Хобіт, альбо Падарожжа туды і назад: аповесць / Джон Роналд Руэл Толкін ; пераклад з англійскай Франца Корзуна; мастакі Ірына Дражына, Ганна Плотнікава. – Мінск: Капітал Прынт, 2025. 368 с. – (Серыя «Кніжны рысь»). Цвёрдая вокладка + супервокладка.
ISBN 978-985-7354-03-0
Паважанага хобіта Більба Торбінса запрашаюць далучыцца да талакі гномаў, якая — ні больш, ні менш – збіраецца змагацца за скарб з лютым цмокам Смаўгам! І Більба згаджаецца, яшчэ не ведаючы, што вернецца зусім іншым і здабудзе нешта зусім нечаканае.
ЗМЕСТ Разгарнуць
Раздзел I. Нечаканая вечарынка
Раздзел II. Смажаная бараніна
Раздзел III. Кароткі адпачынак
Раздзел IV. Праз гару і пад гарой
Раздзел V. Загадкі ў цемры
Раздзел VI. З агню ды ў прысак
Раздзел VII. Дзіўны прыстанак
Раздзел VIII. Мухі і павукі
Раздзел IX. Бочкі з кантрабандай
Раздзел X. Гасцінны прыём
Раздзел XI. На парозе
Раздзел XII. Звесткі знутры
Раздзел XIII. Пакуль ён не дома
Раздзел XIV. Агонь і вада
Раздзел XV. Збіраюцца хмары
Раздзел XVI. Злодзей уначы
Раздзел XVII. Грымнула навальніца
Раздзел XVIII. Шлях дадому
Раздзел XIX. Апошні этап
ФРАГМЕНТ З КНІГІ Разгарнуць
Раздзел I. Нечаканая вечарынка
Пад зямлёю ў нары жыў хобіт. Гэта была не брыдкая, брудная, мокрая нара, дзе адусюль тырчаць хвасты чарвякоў і смярдзіць гніллём, і не сухая, голая, пясчаная нара, дзе нічога няма — ні куды сесці, ні чаго паесці. Гэта была хобіцкая нара, а хобіцкая — значыць выгодная.
У нару вялі дасканала круглыя, як ілюмінатар, дзверы зялёнага колеру з бліскучай латуннай ручкай дакладна пасярэдзіне. Дзверы адчыняліся ў доўгую вітальню, якая нагадвала тунэль — вельмі ўтульны тунэль без дыму, з ашаляванымі сценамі, з пліткай і кілімам на падлозе, з паліраванымі крэсламі, выстаўленымі ўздоўж сцен, і з мноствам вешалак для капелюшоў і паліто на сценах — хобіт любіў прымаць гасцей. Тунэль віўся ўсё далей і далей, ведучы дакладна, хоць і не напрасткі, у бок узвышша (мясцовыя жыхары на некалькі вёрстаў навокал так і называлі яго — Узвышша), а ў самім тунэлі было шмат маленькіх круглых дзверцаў, што змяшчаліся спачатку на адным баку, а потым на другім. Хобіту не трэба было
падымацца па лесвіцах: спальні, ванныя пакоі, скляпы, каморы (у яго было шмат камораў), гардэробы (у яго было некалькі пакояў, завешаных адзеннем), кухні, гасцёўні — усе памяшканні змяшчаліся на адным узроўні і нават выходзілі ў адзін калідор. Найлепшыя пакоі былі з левага боку (калі ісці ад увахода), бо толькі ў іх меліся вокны, глыбока пасаджаныя круглыя вокны з відам на сад і лугі за ім, што спускаліся да ракі.
Гэты хобіт быў вельмі заможным і меў прозвішча Торбінс. Торбінсы адвеку жылі ў ваколіцах Узвышша і карысталіся вялікай пашанай не толькі таму, што ў большасці сваёй былі багатымі, але і таму, што не ўблытваліся ні ў якія прыгоды і не рабілі нічога нечаканага: нават не пытаючыся ў самога Торбінса, заўсёды можна было прадказаць, што ён адкажа на любое пытанне. Але гэтая гісторыя апавядзе пра тое, як Торбінс усё ж ублытаўся ў прыгоду і сабе на дзіва пачаў казаць і рабіць зусім нечаканыя рэчы. Можа, праз тое ён і страціў пашану з боку суседзяў, але набыў… ну, ці набыў ён у выніку што-небудзь, вы і самі ўбачыце.
