Запісы Беларускага Інстытуту Навукі й Мастацтва. №37. — Навукова-папулярны альманах аб беларускай эміграцыі. — Belarusan Institute of Arts and Sciences: New York—Mіensk, 2014. — 862 с.
У гэтым нумары “Запісаў БІНіМ” знайшлі сваё месца тры тэмы: “Біяграфіі”, у разьдзелах якой зьмяшчаюцца матэрыялы, прысьвечаныя канкрэтным асобам эмігрантаў; беларуская прысутнасьць у Францыі і “Праскія беларусы”. Гэты выпуск “Запісаў БІНіМ” традыцыйна рэпрэзэнтуе разнастайныя матэрыялы, прысьвечаныя мінуламу й сучаснасьці беларускай эміграцыі, маючы на мэце падаць новыя факты й тэмы ў беларускім эміграцыязнаўстве.
Гэты том працягвае сэрыйнае выданьне ЗАПІСЫ, запачаткаванае ў 1952 г. Першыя 6 тамоў у 1952—1954 гг. выйшлі ў Нью-Ёрку; 5 наступных у 1962—1970 гг. друкаваліся ў Мюнхэне. З 12-га (1974) да 24-ы (1999) том ЗАПІСЫ друкаваліся ў Нью-Ёрку. З 2002 г. ЗАПІСЫ — супольны нью-ёрска-менскі праект.
ЗЬМЕСТ Паглядзець
Ад рэдакцыі
Тэма нумару: Біяграфіі
Натальля ГАРДЗІЕНКА. Дзеячы беларускай паваеннай эміграцыі (біяграфічны даведнік)
Тэма нумару: Беларусы ў Францыі
Зьміцер МАТВЕЙЧЫК. Дзёньнік Юзафа Патрыкоўскага як крыніца па гісторыі эміграцыі ўдзельнікаў паўстаньня 1830—1831 гг. у Францыі
Янка ФІЛІСТОВІЧ. “За вечнае жыцьцё ў памяці Народу Беларускага — я згаджаюся аддаць дачаснае жыцьцё на зямлі...” (Лісты да Міколы Скабея 1948—1949 гг.)
Тодар ЦІМАФЕЙЧЫК. Падарожжа ў беларускую паўночную Францыю
Айцец Леў ГАРОШКА. [На сьмерць Лявона Рыдлеўскага]
Айцец Леў ГАРОШКА. Трыццацігодзьдзе беларускага душпастырства ў Францыі (1946—1976)
Натальля ГАРДЗІЕНКА. Быць жанчынай
Лявон ЮРЭВІЧ. Ніна, Алік і архіў Рады БНР
Натальля ГАРДЗІЕНКА. Спадчына Аўгена Кавалеўскага
Тэма нумару: Праскія беларусы
Тамаш ГРЫБ. Ліст да Сымона Рак-Міхайлоўскага
Валянцін МАЗЕЦ. Адраджэнец-рамантык (да 135-годзьдзя з дня нараджэньня Пётры Крэчэўскага)
Лена ГЛАГОЎСКАЯ. Васіль Захарка — Прэзыдэнт Беларускай Народнай Рэспублікі (1928—1943)
Васіль ЗАХАРКА. Ліст
Мікола ТРУС. “Сямейны альбом” Уладзімера Жылкі
Натальля ГАРДЗІЕНКА. З архіўных збораў Уладзімера Калесьніка
Будучыя кнігі
Тамаш ГРЫБ. Артыкулы
Бібліяграфіі
Бібліяграфія Тамаша Грыба
Месца на мапе
Павел КОТАЎ. Беларускія месцы ў Празе
Выданьні
Натальля ГАРДЗІЕНКА. “Замежная Беларусь”
Літаратура
Макс ШЧУР. Упырхлікі
Публікацыі
Лявон ЮРЭВІЧ. Казачнае
З гісторыі філялёгіі 1920-х гадоў
Ціхан ЧАРНЯКЕВІЧ. З даваеннага архіву Антона Адамовіча
Міхайла ПІЯТУХОВІЧ. Беларускі фольклёр (канспэкт лекцый, зроблены А. Адамовічам)
Яўгенія ГАЛЬПЕРЫНА. Мэтодалёгія (канспэкт лекцый, зроблены А. Адамовічам)
Архіваліі
Браніслаў ДАНІЛОВІЧ. Ліст з Латвіі ў рэдакцыю віленскага часопісу “Шлях моладзі”
Эміграцыязнаўчая сэкцыя IV Кангрэсу дасьледнікаў Беларусі
Натальля ГАРДЗІЕНКА. Эміграцыязнаўчая сэкцыя IV Кангрэсу дасьледнікаў Беларусі
Вольга ЗУБКО. Штодзённае (побытавае) жыцьцё беларускіх пражанаў у 1920-х—1930-х гг.
