Спроба разбору палітычнага міфа. — Мінск: Медысонт, 2015. — 416 с. Цвёрдая вокладка.
ISBN 978-985-7136-02-5
Кніга прысвечаная бітве пад Грунвальдам як факту грамадскай свядомасці — яе “пасмяротнаму жыццю” ў гістарычнай думцы і сацыяльнай памяці Беларусі. Аўтар паспрабаваў выявіць шляхі і абставіны пашырэння ўстойлівых уяўленняў пра бітву 1410 г. у навуковым і публічным дыскурсе, а таксама паказаць іх ідэалагічны змест і грамадска-палітычнае прызначэнне.
Генадзь Сагановіч: Міт пра Грунвальд прывязвае нас да Расеі Артыкул пра аўтара на ВікіпэдыіЗМЕСТ Паглядзець
Прадмова
Уводзіны
1. Тэма, праблема, задачы
2. Метадалагічныя пазіцыі
3. Стан даследаванасці і крыніцы
4. Пра структуру кнігі
1. Гісторыя і міф: тэарэтычныя падставы працы
1.1 Уступныя развагі пра міф
1.2. Міфы ў гістарыяграфіі
1.3. Паняцце палітычнага міфа
1.3.1. Азначэнне, формы і змест
1.3.2. Функцыі палітычнага міфа
1.3.3. Міф і памяць
1.3.4. Міф і стэрэатып
2. Памяць і забыццё Грунвальда да эпохі нацыяналізмаў
2.1. Старапольская традыцыя ўшанавання перамогі
2.2. Успрыманне бітвы 1410 г. у Прусіі
2.3. Успаміны пра бітву і яе забыццё на землях ВКЛ
3. Сярэднявечная бітва ў германа-славянскім супрацьстаянні
3.1. Актуалізацыя памяці пра Тэўтонскі ордэн у Нямеччыне
3.2. Нараджэнне польскага культу Грунвальда
3.3. Панславісцкая легенда пра нямецкую небяспеку ў Расіі
4. Вобразы Грунвальда на беларускіх землях царскай імперыі
4.1. Антынямецкі дыскурс прадстаўнікоў заходнерусізму
4.2. Тэма барацьбы з Ордэнам у ліцвінскім / краёвым гісторыяпісанні
4.3. Грунвальд і пачаткі беларускай нацыянальнай гістарыяграфіі
5. Выкарыстанне гісторыі ў польска-нямецкім канфлікце ХХ ст.
5.1. Услаўленне тэўтонскіх рыцараў у ІІІ Райху
5.2. Новая манументалізацыя Грунвальда ў Польшчы
5.3. Шляхі дэміфалагізацыі сярэднявечнай бітвы
6. Канструяванне савецкага вобраза Грунвальда
6.1. Ад крытыкі “вялікадзяржаўных легенд” да новаімперскай ідэалогіі
6.2. Вяртанне тэзіса пра “шматвяковы нямецкі націск”
6.3. Метамарфозы дзяржаўнай прапаганды (1939—1941)
6.4. Грунвальд у дыскурсе абарончай вайны
6.5. Спробы панславісцкай стылізацыі
6.6. Грунвальд на варце сацыялізму
7. Грунвальд у беларускім гісторыяпісанні да 1939—41 г.
7.1. Грунвальд і нацыянальная гістарыяграфія савецкай Беларусі
7.2. Погляды гісторыкаў-марксістаў на барацьбу з Ордэнам
7.3. Памяць пра бітву ў гістарычнай думцы Заходняй Беларусі
8. Афіцыйная і грамадская памяць пра бітву ў БССР да 1990 г.
8.1. Вызначэнне вобраза Грунвальда ў акадэмічнай гісторыі
8.2. Навуковыя даследаванні агрэсіі нямецкіх рыцараў
8.3. Тэма крыжаносцаў у гістарычнай адукацыі і асвеце
8.4. Услаўленне перамогі ў публіцыстыцы і белетрыстыцы
9. Міф выратавальнай бітвы ў суверэннай Беларусі
9.1. Першыя святкаванні Грунвальда і спробы ўвядзення традыцыі
9.2. Грунвальд у нацыянальнай канцэпцыі гісторыі
9.3. Месца бітвы ў афіцыйным гісторыяпісанні з сярэдзіны 1990-х г.
9.4 .600-гадовы юбілей Грунвальда як патрыятычны кансэнсус
Падсумаванне
Літаратура
Прынятыя скарачэнні
Крыніцы
1. Рукапісы
2. Газетныя артыкулы
3. Кніжныя і часопісныя публікацыі
Даследаванні
Summary
Ілюстрацыйны дадатак
Імянны паказальнік
ПРАДМОВА Паглядзець
Гісторыя Нямецкага ордэна і яго адносін з Вялікім Княствам Літоўскім цікавіла мяне ўжо амаль два дзесяцігоддзі. Важнае месца ў гэтай тэме займала, вядома ж, і Грунвальдская бітва, вывучэнню якой меркавалася прысвяціць асобную манаграфію. Аднак жыццёвыя абставіны абумовілі ўсё так, што замест рознабаковага даследавання самой баталіі, якое так і засталося незавершаным, чытач трымае ў руках кнігу пра яе “пасмяротнае жыццё” ў нашых уяўленнях.
