Макар Краўцоў (Касцевіч) / укладальнік Лявон Юрэвіч. — Мінск : Кнігазбор, 2021. — 216 с.
ISBN 978-985-7227-93-8.
Зборнік "Макар Краўцоў (Касцевіч)" — і першае кніжнае выданне выбраных твораў пісьменніка, і спроба першага аднаўлення яго біяграфіі. Кніга адлюстроўвае разнастайную (паэтычную, літаратурна-крытычную, публіцыстычную, мемуарную) спадчыну Макара Краўцова (Касцевіча), а таксама распавядае пра пакручасты лёс творцы. У выданні выкарыстаны ўнікальныя архіўныя фотаздымкі.
Артыкул пра Краўцова Макара на ВікіпэдыіЗМЕСТ Паглядзець
Уступнае слова.
Лявон ЮрэвічРаздзел I. ЁнВЕРШЫРаманс
Паварот да Горадна
Ваяцкі гымн
На чужыне
Братом
Сьмейся, браце!
Сьпявай!
Мімалётнае
Туга
Майму Сінэдрыёну
У вастрозе
ПРОЗА
Голад
КРЫТЫКААлесь Гарун
Уладзімір Жылка як мастак слова. Нарыс
Уладзімір Дубоўка як Жылка Ўсходу
Літаратурная творчасьць Ядвігіна Ш.
З нагоды пятых угодкаў ягонай сьмерці: 26.II.22 г. – 26.II.27 г.Пясьнярка каханьня.
Канстанцыя Буйло як імпрэсіяністка.
Крытычны нарысНа сонечны бераг!
ПУБЛІЦЫСТЫКАГражданка — наша нацыянальная азбука
Трымайся родных назоваў!
УСПАМІНЫМае ўспаміны аб Івану Луцкевічу
Беларускі хор
20 гадоў назад.
Успамін пра Усебеларускі зьезд 1917 г.Рада Беларускае Народнае Рэспублікію.
Рэфэрат, чытаны ў Лодзі для афіцэраў Беларускіх Вайсковых Аддзелаў і служачых Беларускай Вайсковай Камісіі 8 лістапада 1920 г.Пётра Антонавіч Крэчэўскі
Кс. Аляксандр Астрамовіч.
Кароткі ўспамінМае ўспаміны аб Жылцы
Памяць аб праф. Карскім.
Да 5-х угодкаў яго сьмерціРаздзел II. Пра ЯгоКазімір Сваяк. Аб маіх крытыках
Аляксандр Горны. Краўцоў, Светазар, Звончык: вопыт біяграфіі Макара Касцевіча
Іменны паказнік
Голад (апавяданне)
Голад — неадхільны мой кампан, мой прыяцель стары! Ты моцна ўчапіўся за дружбу нашу і ня хочаш пашукаць сабе каго-небудзь іншага, — ня йначай я вельмі спадабаўся табе, пакорна нясучы тваю страшэнную апеку, твой цяперашні і даўнейшы зьдзек над усім маім жыцьцём. Ці-ж не пара ўжо табе адысьці ад мяне? Я аддам табе ўсю крыўду сваю. Няхай будзе яна табе жонкаю. Не вяжы мяне, я вольным радзіўся, я люблю волю і ёй ахвярую ўсю моц, я пачну біцца з табою не на жыцьцё, а на сьмерць, каб скінуць тваю апеку так лішнюю, так непатрэбную мне.
Ах! Які ты ліпкі, як цісьнеш грудзі мне, як сушыш мае вусны, — хіба задушыць мяне хочаш, каб я больш ня жыў. Ой, як ты абрыд мне, як даўно я цярплю непатрэбную знаёмасьць з табою. Яшчэ малюсенькім, як чарвяк, лежучы ў калысцы на полі, дзе матка мая гадавала мяне, жнучы разам з тым сьпелае жыта, каб абараніцца ад цябе, каб ня ўлез ты зімою ў бедную хату нашую, — яшчэ тады, у першыя гады жыцьця майго, я енчыў ад страху, як зьвісала нада мною худая рука твая. Матка была занятая гарачаю жнейскаю работаю, яна ня мела часу сядзець каля калыскі мае, ня мела часу штомінуты праганяць цябе ад мяне. А ты, як шалёны, маніўся выцягнуць дзіцячую душу маю з маленькага, нядужага цела. Я енчыўся — ты ўсьміхаўся, нібы дурны. Падрос я, пастушком стаў, вясельшым, дужэйшым, а ўсё-ж трэ’ было ад цябе бараніцца ўсё лета, пасучы скаціну. Мусіў насіць я торбачку з хлебам, з кавалкам сыру або саланіны ці чарачкай масла, каб не баяцца цябе. А ты сачыў мяне, як воўк авечку, і калі-нікалі паказваўся на мае вочы. А як прыходзіла зіма ды аддавалі мяне ў школу да чужое вёскі, у цесную, як склеп, хатку беднае ўдавы-п’яніцы на кватэру, — тады ты цешыўся, хапляючы мяне.
