Раман-казка / Мастачка Крысціна Баранава. — Мінск : Кнігазбор, 2018. — 104 с. : іл. — (
Бібліятэка Саюза беларускіх пісьменнікаў “Кнігарня пісьменніка”.
Падсерыя “Каляровы ровар” ; выпуск 23).
ISBN 978-985-7180-80-6
Ці чулі вы пра паноў Кубліцкага ды Заблоцкага? Яны праелі, прагулялі ўсю сваю гаспадарку, а пасля сеялі рэпу, наседжвалі яйка з-пад Куры-Шчабятуры, змагаліся з Цмокам паганым ды траплялі ў іншыя гісторыі. Пра іх апавядаў аўтар гэтай кнігі ў дзвюх папярэдніх казачных аповесцях – “Прыгоды паноў Кубліцкага ды Заблоцкага” і “Гаспадарка паноў Кубліцкага ды Заблоцкага”. Цяпер маеце працяг дзівосных панскіх авантураў, дзе поўна неспадзяванак, гумару, вясёлых парадоксаў.
ПЕРАДМОВА Паглядзець
Ці чулі вы пра паноў Кубліцкага ды Заблоцкага? Яны праелі, прапілі, прагулялі ўсю сваю гаспадарку, пасля сеялі рэпу, наседжвалі яйка з-пад Куры-Шчабятуры, гулялі ў газардныя гульні (гэта значыцца, рэзаліся ў карты ў «дурня»), змагаліся з Цмокам паганым, хадзілі на вайну з каралём Гарбузом, стралялі са стрэльбы па прусаках ды мелі іншыя прыемныя забаўлянкі, праз якія заўжды траплялі ў розныя непрыемныя гісторыі ды гуза сабе на лоб зараблялі.
Была ў паноў за служку дзеўка Дрыпа, вочынна красівая, вужасна прыўкрасная (па-літаратурнаму – вельмі прыгожая), пасвіла карову і варыла панам далікатэсную страву – поліўку з мухамораў, толькі аднойчы сышла з дому, бо пайшла замуж за цара Максіміляна, які насамрэч быў не цар, а выканаўца ягонай ролі ў бадзяжным ціятры (па-літаратурнаму – тэатры).
Сумавалі паны, сумавалі, аж пакуль не атрымалі вестку ад дзеўкі Дрыпы, што чакаюць іх з Максімілянам працяглыя гастролі, паедуць далёка-далёка, ажно да тых краёў, дзе зямля з небам сыходзяцца і бабы на неба бялізну вешаюць, каб высахла. Дык дзеўка Дрыпа (якая, вядома, ужо не дзеўка, а маладзіца) напрамілы бог просіць, каб прынялі паны на лета яе дзіцянятка, дарагое Дрыпянятка, якое ў бацькоўскі гонар ахрысцілі Максімам.
Вядома, лепей было б выправіць Дрыпянятка да яго дзядулькі, селяніна Ахрэма Верацённіка, але што тут паробіш – хварэе татачка, раматус яго разбіў, рукой-нагой ледзьве рухае, а як ты пры гэтакім раматусе ўсочыш за тым жэўжыкам?!
«Вы не хвалюйцеся, ён у мяне ўжо вялікі, – пісала дзеўка Дрыпа, насамрэч не дзеўка, а спраўная маладзіца, – толькі зусім не цікавіцца ціятрам, а мае іншае захапленне. Пра яго я не буду вам цяпер пісаць, каб парадаваць вас неспадзяванкаю».
Надта кранальнае пасланне накіравала да паноў дзеўка Дрыпа, кожнага чапянула за сэрца. Бо быў час, калі кожны з шаноўных лыцараў, сёння парадкам аблыселых, уяўляў сябе жаніхом красуні і нават геройскія подзвігі ў ейны гонар здзяйсняць меўся.
Паны адпісалі, што пагаджаюцца, але з нецярплівасцю і трывогаю гадалі, што за таямнічае захапленне мае малое Дрыпянятка. Так пачынаецца новая гісторыя прыгодаў знакамітых паноў, пра іхняе дзівоснае лета.
