Сакавік—красавік. Літаратурны часопіс. — Мінск, 2018. — 264 с.
ISSN 2076-1309
Аўтары нумару: Святлана Алексіевіч, Уладзімер Арлоў, Наста Кудасава, Ева Лявонава, Уладзімір Міхно, Сяргей Рублеўскі, Ігар Сідарук ды іншыя.ЗМЕСТ Паглядзець
ПАЭЗІЯ
Ігар Сідарук. Калі цябе няма... Вершы
Уладзімер Арлоў. Гвірабі. Грузінская балада
Наста Кудасава. Бег па няўмольнай вадзе. Вершы
Усевалад Гарачка. Свята вайны. Вершы
Алесь Наркевіч. Сваё неба. Вершы
ПРОЗА
Сяргей Рублеўскі. Возны. Апавяданне
Паліна Качаткова. Гатэль “Цішыня”. Апавяданне
Уладзімір Міхно. Буслік. Апавяданне
Зміцер Вішнёў. Калі прыгледзецца – Марс сіні. Фрагмент рамана
Уладзімір Сіўчыкаў. Смаленні вепрукоў. З нізкі “Уладзевы гісторыі”
ДЭБЮТ
Янка Вольская. “Вы жэ самі ўсё прэкрасна панімаеце”. Аповесць
Вадзім Корань. Лавіць матылькоў... Вершы
ТЭАТР
Уладзіслаў Ахроменка, Максім Клімковіч. Карта паляка. Крэсовыя сцэны ў двух актах. Тэксты зонгаў – Сяргей Балахонаў
ПЕРАКЛАДЫ
Кабаясі Іса. Сляды ад лапак. Хайку. Прадмова і пераклад Вольгі Гапеевай
Стэйнар Упстад. Дзень усіх святых. Вершы. Пераклад Дзмітрыя Плакса
СЛОВЫ
Святлана Алексіевіч. Мінулае яшчэ наперадзе. Дыялогі з Веніямінам Айзенштатам (Блажэнным)
ЭСЭ
Ева Лявонава. “Рух незавершаны і космас вершаваны…” Лёс і паэзія Гіёма Апалінэра
СПАДЧЫНА
Аксана Данільчык. “Жменя асенніх думак”. Слова пра рукапісны паэтычны зборнік Ганны Новік
Юлія Бібіла. “…Прысвяціць сябе справе блізкай, харошай!” Успаміны. (Працяг). Падрыхтоўка да друку і каментары Таццяны Кекелевай і Арсеня Ліса
ПАЛАТА №6
Яўген Рагін. Я ў вас свой картузік не пакідаў?
КНІГАПІС
Віктар Жыбуль. Валун у мур дубоўказнаўства. Рэцэнзія на кнігу Ганны Севярынец “Уладзімір Дубоўка. Ён і пра яго”
Леанід Галубовіч. “Вось кніга на стале...” Рэцэнзія на кнігу Андрэя Пяткевіча “Шчасьлівым сканаць”
ДЗЕЯПІС
Новыя выданні на кніжных паліцах “Дзеяслова”
ФРАГМЕНТ АПАВЯДАННЯ СЯРГЕЯ РУБЛЕЎСКАГА Паглядзець
...да чаго рыхтаваліся,
тое і адбылося...
Возны*
Апавяданне
*Возны — судовая асоба ў судах Вялікага Княства Літоўскага. Выконваў функцыі судовага вестуна, пасланца, дазнаўцы, судовага выканаўцы і прыстава. Як дазнаўца возны сведчыў пабоі, крадзяжы, згвалтаванні і г.д. Яго запісы (“рэляцыі”) рэгістраваліся ў судовых кнігах, а на судовых пасяджэннях ён сведчыў аб убачаным і пачутым. Гэтыя рэляцыі і сведчанні вознага лічыліся важкімі судовымі доказамі. Як судовы прыстаў возны сачыў за парадкам у зале падчас судовага пасяджэння. За сваю працу атрымліваў узнагароджанне ў памеры, вызначаным законам.
Напрыканцы жніўня возны Віцебскага земскага суда Фёдар Альфяровіч трусіў на сваім кані па вузкай пясчанай дарозе, якая вілася сярод хмызоў уздоўж добра абмялелай гэтым летам Касплі. Учора ён атрымаў загад суддзі з’ездзіць ва ўрочышча Масілоўшчына ды наведаць
Матыса Кізіка і Ганну Камар, паміж якімі колькі тыдняў таму ўсчаліся жорсткія звадкі і нават адбылася бойка паміж іх дваровымі людзьмі. Ганна падала на невыноснага суседа позву ў суд, а праз тыдзень у адказ гэта ж зрабіў і Матыс, і суддзя Багдан Гурскі, які добра ведаў жанчыну праз яе мужа, вырашыў даручыць вознаму папярэдне вывучыць справу на месцы, а калі
патрапіць, дык і прымірыць незгаворлівых суседзяў.
