Сакатала бочачка: праўдзівая гісторыя нашых напояў / Кухмістр Верашчака. – Мінск : А. М. Янкшкевіч, 2017. – 208 с. : іл. – (Сэрыя “Шляхецкая чытанка”). Цвёрдая вокладка.
ISBN 978-985-7165-37-7
“Сакатала бочачка” – гэта кніга вядомага спецыяліста ў галіне кулінарнай справы Алеся Белага (Кухмістра Верашчакі), зборнік нарысаў, прысвечаных гісторыі самых знакавых алкагольных напояў Беларусі. У большасці выпадкаў – цалкам забытых, адкінутых таталітарным дваццатым стагоддзем як “чужынскія”. Аўтар імкнецца вярнуць забытыя традыцыі ў кантэкст сучаснасці. Перад вамі – унікальны ілюстраваны даведнік, надзейная крыніца ведаў і вобразаў у “пікантнай” і зусім мала знанай галіне айчыннай гісторыі і культуры.
ПРАДМОВА Паглядзець
“Сакатала бочачка” – гэта зборнік займальных, але гістарычна праўдзівых нарысаў, прысвечаных самым знакавым алкагольным напоям нашай краіны. У большасці выпадкаў – цалкам забытым, адкінутым таталітарным дваццатым стагоддзем як “чужынскія”. Першыя радкі будучай кнігі былі напісаныя 18 гадоў таму, у далёкім 1999 годзе. За гэты час “алкагольна-гістарычныя” нарысы, прысвечаныя найбольш знакавым нашым напоям, публікаваліся ў “Спадчыне”, Нашай Ніве”, “Звяздзе”, “Культуре питья”, на сайце Budzma.by. Для гэтай кнігі яны істотна перапрацаваныя і дапоўненыя, так што чытач атрымлівае ўнікальную ілюстраваную энцыклапедыю, надзейную крыніцу ведаў і вобразаў у гэтай “пікантнай” і зусім мала знанай галіне айчыннай гісторыі.
Назва кнігі паходзіць ад старадаўняй беларускай народнай песні, у якой маладую дзяўчыну жартаўліва, але вельмі лірычна параўноўваюць з бочкай піва, што нудзіцца ў піўніцы, імкнучыся “разліцца” і здаволіць смагу таго, каму прызначаная. Дарэчы, жаночыя вобразы ў кнізе займаюць ці не цэнтральнае месца. Апроч маладой дзяўчыны з вясельнай песні, якая дала ўсёй кнізе назву, гэта і каралева Ядвіга, якая ўпершыню з захапленнем спрабуе славуты ковенскі ліпец, і какетка Тэлімена, за гонар якой уступіўся малады пан Тадэвуш у раздзеле пра пунш; гэта і дасведчаныя гаспадыні дому – прызнаныя майстрыхі варыць крупнік; безыменныя жнейкі, што ўслаўлялі ў песнях пшанічнае піва; ну і не ў апошнюю чаргу, “панны аптэчковыя”, якія ў вялікіх дамах загадвалі “аптэчкамі прыемнымі” – зачыненымі на замок шафкамі з разнастайнымі скарбамі смаку. І нават па-жаночаму эмацыйная рабіна. Што ж, свет алкагольных напояў – гэта пераважна мужчынскі свет, таму вобразы тут пануюць жаночыя.
Крупнік і старка, шампанскае і такай, пітны мёд і розныя наліўкі ды настойкі – ад зуброўкі і рабінаўкі да “калмусоўкі” і “жаніхі”, а таксама пшанічнае піва, самагон, экзатычны посуд для пітва ды інш. – вось галоўныя “героі” гэтай унікальнай кнігі. Зрэшты, папулярныя і экзатычныя напоі ў кнізе – гэта хутчэй нагода, як у сапраўднай добрай бяседзе. Нагода для гутарак пра гісторыю, літаратуру, пра вайну і мір, пра сяброўства і каханне. У нейкім сэнсе кнігу можна параўнаць са знакамітай “Москва – Петушкі” Венедыкта Ерафеева, а ў іншым – з “Историей водки” Вільяма Пахлёбкіна, але напісанай прафесійным даследчыкам матэрыяльнай культуры і выключна на беларуска-літвінскім матэрыяле. Кніга ў вялікай ступені прысвечаная разбурэнню міфаў і стэрэатыпаў, якія ўкараніліся ў нашым грамадстве вакол культуры піцця, напрыклад, вакол самагону і крамбамбулі. Яна аднаўляе сапраўдную гісторыю нашых алкагольных напояў, якая часам чытаецца як захапляльны дэтэктыў. Вы будзеце бязмежна здзіўленыя, наколькі бясконца разнастайным быў гэты страчаны свет у параўнанні з сучаснасцю.
