Новая кніга эсэістыкі. — Мінск: Кнігазбор, 2015. — 184 с. — (Бібліятэка Саюза беларускіх пісьменнікаў “Кнігарня пісьменніка”; выпуск 60).
ISBN 978-985-7119-37-0.
У новую кнігу эсэістыкі Народнага паэта Беларусі Ніла Гілевіча ўвайшлі запісы розных гадоў, кожны з якіх прасякнуты бязмежным болем за лёс роднай мовы, культуры, літаратуры і разам з тым надзеяй, што праз усе выпрабаванні ды нягоды мы дойдзем... дойдзем мы да той Беларусі, дзеля якой столькі выдатных сыноў і дачок ахвяравалі сабой.
У кнізе змешчаныя ўспаміны пра значныя падзеі грамадскага і культурнага жыцця, адлюстраваныя рэфлексіі пісьменніка, яго бачанне мінулага, цяперашняга і будучыні роднай краіны. Паэт чуйна рэагуе на сацыяльныя працэсы, якія адбываюцца ў Беларусі і за яе межамі, дае ім ацэнку, прагназуе развіццё нашай нацыянальнай свядомасці.
“Усе нашы заклікі захоўваць, даражыць, цікавіцца нацыянальнай культурай будуць давай мала плёну — датуль, пакуль не пачнем гэта ўнушаць дзецям ад калыскі, ад дзіцячых садкоў, з першых дзён у школе”.
(Паводле сайту "Саюза беларускіх пісьменнікаў")ЗМЕСТ Паглядзець
ЗАПІСЫ РОЗНЫХ ГАДОЎ
Усім, у каго ёсць сумленне...
Так пачыналася наша новая літаратура
І ніводнага фальшывага слова…
Ногі і душа (3 прамовы на рэспубліканскай канферэнцыі Таварыства “Веды”)
Устаноўка — “на ўсю лаву”
Пра нашу вёску
А яны насміхаліся…
Хай бы такой і заставалася
Браты Гарэцкія
3 думак пра Купалу
Пра “Харошкі”
У Расіі — не супадае
Высакароднасць
Пра М.А. Някрасава
На першым з'ездзе пісьменнікаў СССР
“Паэт! Подзь сюда!”
“Нас падзялілі”
Справа годнасці і гонару
Аказалася...
Руйнаванне нашай гісторыі
Хто зацікаўлены?
Павіншуймася, браткі!
Свята Перамогі
У эпоху сурагатаў
Што з намі?
Гэта вырашыў сам Бог…
Моцны партыйны верш
Бог так распарадзіўся!
Наша нацыянальнае няшчасце
А пра галоўнае…
О, нашы “патрыёты”!..
“Бебурнацы”
Трывожна! Вельмі трывожна!..
І хто ж гэта яшчэ ў 1855 годзе пісаў?..
А з чаго ўсё гэта пачалося?
Ля-лё трэба нам, ля-лё!
Койвіста і мова
Асатанелы беларусафоб з Віцебска
3 роздумаў пра наш лёс…
Рабочы момант
Рускі інтэлігент
Які жах!
Неверагоднае!
І нікому не сорамна. Факты, якія сведчаць пра глыбіню маральнага падзення грамадства
Дай жа Божа!..
Я кажу — “ад ідэалаў”…
Няўцямныя, ці што?
Дзеля збліжэння з Еўропай?
Дзясяткі гадоў — не ў той бок…
О, дарагія, любыя браты мае!..
Сёння — не толькі прыкра, але…
А за што сыноў?..
НАН — ці цётка Аўдотка?
Дык будзем судзіць?
На Беларусь у Вільню…
Лепш бы не ведаць…
Вось вам і роля музыкі
І гэта — па радыё!..
Але ёсць і другое…
Самае страшнае…
Слухайце — і вам аддасца!
Дык куды рухаемся?
Кожны беларус павінен гэта ведаць
Пра ВКЛ
“Гори, гори...”
Чаму трэба ведаць пра бітву пад Оршай
І станавіцца нормай…
І не будзе спраўляцца, пакуль…
Самыя любімыя, самыя дарагія!
“Пакажыце кулакі, дзецюкі!”
“Крупіцкія музыкі”…
У любой літаратуры…
Грамадзянская мужнасць…
Слухаю спевы…
Пра Данііла Заточніка...
Атанас Стойкаў
На з'ездзе славістаў...
Калісьці на сценах…
Проста ўдарыць…
3 пэўнага часу…
Віна мая…
Дзесьці ў першай палавіне…
О, пракляцце…
Колькі разоў…
Літаратура сведчыць…
1825 год…
За доўгія стагоддзі…
Журналістка…
Яны, сённяшнія рашучыя…
Каб табе адзін раман…
Тыя, што сёння…
Які 6 ты ні быў…
Лозунг кіраўнікоў…
Тыя беларускія дзеячы…
Замежныя беларусісты...