Мікола ТРУС. Браціслаўскі архіў Людмілы Краскоўскай: беларускія і ўкраінскія зборы дакумэнтаў
Уладзімер КАЛУПАЕЎ. Беларускія місіянэры ў Кітаі
Ірына БАГДАНОВІЧ. Беларуская культурная парадыгма паэтычнай спадчыны Вінцука Адважнага
Сяргей ШАБЕЛЬЦАЎ. “Новая газета” як друкаваны ворган беларускіх эмігрантаў у Аргентыне
Ганна КІСЬЛІЦЫНА. Беларускі калябарант на старонках “Дзёньніка 1943—1947” Дзьмітрыя Сямёнава й “Запісак эмігранта” (“Дзёньніка Ів. Ів. Чужанінава”) Лявона Савёнка
Вольга ІВАНОВА. Вусныя ўспаміны беларусаў замежжа ў Беларускім архіве вуснай гісторыі як крыніца па гісторыі Другой сусьветнай вайны
Алена ГЛАГОЎСКАЯ. Хведар Ільляшэвіч у беларускім эмігранцкім асяродзьдзі ў Нямеччыне (1944—1948) — творчасьць, дзейнасьць, памяць
Юры ГРЫБОЎСКІ, Маржэна ГРЫБОЎСКАЯ. Узаемадачыненьні паміж польскай і беларускай палітычнымі эміграцыямі (1945—1956)
Натальля ГАРДЗІЕНКА. Чатыры гісторыі аднае сям’і: мэмуары Стагановічаў
Ганна ЗАПАРТЫКА. Дакумэнты беларускай эміграцыі ў фондах Беларускага дзяржаўнага архіву-музэю літаратуры й мастацтва
Угодкі
Натальля ГАРДЗІЕНКА, Лявон ЮРЭВІЧ. Згадваючы Язэпа Пушчу
Да 10-х угодкаў сьмерці Янкі Юхнаўца
Вакол кнігі
“Рада БНР (1947—1970): Падзеі. Дакументы. Асобы”: чатыры рэцэнзіі (Мікола Пачкаеў, Сяргей Ёрш, Юры Грыбоўскі, Томаш Блашчак)
Кніжная паліца
Натальля ГАРДЗІЕНКА. “Сакавік” — “Культура, нацыя”
Іна СОРКІНА. “Маё мястэчка” Васіля Стомы
Лявон ЮРЭВІЧ. Кніга як нагода
Натальля ГАРДЗІЕНКА, Яна СЛАВІНА. Кніжны агляд
Хроніка
Перадача калекцыяў БІНіМу ў Беларускі дзяржаўны архіў-музэй літаратуры й мастацтва
Заснаваньне Цэнтру камплектаваньня й вывучэньня дакумэнтальнай спадчыны беларускага замежжа
Удзячнасьць БІНіМу — мовазнаўцу Зьмітру Саўку
Перадача аўтографаў Янкі Купалы і Ўладзімера Жылкі зь БІНіМу ў Беларускі дзяржаўны архіў-музэй літаратуры й мастацтва
Зьвесткі пра аўтараў
Summary
АД РЭДАКЦЫІ Паглядзець
У сёлетнім нумары “Запісаў БІНіМ” атрымалася не адна, а адразу тры тэмы нумару. Першая — “Біяграфіі” — не вычэрпваецца ўласна біяграфічным даведнікам “Дзеячы беларускай паваеннай эміграцыі”, але мае працяг і ў наступных разьдзелах, дзе зьмяшчаюцца матэрыялы, прысьвечаныя канкрэтным асобам эмігрантаў.
Другая важная тэма — беларуская прысутнасьць у Францыі. Гэтая дыяспара, што вядзе свой пачатак яшчэ ад ХІХ ст., застаецца надзвычай маладасьледаванай у айчынай гістарыяграфіі. Зьміцер Матвейчык у адпаведнай рубрыцы публікуе артыкул, прысьвечаны “Дзёньніку” Юзафа Патрыкоўскага, разглядаючы яго як крыніцу па гісторыі эміграцыі ўдзельнікаў паўстаньня 1830—1831 гг. у Францыі. Астатнія тэксты разьдзелу датычаць эміграцыі ўжо пасьля Другой сусьветнай вайны. Ва ўнікальным ліставаньні Янкі Філістовіча зь Міколам Скабеем з 1948—1949 гг., падрыхтаваным Сяргеем Яршом, знайшлі адлюстраваньне асаблівасьці студэнцкага жыцьця маладога й актыўнага беларуса. Тэксты Тодара Цімафейчыка ды айца Льва Гарошкі ўтрымліваюць каштоўныя фактычныя зьвесткі пра беларускіх эмігрантаў у паваеннай Францыі. Адметныя дэталі справы невяртаньня архіву Міколы Абрамчыка публікуе ў гэтым нумары Лявон Юрэвіч. Таксама ў разьдзеле можна прачытаць лісты Ніны Абрамчык да Вольгі Запруднік зь сярэдзіны 1950-х гг. ды апісаньне творчай спадчыны Аўгена Кавалеўскага, што захоўваецца ў Беларускім дзяржаўным архіве-музэі літаратуры й мастацтва.
