Аповесці, апавяданні, запісы розных гадоў / Укладанне, прадмова Галіны Багданавай. — Мінск : Кнігазбор, 2016. — 548 с. — (Бібліятэка Саюза беларускіх пісьменнікаў “Кнігарня пісьменніка”; выпуск 77).
ISBN 978-985-7144-33-4.
У кнігу вядомага беларускага пісьменніка, лаўрэата Дзяржаўнай прэміі Беларусі Барыса Сачанкі (1936—1995) увайшлі аповесці, апавяданні, запісы розных гадоў, напісаныя і складзеныя аўтарам у кнігу ў 90-х гадах мінулага стагоддзя. На жаль, пры жыцці Барыса Сачанкі гэтая кніга не выйшла...
Артыкул пра аўтара ў Вікіпэдыі
Марына Весялуха. Па старонках успамінаў (пра кнігу на BUDZMA.BY)
ЗМЕСТ Паглядзець
Шаноўны чытач!
І.
Засталіся толькі ўспаміны
Гарадок на Палессі
З аўтабіяграфічных апавяданняў
Дзівосы
Гаўптвахта
Морг
Ноч пад шапкаю
Чорт з Суматры
Сустрэча з земляком
От жа, халерачка
Запісы розных гадоў
Бессмяротныя словы
Сон
“Худая вша”
Роднае
Гарбуноў і скверык імя Янкі Купалы
“У тры молаты...”
Па колькасці партрэтаў
“Усё ўжо можна...”
Лепшая гумарэска
Кепства
Дажыўся
“Грудзі”
Даносы
Дачка
Багушэвіч
Лёс даносчыкаў
“Ніколі так не рабіце...”
Пераканаў
Воля
Тэлефонныя званкі
“Вестачкі”
Вясёлы чалавек Джым Дынглі
Хацеў ці не хацеў?
Знайшоў выйсце
Лепшыя творы
Прыклад
Чарговы міф
Адзінокі журавель
ІІ.
Восень у Парыжы
Перад ад’ездам
Зборы
Дарога
“Аркадэ”
Начны Парыж
ЮНЕСКА
Адкрыццё канферэнцыі
Даклад Генеральнага дырэктара
Дыскусія
Знаёмства з горадам
Парыж і парыжане
Рынкі
Кніжныя развалы
Магазіны рускай кнігі
Рускія ў Парыжы
Сент-Жэнеўеў-дэ-Буа
Беларусы ў Парыжы
Вечар Максіма Багдановіча
Барыс Забораў
Камісіі ЮНЕСКА
Па грыбы
Французская кухня
Чарнобыльскія клопаты
У Барыса Заборава
Тэлевізар
Пярэбары
ІІІ.
З цыкла “Постаці”
“Вызваляў дух народа”
Апошні з магікан
Руплівец
“Чорны воран, белы лебедзь”
Як рэдка хто
“Конь гуляў на волі...”
Вакол літаратуры і літаратараў
Вельмі дапамагае
За такія грошы я і сам пагаўкаў бы
З цябе і пачну
“Совсем на кролика похож”
“Спіноза”
Пасярод пакоя стаяў стол
Мова машыністкі Цяпкінай
“Загадчык птушкафермы”
Чытацкія фармуляры
Лепш не напіша
Не хвалюйцеся
Не трэба смяшыць
IV.
Баліць, крывавіць
Ахвяры і каты
З малавядомага і забытага
Наша, беларускае
Вярхі і нізы
Усё пра тое
Янка Купала ў першыя гады савецкай улады
З жыцця беларускай эміграцыі
Вяртанне дадому
Наталля Арсеннева
“Хвалююся, сумую і пішу...”
У пошуках непаўторнасці і прыгажосці нашае
Бацькаўшчыны
Янка Юхнавец
Вершы з фашысцкай няволі
Даніна павагі і любові
Не абяляючы і не ачарняючы. Гутарка з карэспандэнтам газеты “Голас Радзімы”
“Народ беспамылкова разбярэцца, хто ёсць хто”. Гутарка з Алесем Марціновічам (часопіс “Беларуская думка”)
Мы яшчэ даведаемся, кім былі на самай справе ахвяры двух страшных рэжымаў. Гутарка з карэспандэнтам штотыднёвіка “Свободные новоста” Аленай Ціхановіч
Народ, інтэлігенцыя і нацыянальная ідэя. Гутарка з карэспандэнтам газеты “Звязда” Аленай Ціхановіч
Вярнуць народу яго душу і памяць. Гутарка з карэспандэнтам «Народнай газеты» Рэгінай Гамзовіч
Дзяржаўная мова — чужаніца ў дзяржаўных вуснах?
