Гісторыя румынаў / Ёан-Аўрэл Поп ; пераклад з румынскай Зміцер Колас. – Мінск : Выдавец Зміцер Колас, 2019. – 232 с. [іл.]. Цвёрдая вокладка.
ISBN 978-985–23-0072-8
Пераклад зроблены паводле выдання:Pop, Ioan-Aurel. Istoria românilor. București – Chișinău – Cluj : Litera, 2010.Кніга ўяўляе сабой паслядоўны аповед пра тое, якім чынам сфармаваліся румынская мова і румынская нацыя. Аўтар, аўтарытэтны румынскі гісторык, прэзідэнт Румынскай Акадэміі навук Ёан-Аўрэл Поп у папулярным стылі паказвае няпросты шлях, які прайшлі румыны, каб стварыць сваю незалежную дзяржаву, і тлумачыць абставіны, у сувязі з якімі даўней румынскіх дзяржаваў было тры - Валахія, Малдова і Трансільванія - і дагэтуль застаецца дзве - Румынія і Рэспубліка Малдова, хоць людзі ў іх гавораць адною мовай.
ЗМЕСТ Паглядзець
1. Што такое Румынія і хто такія румыны
2. Як румыны самі сябе вызначаюць
3. “Найадважнейшыя і найсправядлівейшыя сярод фракійцаў…”
4. Як жылі гета-дакі
4.1. Занятак і жытло
4.2. Супольнасць: “бліскучыя” і “калматыя”
4.3. “Яны вераць у сваю несмяротнасць…”
4.4. Навука, пісьменства, мастацтва
4.5. Ад племянных саюзаў да ўтварэння дзяржавы: кіраванне Бурэбісты (82–44 гг. да н. э.)
4.6. Дэцэбал (87–106)
5. “Мы вядзем сваё паходжанне з Рыма”: утварэнне румынскага народа і румынскай мовы
5.1. Раманскія народы
5.2. Лёс Дакіі пасля 106 года
5.3. Раманізацыя, або Пячатка Рыма
5.4. Стасункі паміж дака-рымлянамі (протарумынамі) і качэўнікамі. Працяг раманізацыі
5.5. Дунайская, карпацкая і прычарнаморская лаціна: румынская мова
5.6. Падсумаванне: калі, дзе і як румыны ўтварыліся як народ
6. Свет Сярэднявечча
6.1. Як называлі сябе румыны і як называлі іх іншыя
6.2. Ад сялянскай грамады да дзяржавы
6.3. Першыя сярэднявечныя палітычныя ўтварэнні на тэрыторыі Румыніі
6.4. Румынска-балгарскае царства дынастыі Асеняў
6.5. Дзяржаўныя ўтварэнні ў Трансільваніі – ад “Краіны Гелу” да “Сяміграддзя”
6.6. Іншаземныя “госці”: пасяленцы, манахі, вайскоўцы
6.7. “Першая румынская вольніца”
6.8. “Другая румынская вольніца”
6.9. Сярэднявечныя румынскія інстытуцыі
6.10. Эканамічныя і сацыяльныя структуры
6.11. Бітва за Крыж: абарона хрысціянства
6.12. XVI стагоддзе
7. Уладаранне Міхая Харобрага (1593–1601) і аб’яднанне румынскіх княстваў
8. XVII стагоддзе: ад Міхая Харобрага да фанарыётаў і Габсбургаў
9. Эпоха Асветніцтва
9.1. Новыя палітычныя рэжымы: Габсбургскі і фанарыёцкі
9.2. Унія трансільванскіх румынаў з каталіцкай царквой
9.3. Рэфармацыя
9.4. Спрэчкі вакол “усходняга пытання”
9.5. Барацьба за нацыянальна-палітычнае вызваленне
10. Рэформа і рэвалюцыя – першая палова XIX стагоддзя
10.1. Агульныя рысы
10.2. Арганічны Рэгламент
10.3. Абсалютысцкі рэжым Габсбургаў ў Трансільваніі і Букавіне
10.4. Бесарабія пад расійскаю акупацыяй
10.5. Дабруджа пад панаваннем туркаў
10.6. Румынская рэвалюцыя 1848–1849 гг.