Маці нашага хобіта… Дарэчы, а хто такія хобіты? Мяркую, трэба спачатку сёе-тое пра іх расказаць, бо цяпер яны рэдка сустракаюцца і саромеюцца велікарослых, як яны называюць нас. Гэта маленькія чалавечкі: росту яны маюць (ці мелі) дзесьці палову нашага, а ў параўнанні з барадатымі гномамі яшчэ ніжэйшыя. Бародаў хобіты не маюць. Чароўнага ў іх няма нічога ці амаль нічога, хіба толькі найпрасцейшае будзённае ўменне ціха і хутка знікаць, калі набягаюць, тупаючы, як сланы, здаравенныя няўклюдныя дурні, кшталту нас з вамі (а хобіты гэты тупат могуць пачуць яшчэ за вярсту). Яны маюць схільнасць адгадоўваць тоўсценькія жывоцікі, апранаюцца ў яркія колеры (пераважна зялёны і жоўты), абутку не носяць, бо ад прыроды маюць на нагах скураныя падэшвы і густыя цёплыя каштанавыя валасы, як і на галаве (толькі на галаве яны кучаравяцца), маюць доўгія, спрытныя карычневыя пальцы, лагодныя твары і смяюцца глыбокім аксамітным смехам (асабліва пасля абеду, а абедаюць яны двойчы на дзень, калі могуць сабе дазволіць). Цяпер вы ведаеце дастаткова, каб можна было працягваць. Як я ўжо казаў, маці нашага хобіта (а звалі яго Більба Торбінс) была знакамітая Беладонна Тук, адна з трох слынных дачок старога Тука, правадыра хобітаў, які жыў на тым беразе Вады — рачулкі, што цякла ля падножжа Узвышша. Часта казалі (у іншых сем’ях), што шмат гадоў таму адзін з продкаў Тука ўзяў сабе жонку з чароўнага народу. Глупства, вядома, але ўсё ж было ў іх нешта не зусім хобіцкае, і час ад часу сёй-той з клана Тукаў сыходзіў на пошукі прыгод. Той, хто сыходзіў, проста ціха знікаў, і сям’я пра гэта маўчала. Але факт застаецца фактам: Тукі не карысталіся такой пашанай, як Торбінсы, хоць былі куды багацейшымі.
Не трэба думаць, што з Беладоннай Тук здараліся якія-небудзь прыгоды пасля таго, як яна стала місіс Бунга Торбінс. Бунга, Більбаў бацька, пабудаваў для яе самую шыкоўную хобіцкую нару (часткова за яе ж грошы), раскошнейшай за якую не было ні пад Узвышшам, ні за Узвышшам, ні на тым беразе Вады, і яны пражылі там да канца сваіх дзён. Але ўсё ж здавалася, што Більба, яе адзіны сын, хоць ён выглядаў і паводзіў сябе як новае ўвасабленне свайго паважнага і прыстойнага бацькі, атрымаў у спадчыну ад Тукаў нешта дзіўнае ў сваёй натуры, і гэтае нешта толькі чакала нагоды, каб праявіцца. Нагода так і не надарылася, Більба Торбінс вырас, меў каля пяцідзесяці гадоў узросту і жыў у прыгожай хобіцкай нары, пабудаванай бацькам, той самай, якую я вам толькі што апісаў, і здавалася, што адсюль ён не зрушыць ніколі.