Асобнай тэмай нумару зьяўляюцца й “Праскія беларусы”. Так, чытач можа пазнаёміцца як зь біяграфічнымі артыкуламі, прысьвечанымі асобам Пётры Крэчэўскага ды Васіля Захаркі, гэтак і з публікацыямі лістоў асобных беларускіх дзеячаў у Празе. Мікола Трус рэпрэзэнтуе “Сямейны альбом” Уладзімера Жылкі, заснаваны на цікавых архіўных крыніцах. А Натальля Гардзіенка публікуе асобныя архіўныя матэрыялы з збору дасьледніка жыцьця праскіх беларусаў Уладзімера Калесьніка: раней не публікаваны верш Уладзімера Жылкі, лісты лекара ва Уржуме пра апошнія дні паэта, лісты Жылкавай жонкі.
Рубрыка “Будучыя кнігі” працягвае публікацыю артыкулаў Тамаша Грыба, гэтым разам з часопісу “Перавясла”, а ў наступным разьдзеле зьмешчаная бібліяграфія праскага беларуса, складзеная дасьледнікам Андрэем Бучам. Чэская тэма працягваецца і ў новай рубрыцы “Запісаў БІНіМ” — “Месца на мапе”, дзе дактарант Карлавага ўнівэрсытэту Павал Котаў рэпрэзэнтуе беларускія мясьціны Прагі. У “Выданьнях” прадстаўленая друкаваная Пётрам Крэчэўскім “Замежная Беларусь”, а завяршае тэму Макс Шчур зь ягоным творам “Упырхлікі”, прысьвечаным беларускаму жыцьцю ўжо ў сучаснай Празе.
У сёлетніх “Публікацыях” Лявон Юрэвіч закранае праблему недасьледаванасьці беларускіх казак на эміграцыі. Ён жа крыху далей у разьдзеле ў тэксьце “Згадваючы Язэпа Пушчу” публікуе цікавыя архіўныя матэрыялы, у тым ліку й лісты Язэпа Пушчы да дачкі Ўладзімера Жылкі з пачатку 1960-х гг. Да дзясятых угодкаў сьмерці Янкі Юхнаўца ў адпаведнай “угодкавай” рубрыцы публікуецца ягонае апавяданьне “Пасьля гутаркі”.
Новым у сёлетніх “Запісах” зьяўляецца й разьдзел “З гісторыі філялёгіі 1920-х гг.”, дзе Ціхан Чарнякевіч распавядае пра захаваныя ў зборах Антона Адамовіча канспэкты лекцыяў з часоў навучаньня ў БДУ ды зьмяшчае з адпаведнымі камэнтарамі некалькі згаданых канспэктаў (Міхайлы Піятуховіча ды Яўгеніі Гальперынай).
Таксама новай стала рубрыка, што складаецца з дакладаў эміграцыязнаўчай сэкцыі IV Кангрэсу дасьледнікаў Беларусі, які адбываўся 3—5 кастрычніка 2014 г. у Коўна (Летува). Прадстаўленыя далёка ня ўсе выступы, агучаныя падчас працы сэкцыі, аднак і тыя, што публікуюцца, адлюстроўваюць тэматычную разнастайнасьць і ўзровень сучаснага беларускага эміграцыязнаўства.
Разьдзел “Вакол кнігі” рэпрэзэнтуе чатыры рэцэнзіі, напісаныя з нагоды выхаду аднае кнігі “Рада БНР (1947—1970): Падзеі. Дакументы. Асобы” (Менск, 2013). Зьмешчаныя тут тэксты ўзаемна дапаўняюць адзін аднаго й з розных бакоў ацэньваюць выданьне.
Дастаткова багатыя й сёлетнія “Кніжная паліца” ды “Хроніка”. Знакавай падзеяй 2014 г. стала заснаваньне Цэнтру камплектаваньня й вывучэньня дакумэнтальнай спадчыны беларускага замежжа пры БДАМЛіМ у Менску.
Гэты выпуск “Запісаў БІНіМ” традыцыйна рэпрэзэнтуе разнастайныя матэрыялы, прысьвечаныя мінуламу й сучаснасьці беларускай эміграцыі, маючы на мэце прадставіць як для дасьледнікаў, гэтак і для аматараў айчыннай гісторыі новыя факты й тэмы ў беларускім эміграцыязнаўстве.
