Аповесць / Пераклад з англійскай Францішак Корзун. — Мінск: Галіяфы, 2015. — 176 с.
ISBN 978-985-7021-83-3
Пераклад зроблены паводле выдання:
Lewis C. S. The Screwtaper Letters : Annotated Edition. New York : HarperOne, An Imprint of HarperCollins Publishers, 2013.У аповесці Клайва Стэйплза Льюіса (1898—1963) “Лісты Круцяля” (1941) стары дасведчаны д’ябал Круцель, які займае важную пасаду ў бюракратычным апараце пекла, дае парады свайму пляменніку, спакусніку-пачаткоўцу Чарнобліку, як найбольш эфектыўна схіляць людзей да зла, каб зрабіць іх пажывай для пекла. Разглядаючы ў парадаксальным святле — з гледзішча д’ябла — самыя розныя сферы чалавечага жыцця (каханне, сяброўства, дачыненні бацькоў і дзяцей, страхі, амбіцыі, духоўныя пошукі, палітычныя перакананні, гастранамічныя звычкі і г. д.), Льюіс змог дасягнуць таго, чаго раней не ўдавалася нікому: прымусіў нячыстую сілу папрацаваць на ніве апалогіі хрысціянства.
У кнігу ўвайшлі таксама пазнейшае эсэ “Круцель прапануе тост” (1959) і агульная прадмова Льюіса да абодвух твораў (1961).
ЗМЕСТ Паглядзець
Клайв Льюіс і яго “Лісты Круцяля”
Прадмова да выдання 1961 года
Лісты Круцяля
Прадмова
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
XXII
XXIII
XXIV
XXV
XXVI
XXVII
XXVII I
XXIX
XXX
XXXI
Круцель прапануе тост
Каментары перакладчыка
ПРАДМОВА ПЕРАКЛАДЧЫКА Паглядзець
Клайв Льюіс і яго “Лісты Круцяля”
Сёння Клайв Стэйплз Льюіс (1898—1963) — адзін з самых чытаных у свеце ангельскіх пісьменнікаў. Разам з Гілбэртам Чэстэртанам, Джонам Толкінам, Чарлзам Уільямсам ён належыць да ліку выдатных хрысціянскіх пісьменнікаў Вялікабрытаніі XX стагоддзя. Льюіс пакінуў пасля сябе казачны цыкл “Хронікі Нарніі”, шэраг арыгінальных багаслоўска-эсэістычных трактатаў, пяць раманаў, дзве кнігі вершаў, аўтабіяграфію і шмат публіцыстыкі. У навуковых колах ён вядомы яшчэ і як аўтарытэтны даследнік літаратуры Сярэднявечча і Рэнесансу, аўтар чатырох манаграфій і шматлікіх навуковых артыкулаў.
А пачалася сусветная вядомасць Льюіса з “Лістоў Круцяля” — невялікай кнігі, напісанай ад імя старога дэмана-спакусніка, які піша парады свайму маладому калегу, як эфектыўна спакушаць людзей, каб звесці іх у пекла. Задума гэтай кнігі з’явілася ў Льюіса ў 1940 годзе. У гэты ваенны час, калі шмат людзей пацягнулася да веры, ён шмат ездзіў па запрашэннях з лекцыямі-пропаведзямі і вёў штотыднёвую хрысціянскую перадачу на радыё ВВС. Льюіс, які ў маладосці прайшоў праз перыяд няверы, добра ўяўляў сабе, як бачыцца хрысціянства звонку, і хацеў дапамагчы тым, хто цяпер, як ён сам калісьці, да хрысціянства толькі ідзе. Каб больш яскрава ахарактарызаваць галоўныя праблемы духоўнага жыцця хрысціяніна-неафіта, ён паказаў іх з гледзішча найвялікшага ворага хрысціянства — д’ябла, які самога Бога называе выключна “Ворагам”. І праз займальную літаратурную форму паступова, крок за крокам, прайшоў ад павярхоўных, вонкавых праяваў гэтых праблем у самую глыбіню душы, туды, дзе ідзе змаганне са злом унутры самога чалавека.
Атрымалася пропаведзь “ад процілеглага”, яскравы прыклад гульні парадоксамі, запачаткаванай у ангельскай літаратуры Оскарам Уайлдам і адшліфаванай да дасканаласці Бэрнардам Шоў (з якім Льюіс у “Лістах” часам прыхавана палемізуе) і Гілбэртам Чэстэртанам (якога Льюіс вельмі любіў).
Спачатку Льюіс прапанаваў яго англіканскай царкоўнай газеце The Guardian, якая да таго ўжо надрукавала яго эсэ “Небяспекі нацыянальнага пакаяння”. Першы з лістоў з’явіўся ў газеце 2 траўня 1941 года. У лютым 1942 года “Лісты” выйшлі асобнай кнігай у Вялікабрытаніі, а праз некалькі месяцаў — у ЗША. З амерыканскага выдання і пачалася сусветная слава Льюіса, першым знакам якой стаў нумар часопіса TIME з яго партрэтам на вокладцы.
