Другое выданьне. ― Смаленск: Інбелкульт, 2013. ― 742 с.
ISBN 978-5-9904531-7-3.
У гэтым выданьні зьмешчаныя выбраныя працы вядомага беларускага нацыянальнага дзеяча Яна Станкевіча (1891—1976), якія ў 1910—1970-я гг. друкаваліся на старонках беларускага пэрыядычнага і непэрыядычнага друку як у Беларусі, так і за яе межамі. Друкаваныя працы надзвычай разнастайныя як паводле жанраў, так і паводле тэматыкі.ЗЬМЕСТПаглядзець
I.
Biełarus
Klicz
Гоман
Беларусы-ўцекачы ў Расеі
Беларускі рух сярод беларускага каталіцкага духавенства
Польскае войска ў Расеі
Нягодные дзеці
Будзьце актыўнымі!
Prypieŭki (Рэцэнзія)
3 Сакольшчыны
Пскоўская Беларуская Рада
Беларусь, Літва і Балтыка
Незалежная Беларусь
Няхай жыве Беларускае войска
Вільня. 07.11.19
Каб выпусьціць палітычных арэштаваных
Беларускія жыды, ці жыды як грамадзяне Беларусі
Беларуская думка
“Гаспадароў” вязуць
С.п. Тэкля Станішэўская
Беларускі звон
Ад Прэзыдыуму Т-ва беларускае школы
Наша думка
Беларуская школьная справа
Беларускі студэнт
Нашыя заданьні
Нацыянальны назоў Беларусоў
3 жьцьця Беларускае Каталіцкае Царквы
Народная мова ў Цэрквах
Першы абавязак
Абвешчаньне незалежнасьці Беларусі ў сьвятле ідэі гаспадарсьцьвенасьці...
С. Некрашэвіч. Правапіс спрэчных дзеяслоўных формаў (Рэцэнзія)
Адраджэньне (Рэцэнзія)
Josef Šusta. Dějiny Evropy v letech 1812—1870. I, выдаў Vesmír у Празе, стар. 306 іn 40 [1923] (Рэцэнзія)
Prof. Jiři Janda. Naše spěvné ptactvo (Рэцэнзія)
Сялянства ў чужых краёх
Маленькі фэльетончык на тэму нашых дзён
Лекцыі інж. Шэрвуда Эдды
Як у Радавай Беларусі рэагавалі на перасьледаваньне Беларусоў Палякамі
Заліваюцца польскай гараю
Не памагайма нашым непрыяцелям
Свая дарога
Заданьні эміграцыі
Наш абавязак
Скурныя драбязьлівыя інстынкты
“Рунь” (Рэцэнзія)
“Ластаўка” (Рэцэнзія)
Удаюць!
Крывіч
Думкі і разважаньні
Маскальшчына і Эўропа
Праф. Карскі і яго “Белорусы”
Народ
Ліст у Рэдакцыю
Аб памозе на адбудову
“Лектар думаў аб грамадзянстве, а грамадзянства думала аб сваім лектару”
Сваяцтва заядае
“Навука” I. Дварчаніна
Сьв. п. Ян Тарчэўскі
Соймавая прамова пасла д-ра Я. Станкевіча пры чытаньні буджэту Міністэрства асьветы й вераў
Праўдзівыя і хвальшаваныя ідэі
Sprawy narodowościowe
Дыялекты беларускай мовы
Час узьнікненьня беларускай і ўкраінскай нацыяў
Рэформа граматыкі беларускай мовы ў БССР
Нёман
Вялікі князь Вітаўт як беларускі гаспадар
Зьбіраньне народных скарбаў
Balticoslavica
Стан дасьледаваньняў клясыфікацыі дыялектаў беларускай мовы
Stang Chr. S. Die westrussische Kanzleisprache des Grossfürstentums…(Рэцэнзія)
Federowski M. Lud białoruski na Rusi Litewskiej
Пісьменьнікі БССР аб рэформе правапісу беларускай мовы (Рэцэнзія)
Огієнко І. Загублена україньска грамота половини XV віку. Палеографічно-лінгвістичний нарис (Рэцэнзія)
Калосьсе
Севяране — беларускае племя
Мова крывіцкага (беларускага) рукапісу XVI стаг. “Аль кітаб”
Новая праца з гісторыі беларускага языка (Рэцэнзія)
Беларуская газэта
Выдатны маскоўскі вучоны аб беларусах
Biełaruski Hołas
Važnaja sprava
A jak u nas pravasłaŭnych?