Але неяк так склалася, што шмат гадоў таму, калі шуму ў свеце было менш, зеляніны больш, а хобіты былі яшчэ шматлікімі і жылі заможна, аднойчы раніцай пасля сняданку Більба Торбінс стаяў пры дзвярах сваёй нары і курыў драўляную люльку, такую даўжэзную, што яна даставала амаль да яго валасатых (дарэчы, акуратна прычасаных) пальцаў на нагах. І тут раптам з’явіўся Гэндальф. Так, Гэндальф! Калі б вы чулі пра яго хоць бы чвэрць ад таго, што чуў я, — а я чуў вельмі мала з таго, што пра яго можна пачуць, — вы б ужо падрыхтаваліся да нейкай неймавернай гісторыі. Гісторыі і прыгоды самага незвычайнага кшталту суправаджалі яго паўсюль, куды б ён ні пайшоў. Ён не завітваў у ваколіцы Узвышша ўжо цэлую вечнасць, з таго часу як памёр яго сябар стары Тук, таму хобіты ўжо амаль забыліся, як Гэндальф выглядае. Бо ён сышоў за Узвышша, кудысьці на той бераг Вады па сваіх справах яшчэ тады, калі цяперашнія дарослыя хобіты хадзілі пешкі пад стол.
Таму ў гэтую раніцу спакойны і бесклапотны Більба ўбачыў толькі старога з кіем. На плячах у старога быў доўгі шэры плашч, на галаве — спічасты сіні капялюш, на шыі — срэбны шалік, паўзверх якога звісала доўгая, ніжэйшая за пояс, белая барада, а нагах — вялізныя чорныя боты.
— Добры дзень! — сказаў Більба, маючы на ўвазе менавіта тое, што сказаў. Бо свяціла сонейка, а трава была ярка-зялёнай. Але Гэндальф толькі зыркнуў на яго з-пад бахматых
броваў, такіх доўгіх, што яны нават вытыркаліся за шырокія палі ягонага капелюша.
— Што ты маеш на ўвазе? — спытаў ён. — Ты зычыш мне добрага дня ці кажаш, што гэты дзень добры незалежна ад таго, хочацца мне гэтага ці не? Ці ты проста добра пачуваешся ў гэты дзень? Ці сёння такі дзень, што ўсе мусяць быць добрымі?
— Ды ўсё разам, — адказаў Більба. — І яшчэ тое, што сёння сапраўды цудоўны дзень для таго, каб выйсці на вуліцу і выкурыць люльку. Калі вы маеце з сабой люльку, сядайце і частуйцеся маім тытунём! А спяшацца няма куды, цэлы дзень наперадзе! І Більба сеў на лаўку каля ўвахода, закінуў нагу на нагу і выпусціў прыгожае колца шэрага дыму, якое паднялося ў паветра і, не разрываючыся, паплыло кудысьці за Узвышша.
— Дужа прыемна! — сказаў Гэндальф. — Але якраз сёння ў мяне няма часу пускаць колцы. Я збіраюся зладзіць адну прыгоду і шукаю кагосьці, хто згадзіўся б далучыцца, але вельмі цяжка знайсці хоць каго ахвотнага.
— Дзіва што — у нашым краі! Мы звычайны ціхі народ і не маем патрэбы ні ў якіх прыгодах. Прыгоды — гэта ж адны непрыемнасці, трывогі і нязручнасці! Праз іх і на абед спазніцца можна! Нават уявіць сабе не магу, што добрага ў іх можна знайсці, — сказаў наш пан Торбінс, сунуў адзінец за падцяжку і выпусціў яшчэ адно колца дыму, яшчэ большае за папярэдняе.
Потым ён узяў пошту, якая прыйшла раніцай, і пачаў праглядаць, напусціўшы на сябе такі выгляд, быццам зусім не зважае на старога. Сам сабе ён вырашыў, што гэты дзед яму не кампанія, і хацеў, каб госць сышоў. Але той і не думаў сыходзіць. Ён стаяў, абапёршыся на кій, і моўчкі пазіраў на хобіта, ажно Більба нарэшце адчуў сябе няўтульна і нават трохі раззлаваўся.
— Добры дзень! — нарэшце сказаў ён. — Не маем мы патрэбы ні ў якіх прыгодах, дзякуй! Можаце пашукаць ахвотных за Узвышшам ці на тым беразе Вады.
Такім чынам ён хацеў паказаць старому, што размова скончаная.
— Як шмат у цябе азначае гэтае «Добры дзень»! — сказаў Гэндальф. — Цяпер ты маеш на ўвазе, што хочаш ад мяне пазбавіцца і што дзень не будзе добрым, пакуль я не сыду.
— Ні ў якім разе, ні ў якім разе, вашамосць! Прашу пра бачэння, але я не ведаю вашага імя.