Нягледзячы на тое, што “Лісты”, як прызнаваўся Льюіс, пісаліся лёгка, для самога аўтара прыняцце, нават у межах літаратурнай гульні, абсалютна змрочнага, цынічнага і чалавеканенавісніцкага гледзішча д’ябла было вельмі непрыемным і цяжкім досведам. Наўрад ці можа быць супадзеннем тое, што якраз падчас працы над “Лістамі” Льюіс звярнуўся да святароў Таварыства святога Яна Евангеліста па духоўнае кіраўніцтва і падтрымку. Гэты факт тлумачыць, чаму ён пазней гэтую кнігу не любіў яе папулярнасцю быў незадаволены і ад просьбаў напісаць працяг адмаўляўся. (Адзінае выключэнне ён зрабіў у 1959 годзе, напісаўшы для газеты The Saturday Evening Post эсэ “Круцель прапануе тост”).
Пасля смерці Льюіса многія прадказвалі, што яго папулярнасць хутка скончыцца. Калі амерыканскі філосаф Пітэр Крэйфт у 60-х гадах прапанаваў аднаму з выдаўцоў сваю кнігу пра Льюіса, у адказ ён пачуў: “Яго час прайшоў. Праз дваццаць гадоў ніхто не будзе чытаць Льюіса”.
Гэтыя прадказанні здзейсніліся з адваротнай дакладнасцю. За апошнія пяцьдзясят гадоў выдадзена больш за паўмільярда асобнікаў яго кніг, паводле яго твораў знятыя тры кінафільмы, два тэлесерыялы і адзін поўнаметражны мультфільм. Двойчы станавілася тэмай для мастацкіх фільмаў і жыццё самога Льюіса. Яго кнігі перакладзеныя больш чым на 40 моваў. Цяпер Льюіс пачынае прамаўляць і па-беларуску.
Францішак Корзун
Перакладчык выказвае шчырую ўдзячнасць Алесю Спіцыну, Вераніцы Матусевіч і ўдзельнікам Перакладчыцкай майстэрні пры Беларускім калегіуме за каштоўныя і карысныя парады падчас працы над перакладам.
ПРАДМОВА АЎТАРА Паглядзець
Д. Р. Р. Толкіну
Найлепшы спосаб выгнаць д’ябла,
калі ён не адступіць перад тэкстамі Пісання, —
высмейваць і зневажаць яго, бо ён не можа сцярпець пагарды.
Марцін Лютэр
Д’ябал... ганарлівы дух... не можа вытрываць кпінаў.
Томас Мор
Я не бачу неабходнасці тлумачыць, як трапіла ў мае рукі ліставанне, якое я цяпер прапаную ўвазе публікі.
У тым, што датычыць д’яблаў, чалавечы род можа стаць ахвярай дзвюх раўназначных і супрацьлеглых памылак. Адна з іх — не верыць у існаванне д’яблаў. Другая — верыць і адчуваць празмерную і нездаровую цікавасць да іх. Для саміх д’яблаў абедзве памылкі аднолькава прыемныя, і яны з захапленнем вітаюць як матэрыяліста, так і прыхільніка магіі. Сцэнар паводзінаў, апісаны ў гэтай кнізе, лёгкадаступны любому, хто хоць аднойчы паспрабаваў яго прытрымлівацца. Але душэўна няўстойлівым ці ўзбудлівым людзям не трэба вучыцца ад мяне таму, што можа ім пашкодзіць.
Я раю чытачам памятаць, што д’ябал — хлус. Не ўсё, што кажа Круцель, трэба ўспрымаць як праўду, нават калі глядзець на гэта ягонымі вачыма. Я не спрабаваў вызначыць ніводнага з тых людзей, якія згадваюцца ў лістах, але думаю, што наўрад ці партрэты, скажам, а. Джала альбо маці апекаванца выпісаныя праўдзіва. У пекле гэтак жа, як і на зямлі, жаданае выдаюць за сапраўднае.
На заканчэнне мушу дадаць, што я не імкнуўся высветліць храналагічны парадак лістоў. Нумар XVII быў, напэўна, напісаны да ўвядзення карткавай сістэмы. Але думаецца, што д’ябальскі метад датавання не мае дачынення да зямнога часу, і я нават не спрабаваў перадаць яго. Гісторыя Еўрапейскай вайны, відавочна, не цікавіць Круцяля, за выключэннем таго, наколькі тое, што адбываецца цяпер, уздзейнічае на духоўны стан канкрэтнага чалавека.
К. С. Льюіс
Каледж Магдалены
5 ліпеня 1941 года
ФРАГМЕНТ З КНІГІ Паглядзець
I.
МОЙ ЛЮБЕНЬКІ ЧАРНОБЛІК!