Яднанне славян…
Па юбілейнай вечарыне…
У душах людзей…
Кожны дзень…
У кожнай цывілізаванай краіне…
Ах, вялікія дзяды...
Кожны інтэлігент...
Колькі людзей…
Усе нашы заклікі…
Мы шануем не тых...
Сёння беларускі літаратар…
Калі сёння і трэба чым абурацца…
Стаць членам Іспанскай Акадэміі…
Што рабілася дзясяткі гадоў…
Сёння пад пытаннем…
За апошнія 15 гадоў…
Выпадкова злавіў у эфіры…
Супроць чаго нам, беларусам, трэба змагацца?..
У гэтым і мудрасць…
Лепш бы не ведаць…
Дык адкуль і з чаго крык, шаноўныя?
Пытанне “на засыпку”
Не падтрымалі…
Сёння — ганьба. Пакуты — наперадзе
У ліпені 1995-га. 3 вышыні ААН!..
Які ж ён беларускі?
Не перараджэнцы, а прыстасаванцы
Адаптаваная для адаптаваных душ
Шасцісоткавая нацыя
Не разумеюць
На парозе 2000-га
Грань трагедыі
3 вынікаў нашага лёсу
Самы савецкі
Дзякую “ўсіх” за ўвагу
Толькі тады…
У свой час — і сёння
Перастаньце! Іначай Бог вас пакарае
Ну дык гэта ж Латвія!..
Як чорт крыжа...
3 запісанага ў фальклорнай экспедыцыі
У Гвінеі гэта разумеюць…
Дзве цытаткі з нашага песеннага фальклору
Яшчэ адно бязглуздае рашэнне
Трохі статыстыкі
Адна з адметнасцяў
На маю думку…
Упушчэнне
Слушная выснова
Жах
Іменна таму…
О, як уцешна!..
Хам і вялікая палітыка
Радасць
Усё яшчэ завіхаюцца…
Вось вам і фінансіст!..
Не бачу пачуцця жаху…
“...І патрабуем суровых мер!..”
Разам
3 нагоды свята — пра святое
Не палічыліся
Хто яны — ясна. Але…
Справа годнасці і гонару
Нават і гэтага пазбаўляюць
“Значыць, не народ, а натоўп”
І зноў так светла, так цёпла падумалася…
Як бы ён сёння быў патрэбен!..
Дык, можа, і мы?..
Шанцуе ж некаторым!..
Заснавальнікі
Дык жа задумаемся, браткі!..
3 размовы пра латышскія дайны
Было сорамна…
Нам бы такую серыю!..
3 накідаў для выступлення ў ЦК
Цікавыя лічбы
На жаль, так было…
На змену этнаграфізму
Залыгін: “Ратаваць сітуацыю”
Чаму? Ды ўсё таму...
Пачалі думаць?
3 прамовы Яна Райніса
Да чаго ж яны былі ўвішныя
Але якая мова!..
Беларускі каляндар. Год 1913
“Саха”
Народны…
Мудры Ільін
Шкада скокаў пад чужую дудку?
Здавалася 6, маючы такіх мудрацоў, такіх навукоўцаў…
У бясстрашным “ЛіМе”
Геніі і прыліпалы
У Вільні. За кошт аўтара
Чарговае палітычнае шоу?
Курс на вынішчэнне...
3 жахам думаю…
Пытанне ёсць...
Творцы і падробшчыкі
Калі думаць пра лёс нацыі
“Что вы, братцы-белорусы, за люди?..”
А гвалтаўнікі нашай маці ўшанаваны
Справа не ў партыйнасці
Як жа лезе-вылазіць яна!..
Варвары? Дзікуны? Аглаеды?..
Апошняе слова ў навуцы...
Чужое ўсё гэта нам, чужое!..
Хто кіраваў краінай
Усё той жа пракляты вырак
Дык думайма, браткі, думайма!..
Боль Купалы
І вось з'явіліся суддзі...
Чатыры словы Аляксандра Яшына
“Пачытай і прыхавай у сябе”, — сказаў Быкаў
“У мяне хопіць сэрца і гора...”
Галавач і затым... Панчанка. А паміж імі?..
“Па праву роўных...”
Часопіс “Маладняк”, кніжка першая за 1931 год
Бессаромная хлусня
“Ідзіце з Божай дапамогай вы беларускаю дарогай!” (З гісторыі нашай літаратуры)
Так і не зразумеў? Шкада!
Вёска і лёс Беларусі
Гэта — у ЗША. А што ў нас? А як у нас?
Капыцячы чалавека і чалавечнасць
3 думак аб дэградацыі
Ці будзе калі-небудзь канец гэтаму палітычнаму бессаромству?
Гэта зусім-зусім не дробязь
Прывітальнае слоўца да юбілею Т. Р. Шаўчэнкі
І яна без іх, і яна!
Па горкай аналогіі
Толькі ў вачах невукаў…
Ю. Крыжаніч аб правапісе
Пра тэатр і цела
Разварушэнне
Нават і Васільеў... туды ж!
