2-е выданне / Прадмова Аляксандра Пашкевіча, каментары Аляксандра Пашкевіча, Алега Гардзіенкі. — Мінск: Лімарыус, 2014. — 270 с.: іл. — (
Беларуская мемуарная бібліятэка). Цвёрдая вокладка.
ISBN 978-985-6968-40-5.
Кніга Аляксандра Стагановіча (1890—1988) “Успаміны пасла” распавядае пра жыццё аўтара з самага пачатку ХХ ст. да канца 1940-х гг. — эміграцыі ў ЗША. Асноўны змест мемуараў закранае грамадска-палітычныя падзеі ў Заходняй Беларусі ў міжваенны перыяд, а таксама ў часы Другой сусветнай вайны. Дэталі дачыненняў палітычных лідараў, асаблівасці выбараў у польскі сойм, дзейнасць беларускага актыву ў часы акупацыі і ў пасляваеннай Германіі — усё гэта можна знайсці на старонках грунтоўна пракаментаваных успамінаў.
“…Успаміны перадусім цікавы сваёй звышэмацыянальнай і катэгарычнай ацэнкай тых падзей, якія аўтару давялося перажыць. І гэтая ацэнка, што вельмі істотна, сыходзіць не выключна з асабістага ды эмацыйнага стаўлення, а робіцца з ідэйных установак і палітычных поглядаў аўтара.Коратка дадзены твор можна акрэсліць як успаміны “беларускага палітыка”. Як вядома, палітыка — феномен досыць ваяўнічы, які заўсёды мае на ўвазе канфлікт, пэўную знешнюю і нутраную канфрантацыю. Канфрантацыя ж цягне за сабой барацьбу з праціўнікам — гэтай барацьбой і прасякнутыя ўспаміны…”(Рэцэнзія Андрэя Мастыкі на першае выданьне кнігі на сайце часопіса “Палітычная сфера”)ЗМЕСТ Паглядзець
А.Пашкевiч. Адзiн год жыцця Аляксандра Стагановiча (Партрэт на фоне эпохi)
Успамiны пасла
Шэсцьдзесят год таму. У адзначэнне нашанiўскага года
Праўда аб Грамадзе i ”Змаганнi”
Якою меркаю мераеш, такою табе адмераюць!
У абарону ”Успамiнаў” В. Рагулі
Мой адказ Я. Станкевiчу
Адказ С. Прытыцкаму
Каментары
Iменны паказальнiк
Пра аўтара Паглядзець
Алякандр Стагановіч (1890—1988) нарадзіўся ў в. Нясутычы на Наваградчыне. У Першую сусветную вайну знаходзіўся ў складзе Расійскага экспедыцыйнага корпуса ў Францыі. У 1920 г. вярнуўся ў Заходнюю Беларусь. У 1925 г. уступіў у БСРГ. У 1928 г. вылучаны дэпутатам ад Наваградскай акругі ў польскі сойм па спісе “Змагання”, але за два дні да выбараў арыштаваны і зняволены. Пасля асабістага заступніцтва маршалка сойму вызвалены. У канцы 1928 г. адмовіўся ад дэпутацкага мандата ў знак пратэсту супраць супрацоўніцтва з КПЗБ. Праз некаторы час быў арыштаваны (паколькі пазбавіўся дэпутацкай недатыкальнасці) і асуджаны на шэсць гадоў турмы. Падчас нямецкай акупацыі — кіраўнік БНС на Наваградскую акругу. Ад лета 1944 г. — на эміграцыі. Адзін з ініцыятараў аднаўлення Рады БНР, браў удзел у з’едзе ў Остэргофене, дзе было заяўлена пра аднаўленне дзейнасці Рады. Пры канцы 1940-х гг. выехаў у ЗША. Быў сябрам БАЗА, Згуртавання беларускіх ветэранаў і епархіяльнай Рады БАПЦ. Ад 1957 г. — намеснік прэзідэнта Рады БНР. Пакінуў падрабязныя ўспаміны, выдадзеныя ў Мінску асобнай кнігай (2011 г.).