Фрагмент казкі Паглядзець
Праява першая. Таямнiчы плывучы аб’ект
…У віры на рэчцы Парэчцы жыў Вірнік. Ён не памятаў свайго мінулага, думаў, што нарадзіўся ў гэтым віры, паглыбляў гэты вір, нястомна капаючы сваімі ластамі-лапамі, так што дакапаўся ажно да ядра зямнога, а можа, яшчэ глыбей. І цяпер Вірнік меркаваў, што ён валадар Зямлі, пакуль, прынамсі, не паплытчэе і не перасохне рэчка Парэчка, а гэтага, вядома, ніколі не адбудзецца. Былі часы, калі людзі паважалі ягоную рупнасць і прыносілі яму ў ахвяру гуску, вепрука або прыгожанькую дзяўчынку (хоць апошняе, магчыма, было няпраўдай). Вірнік снедаў, палуднаваў і вячэраў раз на год, таму ахвярапрынашэнні былі рэдкія. А пасля людзі й зусім забыліся на яго, Вірніка. Але ён памятаў, што ён валадар Зямлі, бо дайшоў да ейнага цэнтру. І таму тройчы на год сам збіраў ахвяру – сняданак, полудзень і вячэру.
Той, хто бачыў гэтакае, не меў усё далейшае жыццё спакойных сненняў. Проста з віру над раскаю і зараснікам вадзянога гарбуза паказвалася галава, ні да чога не падобная. Як казаў паэт, ні з чым гэты голаў няможна было параўнаць. Зялёныя бародаўкі, пухіры, скулкі, дзве дзюркі, з якіх бесперапынку хлебясталі пеністыя зялёныя возгры, два асіметрычныя вухі, тры вокі і пашча з васьмю шэрагамі зубоў – вось партрэт Вірніка ў сямейным альбоме. А пасля таго жудаснага паказу над рэчкай Парэчкай чуўся роў такі, як быццам сем тысяч грэшных душ цягнулі ў пекла, а яны не хацелі. І яшчэ як быццам паўтары тысячы нажоў шкрэблі аб шкло. Пасля таго галава знікала, вада ў віры закручвалася і сама па сабе зацягвала да ядра зямлі маркача, бугая, пекную паненку або таўсматага пана.
(Так казаў фальклор. А праўда тое ці не, мы не ведаем.)
Пасля таго сняданка, полудня або вячэры, казала людская пагалоска, на паверхні віру ў рытме вальса кружлялі рудаватыя колцы запеклай крыві.
Вірнік сумаваў – без ежы, славы і ахвяраў. Доўгімі начамі ён грэў сваё апалае пуза ў маладзіковым святле і згадваў даўнейшыя гады.
Народная пагалоска кажа, што вірнікі жывуць тысячу адзінаццаць гадоў і нават без ежы, бо вада яго жывіць, але раз на год яму патрэбна моцнае ўзрушэнне... Але ці так гэта? Дый ці абавязкова гэтая вячэра крывавая?
Вось аднойчы ён пабачыў сваю доўгачаканую вячэру. Яна плыла сабе з усходу на захад, лена валюхалася на рачных хвалях. Яна была такая зубастая, апетытная, такім чалавечым духам ад яе патыхала, і за якія пару хвіляў яна павінна была закруціцца якраз у тым віры, дзе ён жыў…
СЛОЎНІК Паглядзець
Аранжык – апельсін
Асадка – ручка
Атрамант – чарніла
Болачка – воблачка
Выгба – арка
Вымышляць – прыдумваць абы-што
Газард – азарт
Гешэфты – дзелавыя праекты
Двубой – дуэль
Дыярыуш – дзённік
Жамяра – насякомае
Зельня – аптэка
Лёды – марозіва
Лыцар – вядома, трэба казаць «рыцар»
Лямэрыка – краіна невядомая. Мабыць, не Амерыка
Мерыка – Амерыка
Муштардавы – гарчычны
Пшэкленты – пракляты
Скрыдлы – крылы
Спецкар – спецыяльны карэспандэнт
Сярнічка – запалка
Ціятр – тэатр
Цытрынавы – лімонны
Цыновы – свінцовы
Шрайболіць – пісаць
ЗМЕСТ Паглядзець
Перадмова
Праява першая. Таямнічы плывучы аб’ект
Праява другая. Зорны Ровар
Праява трэцяя. Выпрабаванне Зорнага Ровара
Праява чацвёртая. Уварванне
Праява пятая. Збор рэпнага віна
Праява шостая. Таямнічая Рыба-Сінязубка і Лятучы Конь
Праява сёмая. Экалагічныя дыскусіі
Праява восьмая. Прышэсце Ботана
Праява дзявятая. Ява і сненні паноў Кубліцкага ды Заблоцкага
Праява дзясятая. Капавушка пана Заблоцкага
Праява адзінаццатая. Піліп з Канапель
Праява дванаццатая. Шлях да калодзежа
Праява трынаццатая. Жаніх для Таямнічай Рыбы
Праява чатырнаццатя. Апошняе выпрабаванне Зорнага Ровара
Праява пятнаццатая. Самакруткі Ахрэма Верацённіка
Праява шаснаццатая і апошняя. Ісціна з калодзежа
Паслямова
Слоўнік