“Дабрыня казкі”
У. М. Конан гэта заўважыў
Баліцкі і Некрашэвіч
І рэжым пытае…
Рускія ў Беларусі
Дык а чаму ж ты…
Вычытаў у Ю. Стукаліча... (“Мы дойдзем”, Нью-Ёрк, 1975)
Во былі акупанты!
“На жаль, падпісацца не магу”
Ужо і да “Лявоніхі” дабраліся
У нашай сітуацыі…
Мае паездкі ў Вільню
На жаль, гэта так
“Змагар” за праўду
Даваць мудрасць!
Самае ж сумнае, што…
Прыкра ўражвае…
Але перахварэць трэба!..
Кніга-падзея, кніга-свята і…
Такое нам пакаранне
Шлях да спрошчанасці, да прымітыву
Даёш эпахальнае?
Катастрафічны пралік
Не на ўзроўні патрабаванняў часу
Асабліва ж глухой да слова…
Злуюцца на творчую і навуковую інтэлігенцыю...
Трагедыя
І ўсё — па загадзе сэрца
Ад чаго радасць?
Тры сказы з Горкага
Наконт слоў устарэлых…
Яшчэ адно набалелае слова... і што?
Які сацыялізм?..
Мова перш за ўсё, мова!
Калі гэтак пойдзе і далей…
Закон пачынае выконвацца
Тэхніка да новага сезона
І ў гэтым уся справа
Ну што ж: спачуваю…
І граф А. М. Талстой — з бальшавікамі
І я ўсё зразумеў…
Цяжка паверыць…
І каб хоць адзін голас у абарону!
Даводзіліся планы
Іменна цвет нацыі
На якія ўзоры арыентуем літаратурную моладзь?
І мацней паверыць...
Нібы зніклі крытэрыі
Усе? Не, пакуль што не ўсе…
Ну дык і правільна гэны паэт сказануў!
Усё яшчэ ахвота пацягаць…
Мая прапанова
Самая дэмакратычная ў свеце
“Набытая не вучэннем, а…”
Бо калі магілы…
3 кнігі пра В. Бергольц
Гэта іхняя сіла
Каб і следу не засталося
Толькі гаспадар
Краснае пісьменства
У рэчышчы дыскусіі аб правапісе
Яшчэ і таму…
Дзве красамоўныя ацэнкі
Аж страшна чытаць!..
“Лічбы гора людскога” (Каб помнілі пра свой лёс)
Пра аўтара Паглядзець
Ніл Гілевіч — Народны паэт Беларусі. Заслужаны дзеяч навукі Беларусі. Прафесар. Паэт, драматург, перакладчык, фалькларыст, літаратуразнаўца. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі імя Янкі Купалы.
Аўтар кніг “Песня ў дарогу”, “Прадвесне ідзе па зямлі”, “Перазовы”, “Паэтыка беларускай народнай лірыкі”, “Святлынь”, “Родныя дзеці”, “І чую я голас…”, “Замова ад страху” і інш. Аўтар сатырычнай паэмы “Сказ пра Лысую гару”.
Нарадзіўся ў 1931 годзе ў вёсцы Слабада на Лагойшчыне. Жыве ў Мінску.
Фрагмент з кнігі Паглядзець
Усім, у каго ёсць сумленне...
“Для навукі беларуская мова не гадзіцца!” — фанабэрыста заяўляюць (у друку!) моцна вучоныя акадэмікі.
А для чаго гадзіцца? Гадзіцца — каб рабіць хлеб, гадаваць жывёлу, ну яшчэ — каб каваць жалеза ці абпілоўваць бярвенне... Якую ж трэба мець любоў да Беларусі, каб так зневажаць яе мову! 3 такой любоўю самы раз выводзіць нашу краіну з беднасці, уздымаць яе да вяршынь дабрабыту.
У часы Скарыны і Буднага — гадзілася, а сёння ўжо — не!..
І што ж гэта за няшчасная доля наша, што за пракляцце на нас звалілася? Генералы ад навукі і мастацтва імгненна забываюць, хто яны, трацяць паважнасць і набываюць халуйскую міну, і пляскаюць у ладкі, глытаючы чарговую порцыю папулісцкай дэмагогіі.
Яны вераць, што можна пабудаваць беларускую дзяржаву без нацыянальнай беларускай ідэі і без беларускай мовы. Марная задума! Гэта тое самае, калі нехта бярэцца зварыць піва без дражджэй. Але ж такога цуду людзі не бачылі. Не звараць! Звараць гідкае пойла, а не піва.
Што датычыць нашай мовы... Усім, у каго ёсць сумленне, раю запомніць адзін “дробязны” факт. Калі гарэлі беларускія вёскі з жывымі людзьмі — з агню-полымя даляталі жудасныя (больш жудкіх не бывае) крыкі: “Ратуйце!” Не “спасите!”, а “ратуйце!” Калі вам і гэта нічога не гаворыць — то на высокім маральным узроўні трымаецеся, панове-таварышы!”
1993