Пасля Другой сусветнай вайны эміграваў на Захад: спачатку жыў у Германіі, затым у ЗША.
Прадмова (фрагмент) Паглядзець
“…Прычына амаль поўнай адсутнасці да нядаўняга часу ў Беларусі звестак пра гэтую асобу вельмі простая. Стагановіч на паверхні заходнебеларускага палітычнага жыцця знаходзіўся вельмі нядоўга, усяго трошкі больш за год, калі быў паслом, і большую частку тэрміну сваіх пасольскіх абавязкаў сядзеў у польскай турме. Дзеля таго яго прозвішча калі часам і згадвалася ў афіцыйных дакументах ці ў беларускай прэсе, то толькі ў вельмі агульным кантэксце або ў сувязі з чарговым працэсам, на якім ён выступаў у ролі абвінавачанага. Нават у “Беларускім календары на 1929 год”, у якім публікаваліся біяграфіі ўсіх абраных на сакавіцкіх выбарах 1928 г. сеймавых паслоў і сенатараў беларускай нацыянальнасці (інфармацыя з гэтага календара пасля стала важнай, а часам і адзінай крыніцай для напісання артыкулаў пра беларускіх паслоў і сенатараў у энцыклапедыях і даведніках), пра Стагановіча змясцілі толькі самыя агульныя звесткі, з тлумачэннем, што “аб грамадскай працы сваёй А. Стагановіч не мог даць рэдакцыі календара дакладных звестак, бо сядзіць у турме ў Горадні”. Дзеля таго рэдакцыя выдання фактычна толькі перадрукавала кароценькую біяграфічную зацемку пра Стагановіча з афіцыйнага парламенцкага статыстычнага выдання, якая змяшчала выключна звесткі пра дату ягонага нараджэння (25 студзеня 1890 г.) і адукацыю (4 класы гімназіі). Пазней тое самае (з дадаткам звестак пра факт выбрання ў Сейм і потым адмовы ад мандата) пераказвалася і ў іншых нешматлікіх польскіх і беларускіх даведніках, у якіх з’яўляліся асобныя прысвечаныя асобе Стагановіча пазіцыі. Толькі беларускі даследчык Вячаслаў Даніловіч і польскі гісторык Збігнеў Запароўскі ў свой час паспрабавалі прасачыць лёс гэтага дзеяча больш глыбока. Аднак падрыхтаваныя і выдадзеныя імі біяграмы таксама вельмі няпоўныя і маюць шмат фактаграфічных недакладнасцяў...
…Цікава, што беларускія гісторыкі доўгі час нават не ведалі (а ў савецкі час, відаць, не надта і хацелі ведаць), які лёс напаткаў Аляксандра Стагановіча пасля адмовы яго ад пасольскага мандата. Нават у самай свежай працы аўтарства Вячаслава Даніловіча, якая выйшла ўсяго толькі 3 гады таму, ягоная біяграфія прасочваецца адно да кастрычніка 1929 г., калі той быў асуджаны на 6 гадоў зняволення за антыдзяржаўную дзейнасць. Дададзеную да сваёй манаграфіі біяграму Аляксандра Стагановіча Даніловіч завяршыў інфармацыяй, што той “па адбыцці тэрміну зняволення займаўся сельскай гаспадаркай”. Між тым Стагановіч пасля пражыў яшчэ вельмі шмат насычаных падзеямі гадоў і нават актыўна займаўся беларускай дзейнасцю, праўда, ужо збольшага не ў Беларусі, а ў заакіянскай эміграцыі, у якой апынуўся пасля Другой сусветнай вайны. Пасляваенную біяграфію Аляксандра Стагановіча найбольш сцісла і дакладна выклаў у свой час у кароткім біяграфічным артыкуле даследчык беларускай эміграцыі Лявон Юрэвіч…”