Такі быў наказ суддзі, які меў асаблівую прыязнасць да Ганны Камар. Прыязнасць куды іншую, чым некаторыя знаныя шляхціцы, якія пазіралі на няхай сабе ўжо немаладую жанчыну як на звабную прыўкрасу свету. Вочы ж бачаць: зграбная фігурка, ганарлівая, што яшчэ больш распальвала, пастава, мілая, з гладка прычасанымі пад касцяны грабеньчык валасамі галоўка… А тварык! Роўна выцягнуты носік, з ледзь прыкметна прыўзнятым угору кончыкам – які ўспрымаўся зноў жа як знак калі не ганарлівасці, дык добра ўсвядомленай жаночай годнасці; вялізныя вочы, у блакітнай, з крыху зеленаватым адценнем прасторы якіх немагчыма было не патануць з ускружанай ад захаплення галавой…
Але Багдан на яе вабноты менш за ўсё звяртаў увагу. З нядаўняга часу Ганна стала для яго перш за ўсё непазбыўнай шчымлівай згадкай трагічнага выпадку.
Большасць прамінулага жыцця ён сябраваў з мужам Ганны, паважаным у грамадзе шляхціцам Рыгорам Камаром, які трагічна загінуў два гады таму на яго вачах.
Здарылася гэта на паляванні. Колькі знаных шляхціцаў з шырокага наваколля, апантаных паляваннем на вепрукоў, узялі было ў аблогу надзвычай вялікага секача, якога перад тым доўга высочвалі спрактыкаваныя ў гэтай справе сяляне.
Праз пару гадзін пераследу выкапнёвую зверыну ўрэшце прыціснулі да абрыву… Прымус быў неадольны: гайня ганчакоў, шмат вершнікаў з дзідамі, упартыя загоншчыкі…
Сякач, акружаны з усіх бакоў сабакамі, з глыбока ўвагнанай трапным ударам у карак дзідай, ужо прыкметна аслабеў і не так вёртка, як напачатку, выкручваўся ад іклаў сабак…
І тут Рыгор, які заўсёды быў смелым на паляванні, вырашыў, як потым высветлілася, усё ж дужа зарана, дабіць яго. Порстка, нібы дзяцюк, саскочыў з каня і праз колькі шпаркіх крокаў апынуўся каля звера. Але ўляпіць яму ў лабаціну булавой, якую для пасілення ўдару адчайны шляхціц трымаў аберуч, тым больш дастаць пасля гэтага з похваў кінжал, каб засадзіць агаломшанаму зверу пад лапатку, ён не змог.
Сякач, узрушаны прадчуваннем смерці, з усяе астатняе сілы шырокім разваротам параскідаў сабак і нечакана кінуўся на Рыгора – увобміг збіў яго з ног і вялізнымі ікламі, як цесаком, распароў паляўнічаму нагу да самай пахвіны, а тады і жывот, дастаўшы да кішак…
Агаломшаныя шляхціцы адразу ж забыліся на паляванне, спешыліся і замітусіліся ў разгубленасці.
У апошнія хвіліны жыцця Рыгора Багдан сядзеў каля яго на зямлі, падклаўшы небараку пад галаву руку, і ў роспачы паціскаў сябраву далонь, якая пакрысе ўжо губляла цеплыню…
Перад паездкай у Масілоўшчыну суддзя не выказаў вознаму якога-небудзь пажадання адносна таго, як ладзіць разбіральніцтва, адно толькі сказаў:
– Вывучай усе абставіны спрэчкі грунтоўна. Не спяшайся, калі трэба, дык і другі дзень прыхапі, заначуй там, з раніцы галава святлейшая… Калі надарыцца, дык прыміры ты іх… Прымірэнне – найперш!
І што важнае сказаў? Усё вядомае.
***
Возны Фёдар Альфяровіч, нягледзячы на якія б там ні было сямейныя ці іншыя турботы, вельмі любіў выязджаць у аддаленыя ад цэнтра ваяводства мясціны і шкадаваў, што такія паездкі надорваюцца не так часта, як хацелася б.
Дарога яго зачароўвала… У няспынным руху неўпрыкмет робішся часцінкай наваколля, забываючы пра ўсё на свеце, нават пра сябе. Гэтаму спрыяў і борздкі конь вознага, які не чакаў пануквання, а сам пераходзіў на рысь, калі спрыяла дарога, а то і на больш шпаркі бег... Вершніку заставалася толькі аддавацца на волю свайго вернага паслугача ды азіраць краявіды.
Такіх паездак у вознага было няшмат – ішоў толькі дзявяты месяц, як яго на сойміку абралі на адказную судовую пасаду.
Яму яшчэ ў падрабязнасцях згадваўся першы выезд для разбіральніцтва на месцы адной, няхай сабе і не вельмі складанай справы. Тая паездка адбылася неўзабаве пасля пострыгу і прыняцця прысягі, і Фёдар быў усё яшчэ пад уражаннем той урачыстай запамінальнай дзеі.