Учарашняе і сённяшняе
ПРАДМОВА Паглядзець
Шаноўны чытач!
Вы трымаеце ў руках апошнюю кнігу, якую паспеў не толькі напісаць, але і скласці аўтар у цяпер ужо далёкія, але такія значныя для нашай краіны 1990-я гады. На жаль, а можа, і на шчасце, выдаць яе магчымасць з’явілася толькі цяпер. У Барыса Сачанкі (1936—1995) шмат цудоўных апавяданняў, аповесцяў, драматургічных твораў, раманаў, эсэ і гумарэсак. Ён быў выдатны псіхолаг і лірык, тонка адчуваў гармонію роднай мовы.
Нарадзіўся Барыс Сачанка на Палессі, у вёсцы Вялікі Бор Хойніцкага раёна, у маленстве спазнаў усю горыч вайны. Вёску спалілі, сям’ю вывезлі ў Нямеччыну. Вызвалілі іх амерыканцы. Запрашалі за акіян. Але сям’я Сачанкаў вярнулася дамоў, на Беларусь, у спаленую вёску. Жыццё працягвалася.
Барыс Сачанка належыць да таго ці не самага працавітага і ці не самага дзёрзкага, акрыленага пакалення, якое прыйшло ў літаратуру і мастацтва падчас “хрушчоўскай адлігі”, калі Юрый Гагарын паляцеў у космас, пакалення, якое мы цяпер ужо настальгічна называем “шасцідзясятнікамі”. Ён шчыра, адным з першых напісаў пра ўсё, што давялося яму перажыць. Ён усё жыццё рупіўся пра беларускую справу. І напоўніцу скарыстаў магчымасці, якія адкрылі “гарбачоўская перабудова і галоснасць”.
А потым страшны 1986. Чарнобыль. І ягоная родная вёска ізноў апынулася ў зоне небяспекі.
Шмат што з сабранага ў гэтай кнізе было надрукавана на старонках газет і часопісаў і мела вялікі, часам неадназначны рэзананс.
Што трывожыла яго, што хвалявала ў апошнія гады, якія адкрыцці ў лабірынтах гісторыі і ў лабірынтах чалавечай душы зрабіў ён? Пра гэта ў апошняй яго кнізе.
Галіна БАГДАНАВА, дачка
ФРАГМЕНТ З КНІГІ Паглядзець
* * *
Чуў ад людзей, а потым і чытаў у друку — не нашым, а эміграцыйным, — як, будучы ў вайну бургамістрам горада Барысава, Станіслаў Станкевіч ратаваў аўтара цяперашняга Дзяржаўнага гімна Беларускай ССР Міхася Клімковіча, якога арыштавалі паліцаі ў яго роднай вёсцы Сялітранікі. Вядома, каб стала вядома, што трапіў у рукі паліцыі кіраўнік Саюза пісьменнікаў Беларусі, то... загінуў бы Міхась Клімковіч. І Станіслаў Станкевіч — жорсткі чалавек, на руках у якога кроў не аднаго дзясятка людзей — вырашыў ратаваць Міхася Клімковіча. Дзеля гэтага ён раненька паклікаў да сябе начальніка паліцыі і загадаў яму прывезці да сябе ў кабінет Міхася Клімковіча. Размова ў іх была доўгая. Станіслаў Станкевіч схіляў пісьменніка на здраду — у Мінску неўзабаве меўся пачацца сход творчай інтэлігенцыі Беларусі, якая была не супраць служыць немцам, і добра было б, каб менавіта ён, Міхась Клімковіч, адкрыў гэты сход. Міхась Клімковіч не згаджаўся, плакаў. І Станіслаў Станкевіч яго пашкадаваў — даў яму бохан хлеба, адлічыў некалькі дзясяткаў нямецкіх марак, сказаў:
— Вось усё, чым я магу табе дапамагчы. Ідзі ў бліжэйшую вёску, купі лапці і палатняныя штаны — і кіруй у сваю Маскву...