Zvyčajnaja pavinnaść
Zaharadžajma darohi raskładu
Da zvyčajnaj chormy chryščonych imionaŭ biełaruskich
Sprava patrabuje vyjaśnieńnia
Palemika z Pańkovam
Da histaryčnych nazovaŭ biełaruskaha narodu
Kanstancin Jezavitaŭ
Śv. p. Uładzisłaŭ Kontaŭt
Značeńnie Łastoŭskaha u ruchu kryvickim
Adradžeńnie
Ад Рэдакцыйнае Калегіі
За родную мову ў жыцьці рэлігійным і ў сьвятынях
Трэба нам каталіцкая арганізацыя!
3 гісторыі каталіцтваў Беларусі (Крывіі)
Хведзькава дудка
Бацькаўшчына
Зьезд Крывіцкага Навуковага Таварыства Пранціша Скарыны
“Літоўская плынь” у нацыянальным адраджэньні беларускага народу
Цэзары й цэзары-макулінкі
Пісьмо ў Рэдакцыю
Хто можа ехаць да Амэрыкі
Трэба ведаць і шырыць праўду
Колькі зацемкаў
Вячаслаў Ластоўскі
Беларусь на конадні Першае сьветнае вайны
Сваеасаблівая моваведа п. Сідарука
Да бакалаўраў, магістраў і інш.
Не шануйма русыфікацыі!
Захоўвайма хорму сваіх назоваў
Адзін з прыкладаў хвальшаваньня праўды
Скончма дыскусію пра “распакоўваньне”!
Трэба мацнейшая нацыянальная атмасфэра
Ліст у Рэдакцыю
Зьвярненьне да выдаўцоў і собсьнікаў беларускіх кніжак на продаж
Зьвярненьне да ўсіх, хто мае беларускія тэатральныя творы
Адна культура — лек, другая — атрута
Адказ на купалаўскую анкету
Пра Беларускую Сялянска-Работніцкую Грамаду
Да “Кургана” Я. Купалы
Да аргумэнтаў дамаганьня незалежнасьці Беларусі
Парупмася пра дзяцей!
Культурна-асьветныя сходы Беларусаў Нью Ёрку й Джэрсі Сіты
Да 10-ых угодкаў выхаду “Бацькаўшчыны”
3 працы Крывіцкага Навуковага Т-ва Пранціша Скарыны
“Танцавальныя вечары”
Нельга вытрываць
Вялікае заданьне
Вялікае Княства Смаленскае
Папраўка
Беларускія высокія школы ў мінуласьці
Вянкі ўюць
“Узыходзіла сонца незалежнае Беларусі”
На бакох “Успамінаў” В. Рагулі
Яшчэ да віцьця вянка
Чыя тэндэнцыя?
Колькі зацемкаў да Стагановічавае абароны “Ўспамінаў” В. Рагулі
Парушаймася пра свае справы
Тое-сёе пра Беларусаў у ўспамінах Е. Кусковай
Уладзімер ці Валадзімер?