Ідэя гэтага даследавання першапачаткова нарадзілася ў апошнія гады маёй працы ў Інстытуце гісторыі НАН Беларусі, тагачасны дырэктар якой наўпрост сказаў, што шансы на абарону доктарскай дысертацыі па тэме Нямецкага ордэна ў мяне могуць з’явіцца толькі ў тым выпадку, калі яна будзе сцвярджаць ідэю славянскай салідарнасці ў барацьбе з нямецкімі захопнікамі. Падобныя стэрэатыпы і залежнасць успрымання Нямецкага ордэна ў грамадстве — у тым ліку сярод гісторыкаў — ад ідэалогіі савецкай эпохі неаднаразова даводзілася заўважаць і ў размовах з калегамі. А ўражанні ад святкавання 600-гадовага юбілею Грунвальдскай перамогі ў Беларусі канчаткова пераканалі мяне ў актуальнасці тэматызацыі гэтай бітвы як канструкта грамадскай свядомасці, ці — як міфа. Праўда, узяцца за працу атрымалася не адразу: кніга была напісана ў Мінску паміж летам 2014 і восенню 2015 г.
Аўтар адчувае прыемны абавязак падзякаваць добрым людзям і ўстановам, падтрымка якіх дазволіла мне выканаць задуманую працу. Найперш гэта славістка Моніка Банкоўскі, якая здавён стала дапамагала мне з Цэнтральнай бібліятэкі Цюрыха, не пакінуўшы без увагі ніводнай маёй просьбы. Без тых кніг і адбіткаў, якія яна год за годам высылала, без яе шматлікіх біблія- і біяграфічных даведак мне, вядома ж, не ўдалося б гэтага зрабіць. У пошуку патрэбных выданняў я заўжды мог разлічваць і на дапамогу Лявона Юрэвіча з Нью-Ёрка, таксама прафесійнага бібліятэкара. Азнаёміцца з новымі тэарэтычнымі падыходамі ў гуманітарных навуках мне дазволіла стыпендыя Інстытута Гердэра ў Марбургу (2009) — установы, якая стварае найлепшыя ўмовы для даследчыцкай працы. Яшчэ больш плённай была падтрымка Нямецкай Службы Акадэмічнага Абмену (DAAD), дзякуючы якой я правёў двухмесячныя штудыі ў нямецкіх бібліятэках у 2011 г. Але самым карысным для падрыхтоўкі гэтай кнігі аказаўся доступ да багатых збораў сучаснай літаратуры па сацыяльна-гуманітарных даследаваннях, які адкрывала мне бібліятэка Гісэнскага ўніверсітэта Юстуса Лібіга падчас выкладчыцкай працы ў названай установе ў 2013/14 г. Побыт у Гісэне стаў для мяне важным этапам асэнсавання новых кантэкстаў і прафесійнага сталення, за які я найбольш абавязаны нямецкім калегам праф. Томасу М. Бону і праф. Гансу-Юргену Бёмельбургу. У гэтай сувязі словы прызнання хацеў бы выказаць таксама на адрас праф. Робэрта Трабы (Берлін) і праф. Альвідаса Нікжантайціса (Вільня), публікацыі якіх дапамаглі мне адысці ад зададзенасцяў традыцыйнай гістарыяграфіі і паглядзець на гісторыю не як на паслядоўнасць падзей у іх прычынна-выніковай сувязі, а як на актыўны грамадскі працэс прыпісвання мінуламу пэўных сэнсаў. Акрамя замежных калегаў, якія спрыялі маёй працы (некаторыя — магчыма, нават не ўсведамляючы гэтага), я павінен аддзячыць Юрасю Бачышчу і Андрэю Чарнякевічу з дэпартамента гісторыі ЕГУ, калегам па цэху, якія ўзялі на сябе клопат рэцэнзентаў і, прачытаўшы рукапіс, выказалі вартыя заўвагі. Урэшце хачу з прыемнасцю падзякаваць усім маім родным за разуменне і цярпенне, за ўсебаковае спрыянне і тую атмасферу, якая настройвала на працу.
Выказваючы прызнанне ўсім, хто так ці інакш спрычыніўся да з’яўлення кнігі, аўтар гэтых радкоў бярэ на сябе ўсю адказнасць за дакладнасць выкладзеных фактаў і рэлевантнасць прыведзеных інтэрпрэтацый. Я далёкі ад аб’ектывісцкай гардыні і добра разумею, што мая праца — гэта толькі адна з магчымых перспектыў прачытання міфа Грунвальдскай бітвы, толькі адзін са спосабаў яго разумення. Прапанаваць жа яе чытачам мяне спакусіла спадзяванне на тое, што кніга можа выклікаць крытычную рэфлексію і ўжо гэтым паслужыць на карысць беларускай гістарыяграфіі.
Мінск, 25 кастрычніка 2015 г.