Сучаснае становішча на айчынным рынку алкагольнай прадукцыі, з відавочным адрывам ад векавы’ традыцыяў нашай зямлі, падаецца аўтару цалкам абсурдным і ганебным. У якой іншай краіне па ўласнай добрай волі, заміж сваіх гістарычных напояў, тых жа старкі, крупніку, зуброўкі ды іншых уласных спецыялітэтаў з вельмі глыбокімі і маляўнічымі мясцовымі традыцыямі, дадумаліся б рабіць стаўку на мясцовы разліў віскі, тэкілы, кальвадосу? Дзеля нібыта “імпартазамяшчэння”. Здавалася б, мусіла дзейнічаць зусім іншая логіка: іншаземныя напоі ўсюды цэняцца менавіта за аўтэнтычнасць, ніхто не думае іх разліваць у краіне-імпарцёры і тым больш – ствараць ім фальшывую мясцовую генеалогію. Такія напоі імпартуюць з краін іх гістарычнага паходжання, прадаюць дорага і адносна ня шмат. Затое ў сябе шануюць перадусім мясцовыя прадукты, з яскравым гістарычным радаводам. Але ў нас, на жаль, такая логіка не дзейнічае. У першую чаргу менавіта таму, што не ведаюць гісторыі сваёй зямлі і яе плён, не разумеюць вартасці сапраўднага Свайго. Таму ставяць нямецкую крамбамбулю па-над сваім крупнікам, а кельцкае віскі – па-над сваёй старкай. З лёгкай душою саступаюць правы на зуброўку рускім і палякам. Але можа быць, чытачы гэтай кнігі задумаюцца ды сваёй неабыякавасцю дапамогуць змяніць гэтае вартае жалю становішча?
Прачытайце і пераканайцеся: “Сакатала бочачка” – самы вытанчаны і ап’яняльны шлях да разумення сімвалаў і міфаў нашай гісторыі. І не толькі алкагольных напояў. Дык што, будзьма?
ЗМЕСТ Паглядзець
Прадмова
ПІВА І МЁД ПІТНЫ
Сакатала бочачка, у піўніцы стоячы
In Laudem Cerevisiae (На хвалу піва)
Піўны каляндар Беларусі: неабходнасць вяртання
«Марцовае» (сакавіцкае) піва
Пшанічнае, або «белае» піва
Пра пітны мёд і нескажоную нацыянальную годнасць
Дубняк, або даўкі паслясмак рамантызму
Пунш, заморскі дзядзька крупніку
ВІНО
Ад «д’ябальскага» да «шумлівага», або Кароткі нарыс гісторыі шампанскага ў Беларусі
«Тое не віно, што не венгерскае»
МОЦНЫ АЛКАГОЛЬ
«Вино горелое», або Гарэлка
Трыумф самагону ці вяртанне легальных дыстылятаў?
Элегія забытай старцы
Кур’ёз крамбамбулі
На згоду каб быў крупнік!
Клопат «паннаў аптэчковых», або Таямнічы свет настоек
Экзатычныя краявіды «імперыі Zu», або Неверагодная кар’ера зуброўкі
Рабінаўка, або горкі слодыч восені
З ЧАГО ПІЛІ?
Экзатычнае начынне для пітва
Куляўка — надзейны інструмент прынукі
Пасляслоўе
Падзякі за падтрымку выдання
Summary