Расказваючы сам пра гэты эпізод у газеце “Беларус”, Станіслаў Станкевіч заўважае, нібы між іншым, што гэтак, як з Клімковічам, ён рабіў амаль з усімі, хто добра размаўляў па-беларуску. “Беларусаў усе нішчылі, — піша ён, — не хапала яшчэ, каб і мы, беларусы, самі сябе знішчалі”…
(З цыклу нататак “Ахвяры і каты”)
* * *
Лепш не напіша...
Прымалі ў Саюз пісьменнікаў не так маладога, як бяздарнага аўтара. Здаецца, былі выбраны ўсе аргументы “за” і “супраць”. І раптам падняўся Эдуард Валасевіч.
— Таварышы! — звярнуўся ён да паважанага сходу. — Не разумею, навошта адкладваць гэтую справу надалей. Усё адно ж гэты паэт лепш ужо не напіша.
Прынялі.
(З цыклу нататак “Вакол літаратуры i літаратараў”)
* * *
НАЧНЫ ПАРЫЖ
Начны Парыж мы ўбачылі яшчэ едучы з аэрапорта. Ён нібы і знаёмы, і разам з тым незнаёмы, нечаканы. І прыгожы. Эйфелева вежа, міма якой мы праязджалі, дзякуючы ўмеламу асвятленню, быццам збудавана не з цяжкіх сталёвых канструкцый, а з запалак — такая яна лёгкая, ажурная, амаль паветраная. Елісейскія палі — з фантанамі, дрэвамі паабапал здаліся як бы дарогай у рай. Ды і Сена з яе мастамі і набярэжнымі быццам дзеля нас адных зіхацела ўсімі сваімі агнямі. Кінулася ў вочы — усюды шмат машын, яны прыпаркаваныя скрозь узбоч вуліц. Мнагалюдна на тратуарах — моладзь ды і пажылыя кудысьці ідуць і ідуць, прычым не спяшаючыся. Сёй-той сядзіць за столікамі, якія выстаўлены ля ўваходу ў бістро, кавярні — п’юць, кураць, смяюцца...
— А можа, варта паездзіць яшчэ трохі па Парыжы? Першае ўражанне, кажуць, самае моцнае, — прапанавалі нам, калі мы ўладкаваліся ў гасцініцу.
Што ж, адмаўляцца ад такога падарожжа было б неразумна. І мы, нягледзячы на даволі позні час, селі ў машыну. Праехаліся па набярэжнай Сены, паглядзелі на сцены Луўра і Нотр-Дама, выехалі на плошчу Бастыліі...
— А ці можна паехаць у Булонскі лес? — спытаў хтосьці з нас.
— Можна...
І вось мы хвілін праз колькі ў Булонскім лесе. Так, гэта сапраўдны лес — стары, як кажуць у нас на Палессі, пракаветны, хоць і асветлены каля дарогі. Але што гэта?..
(з цыклу нататак “Восень у Парыжы”)
Пра аўтара Паглядзець
Барыс Сачанка — празаік, публіцыст, перакладчык. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР імя Якуба Коласа, Літаратурнай прэміі СП Беларусі імя I. Мележа. Аўтар кніг прозы “Дарога ішла праз лес”, “Барвы ранняй восені”, “Зямля маіх продкаў”, “Пакуль не развіднела”, “Апошнія і першыя”, “Дарогі”, “Аксана”, “Памяць”, “Тры аповесці”, “Ваўчыца з Чортавай Ямы”, “Горкая радасць вяртання”, “Вечны кругазварот”, “Родны кут”, рамана “Чужое неба”, трылогіі “Вялікі Лес”, кніг гумару і сатыры “Вол-фігурыст”, “Халасцяк”, кніг крытыкі і эсэістыкі “Жывое жыццё”, “Сняцца сны аб Беларусі...”, кніг для дзяцей “Кошык малін” і “Бабка Адарка”.
Нарадзіўся ў 1936 годзе ў вёсцы Вялікі Бор Хойніцкага раёна Гомельскай вобласці.
Памёр у 1995 годзе. Пахаваны ў Мінску на Усходніх могілках.
