Слова: у слоўніку, у тэксце

няма водгукаў

Каўрус Алесь

16.40 руб.

Памер: 145x200 мм

Вага: 490 г

Purchase

Няма на складзе

Выдавец Логвінаў Ігар Публіцыстыка Навукова-папулярная літаратура Крытыка Каўрус Алесь

Апісаньне

Артыкулы, аповеды / Вільня: Логвінаў, 2014. — 354 с.

ISBN 978-609-8147-03-2

Кнігу складаюць артыкулы, якія асвятляюць узаемадзеянне літаратурнай мовы і мясцовых гаворак, адлюстраванне гэтага працэсу ў творах класікаў беларускай літаратуры, кантактаванне беларускай мовы з іншымі. Моўныя пытанні разглядаюцца з пункту погляду нармалізацыі літаратурнай мовы, у аспекце культуры маўлення. У кнізе шмат матэрыялу, які датычыць працы тэкстолагаў, рэдактараў і карэктараў. Апрача лінгвістычных, філалагічных звестак, тут даюцца тэксты, якія дэманструюць ужыванне слова ў гутарковай мове і ў навуковых выданнях.

Біяграфія аўтара (Міхась Чарняўскі, SLOUNIK.ORG)

ЗМЕСТ Паглядзець

Ад аўтара Паглядзець

Кніга змяшчае артыкулы, пераважная большасць якіх напісана ў пачатку XXI стагоддзя. Пачынаецца яна артыкулам “Тлумачальны слоўнік беларускай мовы”. Прайшло шмат часу, калі ён быў апублікаваны (1969). За мінулыя чатыры дзесяцігоддзі адбылася пераацэнка некаторых моўных фактаў, унесены карэктывы ў асобныя лінгвістычныя разуменні, тэрміны. Аднак артыкул не страціў актуальнасці. Зацікаўлены і адначасова па магчымасці аб’ектыўны падыход да моўных з’яў і фактаў, імкненне адлюстраваць у тлумачальным слоўніку вызначальнае для сцвярджэння спецыфікі беларускай мовы ў абсягу лексікі, фразеалогіі (а разам і граматыкі) кіравалі аўтарам пры напісанні артыкула.

Гэтая публікацыя нібы рэпрэзентуе этап маёй усвядомленай працы з слоўнікамі і над слоўнікамі ў Інстытуце мовазнаўства АН Беларусі (1968—1974). Аўтар быў не толькі сведкам, але і ўдзельнікам падрыхтоўкі Тлумачальнага слоўніка беларускай мовы (ТСБМ), а таксама перавыдання Руска-беларускага слоўніка (1953). У згаданым і іншых сабраных у кнізе артыкулах раскрываецца погляд шараговага мовазнаўцы на прынцыпы ўкладання слоўнікаў: адбор лексікі, спосабы яе падачы. Разам з тым можна заўважыць, як увогуле развівалася, эвалюцыянавала беларуская лексікаграфія.

На працягу паўстагоддзя — спярша як аспірант, а потым як выкладчык педагагічных ВНУ і старшы навуковы супрацоўнік АН Беларусі, як рэдактар выдавецтва “Народная асвета” — я, паводле своеасаблівасці працы, глыбей знаёміўся з беларускімі слоўнікамі (звяртаўся і да рускіх, украінскіх, польскіх), пазнаваў іх вартасці, заўважаў недахопы. Гэта знайшло асвятленне ў большасці артыкулаў і аповедаў. Досвед аўтара кнігі, назіранні і вывады могуць дапамагчы дапытліваму чытачу пры карыстанні наяўнымі слоўнікамі, а лексікографам — пры падрыхтоўцы новых.

Шмат увагі аддаецца ў кнізе праблеме адбору лексікі ў слоўнік, вызначэнню яе колькаснага складу і крыніц. Гэтая праблема актуальная і сёння. Нязбыўны недахоп слоўнікаў — іх адставанне ад рэальнай моўнай практыкі. Такую загану мае і новы “Слоўнік беларускай мовы” (2012). Як піша рэцэнзент, прафесар І. Лепешаў, пры агульнай вялікай колькасці слоў выяўляецца: у ім няма некаторых спрадвечных, штодзённага ўжытку, лексічных адзінак.

Падчас карыстання слоўнікамі адзначаны шматлікія выпадкі неадэкватнай характарыстыкі слоў: семантычнай, граматычнай, стылістычнай. Як сур’ёзны недахоп ТСБМ і большасці наступных слоўнікаў (асабліва граматычных — дзеяслова, назоўніка, прыметніка) даводзіцца прызнаць недасканалую падачу дзеепрыметнікаў (гл. артыкул “Граматычная схема і жывая мова”).

Разгляд моўных фактаў у кнізе падпарадкаваны задачы павышэння навуковага ўзроўню лексікаграфічных даведнікаў і культуры мовы ствараных з іх дапамогай літаратурных тэкстаў.

Выклад вядзецца такім чынам, што да ацэнкі таго ці іншага слова, словаформы, звароту чытач падыходзіць разам з аўтарам —праз назіранне іх у слоўніку ці тэксце. Вядома ж: часам не так каштоўны адказ (яго можна ўзяць з даведнікаў), як яго пошук шляхам выяўлення і аналізу адпаведных моўных фактаў. А гэта вельмі важна не толькі для навучання студэнтаў — будучых філолагаў, рэдактараў, журналістаў, выкладчыкаў, але і для павышэння прафесійнасці ўжо дзейных, сталых працаўнікоў СМІ, адукацыі, навукі і культуры.

У полі зроку аўтара кнігі — узаемадзеянне літаратурнай мовы і мясцовых гаворак, адлюстраванне гэтага працэсу ў творах класікаў беларускай літаратуры: Янкі Купалы, Якуба Коласа, Цішкі Гартнага, Максіма Танка, кантактаванне беларускай мовы з іншымі — пераважна рускай і польскай. Гэтыя ды іншыя пытанні асвятляюцца з пункту погляду нармалізацыі літаратурнай мовы, у аспекце культуры маўлення.

У кнізе шмат матэрыялу, які датычыць працы тэкстолагаў, рэдактараў і карэктараў. Апрача лінгвістычных, філалагічных звестак, тут даюцца тэксты, якія дэманструюць ужыванне слова ў гутарковай мове (аповеды “Словы, людзі, час”) і ў навуковых выданнях (крытычны агляд падручнікаў беларускай мовы).

Аналіз падручнікаў мовы мае на мэце паслужыць далейшай распрацоўцы і ўдасканаленню навуковага стылю ў філалагічнай сферы, павысіць навуковы і літаратурны ўзровень падручнікаў, якія дапрацоўваюцца ці ствараюцца як новыя, а значыць — дапамагчы настаўніку і вучням.

Сацыяльныя, педагагічныя, псіхалагічныя праблемы, звязаныя з засваеннем роднай мовы дзецьмі, закранаюцца ў аповедах-згадках пра жыццё і вучобу іх аўтара ў 1940—1950 гг. Гэты матэрыял можа быць карысны ў навучанні і выхаванні сучасных школьнікаў.

Спадзяюся, што кнігу будзе з цікавасцю чытаць і выкарыстоўваць не толькі той, чыя праца звязана з родным словам, але і ўсякі адукаваны беларускамоўца.

Фрагмент з кнігі Паглядзець