Прознае. — Мінск: Кнігазбор, 2016. — 392 с. — (
Бібліятэка Саюза беларускіх пісьменнікаў “Кнігарня пісьменніка”; выпуск 84).
ISBN 978-985-7144-55-6.
Кніга Міхася Скоблы — сплаў асабістых успамінаў і ўдумлівых развагаў на літаратурныя і гістарычныя тэмы. “Прознае” — гэта і палемічнае эсэ, і блог-даследаванне, і водгук на цікавае выданне. “Гуслям, княжа, не пішуць законаў” —гэты радок Янкі Купалы мог бы стаць эпіграфам да большасці тэкстаў, чые героі словам і чынам разбуралі здаўна прысутныя ў нашай культурнай прасторы “саркафагі страху”.
Артыкул пра аўтара ў ВікіпэдыіЗМЕСТ Паглядзець
Бараніць вуллі свае
Першы касманаўт, альбо Vivat Albarussia liberta
Купала Янка і лаянка
Украінскі фронт Быкава
Дудар, якога слухала неба
Мацак ад Дамашэвіча, альбо Нацыяналіст у кубе
Прафесар крылатай мовы
І адна ў полі — воін
3 Бібліяй у кошыку
Бараніць вуллі свае
3 рабра беларускай вярбы
Ёй дадзена было перамагчы
Тры словы Шымборскай
Весялосць у восеньскай журбе
Апошні верш Стральцова
Мост у краіну Неманіну
Кавалер ордэна ўсмешкі
Мост у краіну Неманіну
Наш абарончы мур
Знакі неспакою
3 небыцця — на покуць
Крэнту-мэнту, альбо Колькі важыць эпіграма
Паланэз для валатовак
Адкуль паходзіць народецъ?
Пра энцыклапедыю “Максім Багдановіч”
Доўгачаканая кніга
Раман-дуэлог з турмой
У чым крамола “Гродназнаўства”?
Турма як Дом творчасці
Аазісы Ніла Гілевіча
Кропкі над пытальнікам
Кніга-паратунка
Падсуседзіцца да неба
Расплятанне тканіны
Расплятанне тканіны
На якую трасцу нам трасянка?
Страшны сон Васіля Стуса
Крымская аўтаномія Максіма Багдановіча
Віцебскі дыскамфорт князя Альгерда
Як абакралі Уладзіміра Караткевіча
Калі свая світа, то — шыта-крыта
Музей Айчыннай паўвайны
Расея — ад Волгі да Енісея?
Ці “еўразійскі” паэт Адам Міцкевіч?
Каінава братэрства
Крывое люстэрка Роя Мядзведзева
“Янкни голос соловьиный…”
Хіба ж аглобля — аргумент?
Хто кананізаваў гаўляйтара Кубэ?
Праўда з-пад шыбеніцы
Каінава братэрства
“Абы вольности уживати могли”
“Дух из туалетища”, альбо Чаму генерала Ч. у Саюз пісьменнікаў не прымалі?
Збудаваць свой каўчэг
Каб не застацца ў саркафагу страху
Збудаваць свой каўчэг
Тры дні ў Марсэлі
Пяцідзённы раптуляр
Выпрабаванне нематой
Terra nova Алеся Салаўя
Genius Беларусі
Чайка з лётам арліным
Фрагмент з кнігі Паглядзець
УКРАІНСКІ ФРОНТ БЫКАВА
“Васіль Быкаў быў баец. Вайна яго так і не пакінула ў спакоі”, — роздумна гаворыць Юры Мушкетык. 3 адным са старэйшых ва Украіне пісьменнікаў мы сядзім у гатэлі “Дніпро” ў Чаркасах, дзе праходзіць міжнародны паэтычны фестываль, прысвечаны 200-м угодкам Тараса Шаўчэнкі. Толькі што вярнуліся з Халоднага Яра, дзе Юры Міхайлавіч у свае восемдзесят пяць пад спякотным сонцам з паўгадзіны натхнёна расказваў пра антыбальшавіцкую Халаднаярскую рэспубліку, якая за кароткі час змагла паставіць “пад ружжо” 15 тысячаў змагароў. Пасля яркіх сонечна-сланечнікавых краявідаў хочацца пабыць у паўзмроку, у нумары не гарыць святло. Прыцьмела і зорка Героя Украіны на грудзях майго суразмоўцы.