Як было заведзена, пострыг яму ўчыняў сам ваявода Станіслаў Пацей, адмысловымі, добра навостранымі нажніцамі. Ён завіхаўся каля пасаджанага ў цэнтры залы на вялізнае дубовае крэсла Фёдара, нязвыкла нагадваючы сабой якога-небудзь стараннага прыслужніка. Спачатку спераду Фёдара, перад яго тварам, калі выстрыгаў валасы, якія трошкі навісалі над вачыма. Пры гэтым ваявода гучна прыгаворваў: “Каб бачыў кожную драбніцу!” Тады зайшоў з аднаго боку, з другога і выстрыг валасы над вушамі: “Каб чуў кожнае слова!”
Пасмачкі валасоў падалі на разасланае на падносе, які трымаў, падставіўшы пад рукі ваяводы, памочнік, палатно – гэта ж не смецце якое, што вымятаюць венікам, падае з галавы чалавека, які атрымаў высокі давер…
А яшчэ падчас той першай паездкі вознаму згадваліся словы з прысягі, якую ён з хваляваннем прамаўляў па пісанаму перад высокім сходам: “…каждаму патрэбуючаму без жадных змышленых вымоў і правалокі на патрэбы праўные ездзіці. Так мі, Божа, памажы, а еслі несправядліва – Божа, мі убі”.
Тады словы тыя ўсё яшчэ стаялі ў вушах і вярэдзілі памяць, а выслоўе “Божа, мі убі” хоць і было прынята душой, усё ж такі трошкі страшыла.
Але гэта падчас першай паездкі. Цяпер усё было інакш.
***
Сялібы Матыса Кізіка і Ганны Камар месціліся непадалёк адна ад адной усцяж невялікай рэчкі Вымнянка. Суседзі ўсё жыццё жылі дружна, даволі часта разам учынялі якое святкаванне ды і проста ахвотна сустракаліся з розных нагодаў.
Усё змянілася пасля смерці Ганулінага Рыгора. Пачакаўшы год, Матыс пачаў настойліва заляцацца да прывабнай жанчыны. Спачатку далікатна: то прынясе рыбы, якую наловяць ягоныя дваровыя ў рэчцы, то прывязе з горада куплены ў заезджых гандляроў падаруначак, то сам прыйдзе пачаставацца смачным пірагом…
Аднойчы за такім пачастункам Матыс, мужчына відны, дужы, сказаў наўпрост, нібы нарэшце вялізны камень з дарогі адсунуў:
– Гануля, а давай прыб’ёмся адно да аднаго, аб’яднаем свае ўладанні ды будзем жыць разам, як можам… Хіба ж гэта па-людску самотнікамі туліцца… І слоўца некаму сказаць…
У Матыса гадоў пяць таму памерла ад невядомай цяжкой хваробы жонка, дык ён і сапраўды ведаў, які горкі смак у адзіноты.
Ганна здрыганулася, як ад раптоўнага страху, нібы раней зусім не заўважала якой-кольвечы ўвагі да сябе Матыса і нават падумаць не магла пра магчымасць такой прапановы.
– Ну што ты сабе надумаў, пан Матыс! – праз колькі імгненняў схамянулася яна. – Хіба можам мы перад Богам свой лёс перайначваць… Як гэта памяняць сужанца… Я не магу… Мне і пасёння Рыгорка сніцца… Ды і дзеці ў нас, унукі… Не магу!..
Чалавек гарачы, Матыс анямеў, твар яго наліўся чырванню, у грудзях закіпела злосць, якую нельга было і пакрысе выпускаць на волю. Рашучы, упарты, загартаваны вайсковай справай, надзелены ад прыроды вялікай дужасцю, якая, здавалася, зусім непадуладная часу, а ён, дарэчы, гадоў на сем быў старэйшы за Ганну, Матыс не мог паверыць, што яму можна ў
чым-небудзь адмовіць – дагэтуль жа дамагаўся ўсяго, што надумае.
Ад слоў Ганны ён перасмыкнуў плячыма, як ад нечаканай, ніколі нязнанай прыкрасці, пацёр даланёй лоб і сказаў:
– Шкада… Глядзі, каб сама не пашкадавала… – і больш ні слова.
Ён наогул не меў звычкі каго-небудзь упрошваць. Устаў з-за стала, паправіў капялюш, абцягнуў свой вузкі каптан, усё адно як красуючыся – паглядзі, які я гожы, і пайшоў.
***
З таго дня ў Ганны пачалося трывожнае жыццё... Матыс зноў і зноў назаляў ёй, нагадваючы пра сябе якімі-небудзь непрыемнымі захадамі, хоць і не самачынна, а праз сваіх падвучаных людзей.
А на сыходзе красавіка ў яго з’явілася, як ён лічыў, відавочная зачэпка для пераследу ўпадабанай жанчыны… (канец фрагменту)
