Мінск: Медыял, 2016. — 168 с. + 24 іл. Цвёрдая вокладка.
ISBN 978-985-6914-34-1
Выданне падрыхтавалі выкладчыкі курсаў “Мова Нанова” Алеся Літвіноўская і Глеб Лабадзенка. Аснову склалі матэрыялы з заняткаў, “апрабаваныя” ў 10 гарадах Беларусі. У кнізе робіцца ўхіл у практычнае выкарыстанне беларускай мовы, таму большасць слоўнікавых словаў мае прыклады ўжывання. Апроч таго, кожныя заняткі маюць граматычны дадатак і заданні для самаправеркі. Адрасуецца шырокаму колу чытачоў.
Сайт курсаў Мова Нанова Рыгор Барадулін Нанова! (На адкрыцьцё курсаў “Мова Нанова”) Немінуча, Гаюча, Нанова Раскрываецца шчырае слова. Мова маці — Крыніца сьвятая — Да вытокаў Намеры вяртае. Як высокія мроі, Аблокі Думкі неба Ратуюць ад сьпёкі. Мы на гэтым сьвеце Павінны Гадаваць мову Роднай Айчыны. 13.01.2014ЗМЕСТ Паглядзець
Прадмова ад аўтараў
Вяртанне да вытокаў. Генадзь Цыхун
КРОК 1. Вітанні і звароты
Клічныя формы
КРОК 2. Каляндар
Колькасныя лічэбнікі
КРОК 3. Кватэра
Ілжэсябры перакладчыка
КРОК 4. Часткі цела і органы
Скланенне назоўнікаў жаночага роду на -а/-я
КРОК 5. Сваякі
Прыналежныя прыметнікі
КРОК 6. Адзенне
Ў нескладовае
КРОК 7. Адукацыя
Дарэформавы правапіс vs парэформавы правапіс
КРОК 8. Крама
Дакладны і прыблізны час
КРОК 9. Медыцына
Прыстаўныя зычныя гукі
KPOK 10. Кавярня
Падаўжэнне
КРОК 11. Транспарт
Прыназоўнікі
КРОК 12. Войска
Загадны лад
КРОК 13. Тэатр
Этымалогія
КРОК 14. Інваліднасць
Аканне і яканне
КРОК 15. Спорт
Беларуская лацінка
КРОК 16. Птушкі
Выклічнікі і гукаперайманні
КРОК 17. Кампутар і інтэрнэт
Неалагізмы
КРОК 18. Горад
Назвы беларускіх гарадоў, мястэчак і вёсак
КРОК 19. Спадчына
Састарэлыя словы
КРОК 20. Лаянка
Эўфемізмы
ПРАДМОВА Паглядзець
Беларускую мову называе роднай большая частка насельніцтва Беларусі. А ці ведае? Вучылі ў школе? Маглі некалі размаўляць? Памятаюць “Мой родны кут...”?
Так пачыналіся курсы “Мова Нанова”, калі мы вырашылі, што час прызнацца самім сабе: трэба вучыць родную мову нанова. Калі назапасілася дастаткова матэрыялу, прыйшла ідэя выдаць гэты дапаможнік. Мы адмыслова не называем яго “падручнік”, бо не прэтэндуем на акадэмізм і навуковасць. А проста прапануем свой аўтарскі падыход.
Гэта не значыць, што інфармацыя тут недакладная ці некампетэнтная. Але гэта значыць, што поруч са слоўнікавым “акцёрам” з’явіцца пашыраны ў жывой гаворцы “актор”, “кампутар” будзе стаяць перад “камп'ютарам”, а слэнгавыя словы і лаянкавыя выразы таксама знойдуць сабе месца пад гэтай вокладкай. Бо мова жывая, і не нам фільтраваць яе слоўнае багацце. Стэрылізаваць мову дакладна цяпер не час.
Назву дапаможніка — “20 крокаў да беларускай мовы” — нам падказаў Лявон Вольскі, вялікі сябар курсаў, які неаднойчы выступаў перад нашымі слухачамі. Самі “крокі” — гэта 20 лексічных тэмаў з самых розных сфер жыцця: ад тэатра да медыцыны, ад крамы да птушак. Кожны “крок” складаецца са слоўніка, дзе практычна да кожнага слова прапануем прыклад. Далей ідзе “Тэорыя і практыка мовы” — тут і правілы, і прыклады ўжывання, і заданні на замацаванне. Следам даем “Цікавінкі” па тэме: ці прыкольныя фоткі, ці прыказкі, вершы, загадкі. А пры канцы кожнага “кроку” — пытанні па яго змесце і ключы да граматычных заданняў.
Чаму гэтая кніга будзе вам цікавая? Бо яна была шматкроць “абкатаная” на курсах “Мова Нанова” — а гэта да 700 студэнтаў штотыдзень у 10 гарадах Беларусі. А ёсць жа яшчэ і гурткі “Мова Нанова” ў Польшчы, Ірландыі, Канадзе, Нямеччыне... Значную частку гэтых матэрыялаў мы выкладалі на сайт movananova.by, аднак для кнігі яны былі істотна дапрацаваныя. Многія слоўнікі складаліся супольна з экспертамі — гасцямі “жывых” заняткаў.