Быкава мы прыгадалі з тае прычыны, што праз нейкую сотню кіламетраў на поўдзень — Кіраваградчына, дзе ён ваяваў і адкуль у вёску Бычкі на Віцебшчыне ў 1944 годзе прыйшла “пахаронка”. У пасёлку Вялікая Севярынка да гэтай пары стаіць помнік загінулым, на якім сярод іншых пазначана і прозвішча Быкава, а ў мясцовай школе створаны невялікі Быкаўскі музей, якім апякуецца былая настаўніца Лізавета Сергіенка.
Раней я думаў, што ў выпадку з “пахаронкай” штабісты нешта наблыталі ў ваеннай неразбярысе. Але нядаўна даследчык Сяргей Шапран апублікаваў архіўны дакумент — спіс загінулых у тым жорсткім баі пад Вялікай Севярынкай. Дык там усё па-ваеннаму коратка і ясна: камандзір стралковага ўзвода лейтэнант Васіль Уладзіміравіч Быкаў загінуў 10 студзеня 1944 года, паведаміць бацьку... І пячатка з подпісамі камандзіра і начштаба палка — капітана Перапёлкіна і маёра Марозава.
Сам Быкаў у “Доўгай дарозе дадому” прыводзіў дзве версіі свае “гібелі”. Цікаўных адсылаю да гэтай кнігі, без якое шмат што ў быкаўскім жыццяпісе зразумець складана. Зрэшты, у лёсе геніяў выпадковасцяў не бывае. Нейкі знак звыш быў і ёсць і ў той даўняй “пахаронцы”, і ў тым помніку на Кіраваградчыне, на якім так і засталося прозвішча пісьменніка. Здаецца, ён і не прасіў нікога, каб спіс той падкарэктавалі, не бачыў у тым праблемы. Можа, верыў у народную прыкмету, паводле якой пахаваны пры жыцці мусіць жыць доўга.
Раптоўна, як нейкая палёгка, да нас з Мушкетыкам прыходзіць выснова, што Быкаў загінуў за Украіну. Хай сабе і сімвалічна. Не за неабсяжную “родину”, а менавіта за Украіну. Бо за спіной лейтэнанта Быкава быў украінскі стэп, была Вялікая Севярынка, якую штурмавалі нямецкія танкі. Канкрэтна ён абараняў менавіта лапік украінскай зямлі, а не прасторы і хімеры савецкай імперыі. Самы галоўны ваенны фронт Быкава быў усё ж украінскім.
Мушкетык са шкадаваннем прызнаецца, што не ведае новай прозы Быкава, ягоных прыпавесцяў. А яны, тыя прыпавесці, ляжаць у маім нумары на стале! Ды яшчэ па-ўкраінску. У перакладзе Дзмітра Шчарбіны з Крывога Рога. Кніжку я прыхапіў з сабой са спадзевам, што ў чарадзе святочных імпрэзаў знойдзецца акно, знойдуцца яшчэ ахвотнікі, і мы з’ездзім у тую Вялікую Севярынку. Нейкая сотня кіламетраў… На жаль, не знайшлося ні акна, ні ахвотнікаў.
Але кніжка ўсё ж нездарма прыехала ва Украіну. Неўзабаве Юры Мушкетык ужо разглядае, узважвае яе на далоні. “Василь Биков. Байки світові. Передне слово — Ігор Ольшевский, перекладач Дмитро Щербина, видавництво “Янтар”, книжку надруковано в кількісті 60 нумерованих примірників…”
Мушкетыку ажно не верыцца, што Быкава зусім нядаўна выдалі ў Луганску, які стаў адным з цэнтраў сепаратызму, вакол якога ідуць поўнамаштабныя ваенныя дзеянні з выкарыстаннем баявых самалётаў і танкаў.
Атрымалася — Быкаў нібы ізноў змабілізаваны на ўкраінскі фронт. У Другую сусветную ў ягоным распараджэнні быў узвод. На гэтай вайне ягоныя салдаты, ягоная нацыянальная гвардыя — 60 кніжак. Дзе яны служаць сёння? У бібліяфільскіх калекцыях, на якія праз патрушчанае шкло стэлажоў вогненна дыхнула вайна? Ці ў вайсковых заплечніках тых луганцаў, якія змагаюцца за адзіную і непадзельную Украіну? А можа, “Байки світові” гартае цяпер, прысеўшы ў акопе, які-небудзь маладзён, які ўпершыню знаёміцца з творчасцю Васіля Быкава. На вайне чытачы таксама трапляюцца. Памятаеце радавога Фішара з “Жураўлінага крыку”?