Навука лезла ў галаву маю, яна і так сушыла мазгі мае; любіў я кніжкі і так чытаў іх, што запамінаў ня раз аб ядзе. А яда мая была простая — бульба салёная ды кавалак чорнага жытняга хлеба. Яны памагалі мне прагнаць цябе. А як пушчалі мяне да хаты на сьвята, хапляў я саначкі з малодшым братам ды каталіся мы зь ім па вуліцы, або з прыгорка на выган, з раньня аж да вечара, запамінаючы, што даўно ўсе папалуднавалі. Ты быў рады, але ж мы ішлі ў хату і добрая мама нашая, пасварыўшыся крыху, карміла нас, і мы цябе не баяліся. А калі пажар зьеў усё дабро бацькоў маіх, ты думаў замарыць усю сям’ю нашую, але добрыя людзі выратавалі нас сваёю дапамогаю і ахвярамі. Вырас я і ў горадзе службу знайшоў. Думаў: вось калі адкараскаюсь ад цябе. Але ж не! Ты пасьмейваўся, як я мусіў жыць у цёмнай бакоўцы ўбогае кватэры стоража. Ты пачаў тут да мяне лашчыцца і так і гэтак падманваў маладую душу, каб я патраціў невялічкія грошы свае на цацкі. І я тады слухаў цябе — купляў сабе гармонік або аддаваў капейкі на тое, каб увайсьці ў садок мястовы, дзе блішчэлі электрычныя агні ўсялякіх колераў, усіх гатункаў, іграла музыка, паліліся і стралялі ракеты, уздымаючы ў вышыню, грукаталі фэерверкі, падымаючы ўгару мільёны рознакаляровых іскраў — і ты на бляск гэты падманваў мяне, вырываючы з рук маіх непрачытаную кнігу, недапісаныя думкі, няскончаны верш, неразлучную ліру. А потым, як ашукаеш, ты зноў рагатаў, пазіраючы, як сьціскаліся зубы мае, жадаючы грызьці.
Адзін раз ты моцна ўшчаміў мяне, і я гатоў быў пятлю накінуць на шыю сабе, абы не пакарыцца табе. Выратаваў мяне бедны добры жыд, пазычыўшы на павер цукру і абаранкаў, што меліся ў яго невялічкай крамцы. І ўсюды, куды б ні ступіў я, ты, як зьвер, без устыду пільнуеш кожны крок мой. Праз маленькі кавалак часу, у каторы я меў шчасьце бадай што саўсім забыцца аб табе, забралі мяне на вайну. Во калі ты абрадаваўся, пачуўшы сьвята сваё! Але-ж ня буду гаварыць аб горы маім: я быў там не адзін пад гразою касьцістае маўчалівае сьмерці.
Прайшоў і гэты час. Я думаў спакойна адпачыць ад пякельных жахаў вайны і ў ціхай вёсцы знайсьці сваю долю, крыху шчасьця. Ты прышпіліў мяне да галоднага шумлівага гораду, дзе пануе, як дэспот, як царыца далёкіх мінулых сталецьцяў, твая маладая сястра — шалёная дарагоўся. Ні да чаго яна нават даступіцца не дае. Яна рада, што вакол нас яшчэ гудзе старая-старая прыяцелька твая — дзікая бязьлітасная вайна.
Ах, мілы стары кампан мой, неадступны мой дзядзька сівы, неахайны голад! Паглядзі, я ўжо не злую на цябе, а спадзяюся, што даволі табе цяпер прыяцеляў і безь мяне. Глянь, навокал жывуць твае пакорныя рабы, над усімі ты пануеш цяпер, і маё гора мо’ й ня горшае, як іх гора. Над горадам распрасьцёрла анёльскія крыдлі свае жыватворная вясна. Залатое сонейка разьлівае па зямлі чароўны сьвет свой і цяпло. Выскачыўшы зь зямлі, вітае іх мілая зялёная травіца. Уся прырода сьпявае вакол гымн наступаючаму маю, радзіцелю расьцьвіўшага жыцьця.
Я хачу ўстрывожыць маўчалівыя струны разьбітае скрыпкі мае. Голад, даўнейшы прыяцель мой, я ненавідзеў цябе столькі гадоў! Не шанаваў нават сівую старасьць тваю. Дык паслухай-жа ты малебную музыку маю. У ёй скарга і просьба, у ёй жаль і надзея, у ёй вечная думка мая зазьвініць і прошласьць прачнецца і таемнасьць невядомай туманнай будучыны выплывае, як месяц, каб асьвятліць безнадзейную душу маю і да шчасьця дарогу прабіць. Не, сьмяешся ты, як і даўней: не цікавіць цябе песьня мая. Не трывожыць цябе пякельны боль мой. Ты глухі да ўсяго, што дзеецца ў душы маёй. Нядобры ты!
Вунь босая жонка мая жаласьліва паглядае на мяне. Нашто ты мучыш яе маладое сэрца? Нашто зацямняеш яе шчырае да мяне каханьне? Чаго сьмяешся ты над доляй нашай? Сьцеражыся! Абое мы маладыя, дужыя — мы не паддамося табе, мы ваяваць можам з табою. Пракляты! Пакінь цесны, як норка, пакоік наш. Ідзі сабе ў багатыя хаты! Там ня знаюць цябе. Ёсьць сытыя, нядумаючыя аб няшчасьці і горы другіх. Іх поўныя жываты на сон іх маняць, каб жыцьцё іх ляцела лягчэй, лагодней.
Бязьлітасны голад, чаму ты ня там?..