З тваіх словаў я зразумеў, што ты кіруеш чытаннем нашага апекаванца і сочыш, каб кола яго сяброў складалася з матэрыялістаў. Але ці не хварэеш ты на пэўную наіўнасць? Здаецца мне, ты думаеш, што аргументацыяй можна вырваць яго з кіпцюроў Ворага. Гэта было б магчыма, калі б ён жыў на некалькі стагоддзяў раней. У той час людзі яшчэ вельмі добра ведалі, што даказана, а што не, і калі нешта было даказана, яны сапраўды ў гэта верылі. Іх мысленне яшчэ было звязанае з дзеяннем, і ланцуг разважанняў мог падштурхнуць іх да змянення ладу жыцця. Але мы збольшага пераадолелі гэта з дапамогай штотыднёвай прэсы і іншай такой зброі. Твой апекаванец з дзяцінства прывык да таго, што тузін супярэчлівых філасофій адначасова таўчэцца ў яго галаве. Ён ацэньвае дактрыны ў першую чаргу не як “праўдзівыя” ці “памылковыя”, а як “тэарэтычныя” ці “практычныя”, “састарэлыя” ці “сучасныя”, “агульнапрынятыя” ці “перадавыя”. Балбатня, а не аргументацыя ёсць тваёй найлепшай хаўрусніцай у справе абароны яго ад Царквы. Не марнуй часу ў спробах пераканаць яго ў праўдзівасці матэрыялізму! Укладзі яму ў мазгі, што матэрыялізм — гэта сіла, гэта магутнасць, гэта рашучасць, адным словам, што гэта філасофія будучыні. Менавіта гэта для яго найважнейшае.
Прыкрасць аргументацыі палягае ў тым, што бой пераносіцца на тэрыторыю Ворага. Ён таксама можа аргументаваць. Аднак у той сапраўды дзейснай прапагандзе, якую прапаную я, Ён, як паказвае досвед стагоддзяў, значна саступае Айцу нашаму Найніжэйшаму. Самім актам аргументацыі ты абуджаеш розум апекаванца, а калі ён абуджаны, хто можа прадбачыць вынік? Нават калі думка ў пэўную хвіліну паверне так, што спрэчка скончыцца на нашую карысць, ты ўбачыш, што ўмацаваў у апекаванцу небяспечную звычку паглыбляцца ў сур’ёзныя праблемы і адцягнуў яго ўвагу ад павярхоўнай плыні пачуццёвых перажыванняў. Твая задача — спыніць яго ўвагу на гэтых перажываннях. Прывучы яго называць гэта “рэальным жыццём” і не дазваляй задумвацца над тым, што азначае тут слова “рэальнае”.
Памятай, што ён, у адрозненне ад цябе, — не бясплотны дух. Ты ніколі не быў чалавекам (вось яна, жахлівая перавага Ворага!) і не разумееш, наколькі людзі заняволеныя ўладай штодзённасці. Калісьці ў мяне быў апекаванец, перакананы атэіст, які часам наведваў бібліятэку Брытанскага музея. Аднойчы, калі ён сядзеў там за чытаннем, я заўважыў, што яго думкі пачалі браць небяспечны кірунак. Вораг, натуральна, адразу ж апынуўся побач. Не паспеў я апамятацца, як плён маёй дваццацігадовай працы пачаў трашчаць па ўсіх швах. Калі б я разгубіўся і пачаў шукаць аргументы, усё б рухнула. Але я быў не такі дурны. Я ўдарыў па той струне яго душы, якая знаходзілася пад маім найбольшым кантролем, і падказаў яму, што надышоў час абедаць. Вораг, напэўна, падказваў яму (ах, як хацелася б падслухаць, што дакладна Ён ім гаворыць!), што роздум, наадварот, важнейшы за абед. Без сумневу, так яно і было, таму што, калі я сказаў: “Правільна, гэтыя праблемы занадта важныя, каб імкнуцца развязаць іх да абеду”, — мой апекаванец павесялеў, а калі я дадаў: “Значна лепей будзе вярнуцца сюды пасля абеду і падумаць на свежую галаву”, — ён быў ужо напаўдарозе да дзвярэй. Калі ён выйшаў на двор, бой быў выйграны…
ПРА АЎТАРАКлайв Стэйплз Льюіс / Clive Staples Lewis (1898—1963) нарадзіўся ў Белфасце. Займаўся вывучэннем літаратуры позняга Сярэднявечча, напісаў шэраг навуковых прац, сярод якіх “Алегорыя кахання” (1936), “Уводзіны ў “Страчаны рай” (1942), “Адкінуты вобраз” (1964).
Аўтар раманаў “Вяртанне паломніка” (1933), “Перыландра” (1943), “Агідная сіла” (1946), аповесцяў “Лісты Круцяля” (1941), “Вялікі развод” (1945), эсэістычных трактатаў “Праблема болю” (1940), “Цуды” (1947), “Проста хрысціянства” (1952), “Роздумы над псалмамі” (1958), “Чатыры любові” (1960). Самы знакаміты твор Льюіса — казачны цыкл “Хронікі Нарніі” (1950—1956).
Памятная пліта ў гонар Льюіса ўсталяваная ў Кутку паэтаў у Вэстмінстэрскім абацтве ў Лондане.
Артыкул пра аўтара ў Вікіпэдыі