— Бачу, бачу, вашамосць. А я ведаю тваё імя, пане Більба Торбінс. І ты маё імя ведаеш, хоць і не памятаеш, што яно належыць мне. Я Гэндальф, і калі кажуць «Гэндальф», гаворка ідзе пра мяне! Падумаць толькі, да чаго я дажыў: сын Беладонны Тук адбіваецца ад мяне сваімі «добрымі днямі», быццам я тут гузікамі гандляваць прыйшоў!
— Гэндальф? Гэндальф! Сілы нябесныя! Няўжо вы той самы вандроўны чараўнік, які даў старому Туку пару чароўных алмазных запінак, якія зашпільваліся самі і не расшпільваліся без загаду? Той самы, што расказваў на вечарынах такія цудоўныя казкі пра цмокаў, гоблінаў, волатаў, пра выратаванне прынцэс і неспадзяваную ўдачу ўдовіных сыноў? Той самы, што рабіў такія шыкоўныя феерверкі! Я іх памятаю! Стары Тук ладзіў іх на свята Сярэдзіны Лета. Які гэта быў цуд! Яны ўзляталі ўгару як вялікія вогненныя кветкі лілей, ільвінага зеву ці бабоўніку — і завісалі ў небе на цэлы вечар!
Вы ўжо заўважылі, што пан Торбінс быў не такім празаічным, якім хацеў бы выглядаць, а таксама што ён вельмі любіў кветкі.
— А мамачкі! — працягваў ён. — Няўжо гэта той Гэндальф, які падбухторыў так шмат ціхіх дзяўчат і хлопцаў выправіцца ліха ведае куды дзеля вар’яцкіх прыгодаў? Што яны толькі не рабілі: лазілі па дрэвах у госці да эльфаў, плавалі на караблях, заплываючы ў нейкія далёкія землі! Далібог, тады жыццё было куды цікаве… я хачу сказаць, што калісьці вы добра ўскаламуцілі наш край. Прашу прабачэння, але я не думаў, што вы дагэтуль займаецеся такімі справамі.
— А чым мне яшчэ займацца? — адказаў чараўнік. — Ну, так ці інакш, але мне прыемна, што ты нешта пра мяне згадаў. Прынамсі, мае феерверкі ты добра памятаеш, а значыць, не ўсё безнадзейна. Так што дзеля памяці пра твайго дзеда старога Тука і бедную Беладонну я дам табе тое, што ты ў мяне прасіў.
— Прашу прабачэння, але я нічога ў вас не прасіў!
— Так, прасіў! Цяпер ужо двойчы. Майго прабачэння. Я табе яго даю. Я нават пайду яшчэ далей і выпраўлю цябе на прыгоду. Мне будзе пацеха, а табе карысць… а магчыма, і набытак, калі вытрымаеш.
— Прабачце! Дзякуй, але не хачу я ніякіх прыгодаў. Не сёння. Добрага вам дня! Але на гарбату, калі ласка, прыходзьце. У любы час, калі вам захочацца! Напрыклад, чаму б
не заўтра? Прыходзьце заўтра! Да сустрэчы!
Сказаўшы гэта, хобіт павярнуўся, шмыгнуў у круглыя зялёныя дзверы і зачыніў іх настолькі хутка, наколькі гэта было магчыма, каб не выглядаць грубіянам: усё ж такі чараўнік ёсць чараўнік.
— З якога перапуду я запрасіў яго на гарбату? — сказаў Більба сам сабе, накіроўваючыся ў камору. Ён нядаўна паснедаў, але падумаў, што пара кексаў ды глыток чаго-небудзь гэткага дапамогуць яму апамятацца пасля такога спалоху.
Тым часам Гэндальф яшчэ доўга стаяў перад дзвярыма і ціха смяяўся. Нарэшце ён падышоў бліжэй і вастрыём кія надрапаў на прыгожых зялёных дзвярах нейкі дзіўны знак. І якраз тады, калі Більба даядаў другі кекс і з палёгкай думаў пра тое, як удала ён пазбег усялякіх прыгодаў, Гэндальф упэўненым крокам рушыў прэч...
(каней фрагменту)