Юры Мушкетык шматкроць сустракаўся з Быкавым, калі быў старшынёй украінскага Саюза пісьменнікаў. Добра ведае ранейшую творчасць свайго амаль раўналетка, лічыць яе актуальнай да сканчэння веку (“Сотнікаў” — твор на вечную тэму”). А ці актуальныя быкаўскія прыпавесці? Я раю свайму суразмоўцу прачытаць “Насарогі ідуць” — пра тое, як адно племя трапіла пад прыгнёт другога, больш магутнага, якое адбірала ў сваіх суседзяў зямлю, брала ў палон людзей. Прычым зямлю захоплівала паступова, па частках. І паланяла таксама не ўсіх адразу — спачатку забірала, як выкуп, самых прыгожых дзяўчат. Племя насарогаў дзейнічала нахабна, парушаючы ўсе дамовы, аж пакуль не натыкнулася на адчайны, самаахвярны адпор…
Юры Міхайлавіч чытае “Насарогаў” услых, хваліць майстэрства перакладчыка. А я пра яго што магу сказаць? Ведаю, што Дзмітро Шчарбіна — карэнны крыварожац, які ніколі не быў у Беларусі. Мову беларускую вывучыў, чытаючы “Слова пра паход Ігаравы” і “Вожык” ды слухаючы радыё “Свабода”. Перакладаць з беларускай мовы на ўкраінскую і наадварот пачаў гадоў сем таму — пунктам адліку тут прыпавесць Быкава “Тры словы нямых”, надрукаваная ў кіеўскім часопісе “Всесвіт”.
Свае пераклады з Рыгора Барадуліна, Ліны Кастэнкі, Анатоля Вярцінскага, Рыгора Крушыны, Уладзімера Някляева Дзмітро публікуе на сваёй старонцы ў сеціве: http:// dmytrosherbyna.blogspot.com. Пазнаёміліся мы з ім завочна, праз фэйсбук, год таму. І з тае пары я не перастаю захапляцца яго перакладчыцкім талентам, яго літаратурным густам, яго адчуваннем нашай мовы (калі браць пад увагу адсутнасць спецыяльнай адукацыі).
Дзмітро з маленства мае сур’ёзныя праблемы са зрокам, лекары забараняюць яму праседжваць за кнігай ці камп’ютарам, а ён усё роўна чытае, перакладае і папулярызуе ва Украіне беларускую літаратуру, увядомлівае ў байнэце ўкраінскую. Самаахвярнік, якія цяпер сустракаюцца надзвычай рэдка.
Адны перакладчыкі пільнуюцца літары, другія — стараюцца захаваць дух твора. Дзмітро Шчарбіна ў сваіх перакладах з Быкава здолеў дапільнаваць і літару, і дух — быкаўска-беларускі. У працэсе перакладу да кожнага сумнеўнага слова ён падбірае цэлы ружанец сінонімаў, і гэта так нязвыкла ў нашым паспешлівым свеце.
Развітаўшыся з Юрыем Мушкетыкам, я выходжу на балкон сцішэлага ўжо гатэля і думаю пра ўкраінскі складнік у лёсе Быкава. Украіна прызвала яго, учарашняга навучэнца Віцебскай мастацкай вучэльні, на Другую сусветную. Украіна яго “пахавала”, як героя, ушанавала помнікам. Ва Украіне быў створаны першы музей Быкава. Украінка Ларыса Шапіцька зняла самы вядомы ў свеце фільм паводле Быкава — “Узыходжанне”. Восем з шаснаццаці быкаўскіх аповесцяў перакладзеныя на ўкраінскую мову. І сёння Украіна выдае Быкава, прычым не ў зацішным Львове, а ў памежным зрусіфікаваным Луганску, на перадавой новай вайны. А значыць, “баец Быкаў” зноў атрымаў позву на ўкраінскі фронт, як некалі ў сорак першым. Бо — насарогі ідуць…
2014
