Сшыткі 1—2 (28—29). Старонкі 1—448. Навуковы часопіс.
ISSN 1392-902X
15-ты том БГА прысвечаны ваеннай гісторыі Вялікага Княства Літоўскага ў шырокіх часавых межах — ад першых войнаў з Маскоўскай дзяржавай да падзелаў Рэчы Паспалітай.
Іншыя нумары часопісу тут
ЗМЕСТ Паглядзець змест цалкам
Артыкулы
Ад рэдактараў
Віктар Цемушаў. “Вайна падчас міру”. Першая памежная вайна ВКЛ з Масквою (1486—1494)
Андрэй Янушкевіч. Нявыкарыстаныя шанцы рэваншу: ВКЛ у канцы Інфлянцкай вайны 1558—1570 г.
Пётр Кролль. Тактыка барацьбы войска Рэчы Паспалітай з казакамі ў 1591—1638 г.
Генадзь Сагановіч. ВКЛ і вайсковыя канфедэрацыі 1612—1614 г.
Анджэй Г. Пшэпюрка. Дзеянні войскаў ВКЛ пад Смаленскам у 1614 г.
Анджэй Рахуба. Мабілізацыйны высілак ВКЛ падчас вайны 1654—1667 г.
Кшыштаф Касажэцкі. Стаўленне шляхты ВКЛ да шведскага і маскоўскага панавання ў 1655—1656 г.
Міраслаў Нагельскі. Вайсковая дзейнасць Аляксандра Гілярыя Палубінскага ў 1648—1676 г.
Конрад Бабятыньскі. Кар’ера і вайсковая дзейнасць гетмана ВКЛ Міхала Казіміра Паца
Дзмітры Віцько. Спробы рэспубліканцаў дамагчыся ўлады над войскам ВКЛ у 1697—1698 г.
Андрэй Мацук. Войска як інструмент усталявання ўлады Аўгуста ІІІ у ВКЛ у 1733—1735 г.
Яўген Анішчанка. Ваеннае забеспячэнне Расіяй другога падзелу Рэчы Паспалітай
Новая літаратура: агляды і рэцэнзіі
Карев, Дмитрий В. Белорусская и украинская историография конца XVIII — начала 20-х гг. XX в. (Алесь Даніловіч)
Litauenund Ruthenien. Studien zu einer transkulturellen Kommunikationsregion (15.-18. lahrhundert). (Уладзімер Канановіч)
Wojny połnocne w XVI—XVIII wieku. Toruń, 2007. (Генадзь Прыбытка)
Янушкевіч, Андрэй. Вялікае Княства Літоўскае і Інфлянцкая вайна 1558—1570 г. (Аляксандр Фялюшкін)
Kotljarchuk, Andrej. In the Shadows of Poland and Russia. (Міхал Дуда)
Kotljarchuk, Andrej. In the Shadows of Poland and Russia. (Конрад Бабятыньскі)
Kalamajska-Saeed, Maria. Genealogia przez obrazy. Barokowa ikonografia rodu Sapiehow na tle staropolskich galerii portretovych. (Альбіна Семянчук)
Никандров, Нил. Иван Солоневич: народный монархист. Москва, 2007; Sołoniewicz, Iwan. Rosja w łagrze. Warszawa, 2007. (Андрэй Ціхаміраў)
Harvard Ukrainian Studies. V. XXVI (2002—2003): Ukrainian Church History. (Валянціна Яноўская, Марына Сакалава)
Выданні, атрыманыя рэдакцыяй
Аўтары тома
Contents
Ад рэдактараў Паглядзець цалкам
15-ты том БГА прысвечаны ваеннай гісторыі Вялікага Княства Літоўскага ў шырокіх часавых межах — ад першых войнаў з Маскоўскай дзяржавай да падзелаў Рэчы Паспалітай. Тэматычны і храналагічны выбар не выпадковы. На працягу ХVІ—ХVІІІ ст. землям сучаснай Беларусі належала надзвычай важная роля ў ваенным супрацьстаянні Рэчы Паспалітай і Маскоўскай дзяржавы. З самага пачатку заходняй экспансіі Маскоўскай дзяржавы беларускі абшар ваенных дзеянняў набываў што разу большае значэнне для ўсяго Вялікага Княства Літоўскага, а ад моманту заключэння Люблінскай уніі — і для Рэчы Паспалітай у цэлым. Тут вырашаліся лёсы барацьбы не толькі за лакальнае дамінаванне, але за гегемонію ў Цэнтральна-Усходняй Еўропе наогул. І хоць большасць войнаў названага перыяду былі для ВКЛ абарончыя, а калі і ініцыяваліся ім, то з мэтай здабычы страчаных раней земляў (інтэрвенцыйная вайна Жыгімонта ІІІ зыходзіла не з урадавых колаў ВКЛ), найбольшую чалавечую і гаспадарчую даніну гэтая барацьба збірала з абшараў, на якіх вялася, і найчасцей — з Беларусі.
Уплывы тых войнаў на дзяржаву і грамадства яшчэ належыць усебакова вывучаць, аднак пра іх характар і маштабы ўжо можна меркаваць на падставе шэрагу даследаванняў, што выявілі разбурэнне гаспадаркі і значныя скарачэнні колькасці жыхароў як у зонах ваенных дзеянняў, так і па-за імі. Устаноўлена, напрыклад, што найбольшыя дэмаграфічныя страты (да 2/3 усяго складу і больш) панеслі ўсходнія і паўночныя паветы ВКЛ у выніку вайны Маскоўскага царства з Рэччу Паспалітай у 1654—1667 г. У Літве толькі на 1790 г. узнавілася тая колькасць насельніцтва, якая мелася да сярэдзіны ХVІІ ст. Апрача дэмаграфічнага рэгрэсу войны прыводзілі да зменаў структуры насельніцтва, — як у нацыянальным (прыкладам, на Смаленшчыне пасля вайны 1632—1634 г. і пасля 1654 г.), так і ў сацыяльным плане (непапраўныя страты беларускага мяшчанства ў выніку згаданай вайны 1654—1667 г. ды інш.).
Гістарычны досвед памежжа, дзе нішто не гарантавала бяспекі, прымусіў насельніцтва засвоіць свае стратэгіі выжывання. Хоць некаторыя гарады Беларусі падчас непрыяцельскіх нападаў прадэманстравалі ўзорную вернасць сваёй дзяржаве, мясцовая шляхта і мяшчане ў крытычнай сітуацыі часта маглі пераходзіць на бок мацнейшага, дэманструючы лаяльнасць новаму суверэну.
Прэзентаваныя ў томе артыкулы ахапляюць самае шырокае кола пытанняў — ад вызначэння храналагічных рамак вайны, геаграфічнай лакалізацыі тэатра баявых дзеянняў ды асвятлення канкрэтных войнаў і пытанняў тактыкі барацьбы з пэўным праціўнікам да праблемы мабілізацыйных магчымасцяў і рэалізаваных высілкаў, кар’еры і вайсковай чыннасці асобных выбітных камандзіраў, а таксама такіх не зусім мілітарных аспектаў, як дэструкцыйная дзейнасць жаўнерскіх саюзаў ва ўласным краі, роля войска ў барацьбе партый эліты за ўладу, і да т. п.
Гэты спецыяльны том БГА і паводле складу аўтараў (колькасны парытэт), і паводле спрычыненасці да выдання стаў беларуска-польскім. Чытачы не атрымалі б яго без падтрымкі Гістарычнага інстытута Варшаўскага універсітэта, кіраўніцтву якога выказваем шчырую ўдзячнасць.
Міраслаў Нагельскі
Генадзь Сагановіч