Беларускую мову пераследуюць стэрэатыпы. Мова “калхознікаў”. Мова апазіцыі. Мова гуманітарыяў. Першыя два паціху адыходзяць у нябыт. Але і цяпер часта даводзіцца чуць, што беларуская мова — гэта мова пісьменнікаў і мастакоў, журналістаў і краязнаўцаў, музыкаў і выкладчыкаў. Мы не згодныя! Да нас на заняткі ходзяць праграмісты і банкіры, будаўнікі і лагісты, электразваршчыкі і бармены, інжынеры і бухгалтары, спартоўцы і кухары. І кожны паціху-памалу пачынае размаўляць па-беларуску. Кожны — у сваёй сферы, бо беларуская мова — для кожнага чалавека і ўсіх сфераў жыцця! Не бойцеся рабіць памылкі, спрабуйце — і тады абавязкова атрымаецца!
Вучыць любую мову лепш не нудна, а крэатыўна і весела. Таму, чытаючы дапаможнік, вы неаднойчы ўсміхнецеся (мы спадзяемся)! Кажуць, што беларуская мова — самая складаная ў свеце: яе не могуць вывучыць самі беларусы. А яшчэ — што беларусы вельмі шануюць сваю мову: берагуць яе, не размаўляюць на ёй!.. Дарэчы, нашмат прасцей было б выдаць не “20 крокаў да беларускай мовы”, а “1000 прычын, чаму я не размаўляю па-беларуску”: “я вырос в русскоязычной семье”, “мне не с кем поговорить”. І, вядома, “я не хочу портить этот прекрасный, мелодичный язык своими ошибками".
Дужа спадзяемся, што кніга дапаможа пераадолець вам усе гэтыя комплексы, забабоны і стэрэатыпы. І зрабіць свой першы крок да беларускай мовы. А лепш, адразу дваццаць!
Ад аўтараў
ВЯРТАННЕ ДА ВЫТОКАЎ Паглядзець
У выніку прымусовай, а часам і добраахвотнай русіфікацыі, якая працягваецца ўжо некалькі стагоддзяў, значная частка жыхароў Беларусі страціла сваю мову ці, кажучы па-навуковаму, сваю моўную саматоеснасць, або самаідэнтычнасць, і ўтварае даволі вялікую супольнасць гэтак званых рускамоўных беларусаў, што засведчыў апошні перапіс насельніцтва краіны. Праўда, пры правядзенні перапісу ацэнка ступені валодання мовай была даволі суб'ектыўнай: часта апытанаму толькі здавалася, што ён гаворыць па-руску. Як іранічна пракаментаваў, паслухаўшы такія выказванні, адзін госць з карэннай Расіі: “Слова-то вроде русские, а вот язык...”
Часта ў рускамоўных беларусаў прабіваецца жаданне паправіць таго, хто гаворыць па-беларуску, бо лічыцца, што па-беларуску ніхто правільна гаварыць не ўмее. Некаторыя навукоўцы звязваюць такую з’яву з неўсвядомленым комплексам віны перад беларускай мовай. Зрэшты, і некаторыя беларускамоўныя жыхары Беларусі даволі крытычна ацэньваюць сваю моўную кампетэнцыю, што нярэдка прыводзіць да фармавання комплексу моўнай непаўнавартасці, асабліва пад пільным вокам (ці вухам) якога-небудзь прыхільніка “клясычнай” беларушчыны. Між тым яшчэ раней Васіль Быкаў дзівіўся наіўнасці тых, хто вядзе спрэчкі аб перавагах “тарашкевіцы” над “наркамаўкай” у часы ўсталявання “рускай аднамоўнасці”. У наш час апошняя становіцца асабліва пагрозлівай ва ўмовах пабудовы гэтак званага “русского мира”, што можа мець непрадказальныя геапалітычныя наступствы.
У святле гэтых думак і фактаў робіцца зразумелым жаданне пазбыцца, асабліва ў моладзі, розных комплексаў у моўным пытанні. Не ў апошнюю чаргу гэтае жаданне ўплывае на пошукі беларускамоўнага асяроддзя, дзе можна не толькі нязмушана і весела прабавіць час, знайсці сяброў і аднадумцаў, але і папрактыкаваць і, што важна, удасканаліць родную мову. Такую мажлівасць для шматлікіх беларусаў адкрылі курсы беларускай мовы “Мова Нанова”. На курсах можна не толькі ўзбагаціць свае веды і сустрэцца з цікавымі людзьмі, для якіх беларушчына з’яўляецца натуральным сродкам зносінаў, але і пераадолець яшчэ адзін, прыпісаны выключна беларусам комплекс “трасянкамоўнасці”, хоць падобная з’ява назіраецца ў шмат якіх краінах і не ставіць пад сумненне існаванне побач з гэтак званым змешаным маўленнем літаратурнай мовы, арыентаванай на яе гутарковай мовы і дыялектаў. Курсы наведваюць людзі з рознымі поглядамі. Але ўсіх іх аб’ядноўвае цікавасць і павага да беларускай мовы, насуперак шматлікім спробам раней і цяпер выкарыстаць яе ў палітычных і геапалітычных мэтах, бо мова і культура насамрэч вышэйшыя за палітыку. Цяпер жа, дзякуючы дапаможніку, які вы трымаеце ў руках, не толькі наведнікі курсаў, але і ўсе тыя, хто хацеў бы іх наведваць, але па нейкіх прычынах не здолеў, змогуць пазнаёміцца з матэрыяламі заняткаў, якія ўжо былі “абкатаныя” на курсах, а таксама выканаць заданні і праверыць свае веды. І не бойцеся памыліцца! Наша сучасная мова належыць да адносна маладых славянскіх літаратурных моў, дзе жорсткая норма не скоўвае пошук найлепшых сродкаў выражэння вольнай думкі.
Генадзь Цыхун,
доктар філалагічных навук,
сябра Рады Таварыства беларускай мовы імя Ф. Скарыны
