Кніга прозы. — Мінск: Кнігазбор, 2017. — 144 с. — (
Бібліятэка Саюза беларускіх пісьменнікаў “Кнігарня пісьменніка”; выпуск 100).
ISBN 978-985-7180-49-3.
Кніга “Пад Крыжам” улучае аповесць пра вялікага беларускага мастака-пейзажыста Фердынанда Рушчыца “Зямля Фердынанда”, навелы пра выдатных сучасных пейзажыстаў Марыю ды Міколу Ісаёнкаў, Антона Вырву і развітальнае апавяданне са зніклай у чарнобыльскай бядзе вёскай Лімень на Магілёўшчыне, якая па-ранейшаму жыве ў памяці і сэрцы пісьменніка.
Рэцэнзія на кнігу Віктара Карамазава “Пад крыжам” ад Леаніда Галубовіча "Несці свой крыж" апублікаваная ў часопісе Дзеяслоў 94 (3’18).ЗМЕСТВан Гог.
НавелаЗямля Фердынанда.
АповесцьМакі.
НавелаБабіна лета.
НавелаПад крыжам божым, або Развітанне з Ліменню.
АпавяданнеФРАГМЕНТ З КНІГІ Паглядзець
ЗЯМЛЯ ФЕРДЫНАНДА
Аповесць
1.
Нідзе, толькі тут і нідзе больш, толькі ў Багданаве, у роднай вёсцы, у маёнтку яшчэ з Мамай, з Татам — абаіх усё жыццё, з маленства, пісаў і называў з вялікіх літар, — Фердынанд мог прызнацца:
“Хаджу, гляджу, і так мне тут добра. Забываюся на ўсё, хачу быць дзіцем і цешыцца з таго, што Бог дае мне.
Рыхтую пакоі наверсе ў Муры”.
Мурам у сям’і Рушчыцаў называлі старую, ад дзядоў, скарбоўню са склепам, якую ў новым часе перабудавалі пад жыллё, надаўшы ёй выгляд мураванага, на два паверхі, асабняка. Маючы задуму жыць і працаваць у вёсцы на прыродзе, Фердынанд за год да заканчэння Акадэміі мастацтваў пачаў абсталёўваць у Муры наверсе, дзе вокны ва ўсе бакі і шмат святла, сваю творчую майстэрню.
Жаданне вярнуцца з царскай сталіцы ў Багданаў з’явілася не з аднае любові да роднага гнязда. Свой шлях у мастацтве ён вызначыў даволі пэўна: “Чакаю, калі можна будзе маляваць з натуры, але і тады буду трымацца абавязковай адзіноты. Творчасць для мяне з’яўляецца справай надта індывідуальнай, каб ёю цешыцца ў горадзе, у людскім натоўпе”.
Тасео et observo! (маўчы і назірай!) — яго творчае крэда. Яно, як думаў Рушчыц, патрабавала ад мастака жыць у прыродзе, а прырода, якую любіў і ведаў, была ў Багданаве.
Тут яму заўсёды было добра. Але асабліва моцная туга па вёсцы гнала сюды з надыходам вясны. Яшчэ і снег, ужо шэры, залізаны адлігамі, ляжаў у падлесках ды калдобінах, і маразы наведваліся па начах, яшчэ і сонейка свяціла, не грэючы, а сэрца ўжо шчымела, спакою не давала ў сталіцы.
Гэтай вясною Фердынанд прыехаў у Багданаў перад самым Вялікаднем. З цягніка сышоў, як заўсёды, у Солах і адтуль сорак з гакам вёрстаў калаціўся ў брычцы па няроўнай, з гузамі лёду, дарозе. Як ехаў, суцяшала думка, што адпачне, прыехаўшы, у сваім утульным, мамаю дагледжаным пакойчыку ў старым з лістоўніцы доме, а ўбачыўшы, як прыбралася да свята вёска, як землякам ужо не сядзелася па хатах, вясну на вуліцы віталі, і ён не затрымаўся ў доме. Якраз выдаўся Вялікі чацвер. З бацькам наведаў касцельную захрыстыю, там захапіўся кантрасным святлом на ялінках і на зялёнай драпіроўцы, як весела яно гуляла ад запаленых свечак, — рабіў замалёўкі.
Дадому ехаў з думкамі яшчэ і пра любімы, за садам у падлеску, ручай.
Неяк сярод зімы, застаўшыся адзін у акадэмічнай майстэрні, сядзеў каля акна, глядзеў на халодную, пад лёдам ды пад снегам, Няву, на высокія крыжы Петрапаўлаўкі, сабора, сумуючы па вёсцы, па бацьках, і пад настрой злёгку настальгічны, па памяці ды ўяўленні зрабіў празрысты, як мара пра далёкае сваё, вясновы, хоць за акном зіма ляжала, эскіз з ручаём, сонечна-зіхоткім паміж лясных пагоркаў. Прыйшлі сябры, Рылоў і Пурвіт, заўважылі эскіз і захапіліся яго святлом, адценнямі, тонам.
Настойвалі, каб паказаў ручай настаўніку. Аж разгубіўся ад нечаканых захапленняў.
Дома, шукаючы супакаення, узяўся чытаць “Чысцец” Запольскай. Была ўжо ноч глыбокая, а ён, пакуль не дачытаў раман, не клаўся ў ложак. З ім мацнелі адчуванні і думка, што ўсё ў жыцці, нават і сэнс яго, ад чысціні ў прыродзе і ў душах у людзей.
На другі дзень у майстэрню завітаў Куінджы. Фердынанд якраз працаваў над эскізам з Фаўнам, лясным міфалагічным богам. Фаўн сядзеў на скале, а пад скалой кіпела мора. Настаўнік узяў пэндзаль, паклаў колькі мазочкаў, даў парады, як пісаць ваду ў шторм, і раптам загледзеўся на эскіз з вясновым ручаём.
— А там у вас штосьці новае? — спытаў. — Вы дзе гэта знайшлі?..