11. Нацыянальнае аб’яднанне і пабудова сучаснай Румыніі
11.1. “Малое аб’яднанне”
11.2. Кіраванне Аляксандра Ёана I (1859–1866)
11.3. Кіраванне Караля I (1866–1914)
11.4. Ад абвяшчэння незалежнасці да “вялікага аб’яднання” (1878–1918)
11.5. Першая сусветная вайна
11.6. “Вялікае аб’яднанне”
12. Румынія паміж дзвюма сусветнымі войнамі
12.1 Эканоміка і грамадства
12.2. Унутраная палітыка
12.3. Знешняя палітыка
13. Румынія і Другая сусветная вайна (1940–1945)
14. Наперад… да камуністычнага таталітарызму (1944–1947)
15. “На шляху пабудовы сацыялізму…” (1948–1989)
16. Надзеі, мары, дасягненні
5.5. Дунайская, карпацкая і прычарнаморская лаціна: румынская мова
Лінгвісты кажуць, што румынская мова – гэта размоўная лаціна, якою сёння карыстаюцца ў сваіх зносінах румыны, ці то лаціна ў тым перайначаным выглядзе, які яна набыла на працягу стагоддзяў на тэрыторыі Дакіі і Мёзіі пасля таго, як Рым пакінуў на іх свій глыбокі след. Тое самае можна сказаць і пра італьянскую ці французскую мовы, якія сталі варыянтамі размоўнай лаціны ў тым выглядзе, у якім яна атрымала развіццё ў Італіі і, адпаведна, у старажытнай Галіі. Базавы слоўнікавы склад румынскай мовы мае ў асноўным лацінскае паходжанне. Будучы ўспадкаваным пераважна з антычных часоў, ён перажыў натуральную эвалюцыю, якая адбывалася паралельна са станаўленнем румынскага народа, які ствараў сваю мову. Любая мова падобная да жывога арганізма, што нараджаецца, расце, развіваецца і памірае разам з народам, якому служыць як сродак зносін. Пра лацінскае паходжанне румынскай мовы існуюць шматлікія сведчанні, якія ўзыходзяць яшчэ да часоў Сярэднявечча. Адно з самых выразных належыць сакратару вугорскага караля Матэя (Мацьяша) Корвіна (1458–1490) італьянскаму гуманісту Антоніа Банфіні (нар. 1434), добраму знаўцу цэнтральнаеўрапейскіх народаў і, у прыватнасці, румынаў: “І вось жа, румыны паходзяць ад старажытных рымлян, пра што ад антычных часоў і дагэтуль сведчыць іхняя гаворка, якая, хоць і знаходзіцца ў атачэнні размаітых варварскіх народаў, тым не менш не змянілася і ўстояла… Так што сваё паходжанне румыны вядуць ад рымскіх легіёнаў і селішчаў, заснаваных у Дакіі Траянам ды іншымі рымскімі імператарамі… І хоць Дакія і румынскі народ гэтак сама, як і гоцкія землі ў Паноніі, неаднакроць цярпелі ад нашэсця варвараў, аднак і яны не здолелі знішчыць вынікі ўплыву рымскіх легіёнаў і паселішчаў, якія атрымалі тут хуткае развіццё за кароткі час. Вытрываўшы ўсе хвалі варварскае навалы, румынская мова па-ранейшаму гучыць на гэтай зямлі, і каб яе не страціць, румыны заўсёды біліся з такой зацятасцю, быццам змагаліся не так за сваё жыццё, як за сваю мову” (Rerum Ungaricarum decades quatuor cum dimidia. – Basel, 1568. – P. 304–305, 542). Як мы бачым, і ў часы Сярэднявечча, і ў перыяд Адраджэння жыла ўпэўненасць, што румыны захавалі ўласныя сваяцкія повязі з Рымам дзякуючы мове.
(канец фрагмента)