Адкрыты ліст да Сп. Волаціча
Веда
Ад Рэдакцыі
Трэба нам свая друкарня
Вайна ў Карэі
Іміграваньне беларускіх ДП у ЗГА
3 расійска-комуністычнага народазабіўства Беларусаў
Патрэба навуковай працы
Адказ сп. Скуратовічу
Характар а гаспадарствавы лад старавечных Беларусаў, Украінцаў а Расійцаў
Літоўскі — ня Лятувіскі корпус 1817—1831
Тое-сёе аб друкарскіх майстрох беларускіх — Пётру Мсьціслаўцу, Івану Федаровічу а Грыню Івановічу
Некаторыя вялікія здарэньні ў месяцу лютым у гісторыі Крывіч
“Літоўская” плынь ў нацыянальным адраджэньню беларускага народу
Поды апрычонасьці беларускага народу
Беларуская друкарская акцыйная супалка ў Ню Ёрку
Інстытут найноўшае гісторыі Беларусі
Паляшукі й Палявікі
Сьв. памяці Мікалай Войтаў
Беларусы Пуцівельскага павету, б. Курскае губэрні
Што было ў жніўню ў гісторыі Крывіч
Траґедыя зь нясьведамасьці
Сьв. памяці Мікола Равенскі
Беларусь і Ўкраіна
Беларуска-мусульманская колёня на Брукліне ў Ню Ёрку
I. Насовіч праз назоў “Крывічы”
Ад Выдавецтва й Рэдакцы
Археолёґам вялікалітоўскім Масква забараніла азначаць век і этнос археолёґічных памятак
Ацец, Дохтар Віктар Войтанка-Васілеўскі
Выдатныя вялікаліцьвіны (Беларусы)
Ці езьдзіў дохтар Пранціш Скарына да Масквы?
Да паходжаньня Хведара Дастаеўскага
Волька Трэска хвальшуе гістору свайго народу
Ivan Lubachko. Belorussia inder soviet rule. 1917—1957 (Іван Любачка. Беларусь пад радзкаю ўладаю). Выданьне ўнівэрсытэту ў Кентукі ў Задзіночаных гаспадарствах Амэрыкі, 1972 г., б. 219) (Рэцэнзія)
Паўла Урбан. У сьвятле гістарычных фактаў. Мюнхен, 1972, Нью Ёрк, бач. 129 вялікага формату (Рэцэнзія)
J. Dingley. The Two Versions of the Gramatyka Slovenskaja of Ivan Uževič (The Journal of Byelorussian Studies, vol. 11, № 4, p. 369—384) (Рэцэнзія)
Палесьсе
3 гісторыі Палесься
Дзе Палесьсе?
Беларускі зборнік
Нашаніўства й бальшавізм
Беларус
Да пажваўленьня грамадзкай дзейнасьці
Шчырасьць і дзейнасьць
Бязьдзейнасьць, яе прычына й лекі
Абавязак нацыянальнае працы
Дачыненьні між нас
Справа неадвалочная
“Гаспадар” і “гаспадарства”
Незалежнік
Бачыны “Незалежніка” адчыненыя ўсім
1000 год бязь зьмены
Бэлэр Менск
Нарысы гісторыі мастацтва беларускага
“Крывічы” а “Вялікалітва”
За лепшае кіраўніцтваў Бэлер Менску
Яшчэ пранішчэньне Бэлер Менску
Сьвятой памяці Др. Станіслаў Грынкевіч
Як жылося нашым людзём пад ігом маскоўскім
Ведамкі праз тое, што й як было ў Расіі
Каля Саўчыца
Зьмітра Бакуновіч, адзін із чысьленых паўстанцаў 1863 г.
Да жанібаў
Наказуем праз добрае, каб зь яго карысталі
Адцямляем благое, каб яго паправіць
Божым шляхам
Рома, экклезія, іконы
Веча
За беларускую моладзеж!
Зь 9-ае сустрэчы
Навуковая канфэрэнцыя ў Чыказе
“Веча” й крытыка “Веча”
За родную мову й праўдзівы назоў
Бальшавізма — арганічная зьява ў Расіі
3 роднае мовы
Да палітычнае арганізацыі
II.
Начэпнасьць
Што было і што павінно быць
Prahrama Biełaruskaj narodnaj partyji (sialanskaj)
Рупмася аб сабе, а чужнікі самі аб сабе парупяцца
Прамовы Яна Станкевіча ў Польскім Сойме (1928—1929 г.)
Даніла Дыфоу. Робінзон Крузо
Курс нядзельнае школы
Жыдоўскія рэлігійныя песьні пабеларуску
Зацемкі да гісторыі беларускай мовы на падставе рукапісу “Аль-Кітаб”
Апытальнік да зьбіраньня дыялектычных і некаторых агульных асаблівасьцеў беларускага (крывіцкага) языка
Ды што гэта за паўстала
Курс беларускае мовы
Палажэньне ў Лідзкай акрузе Генэральнага Камісарыяту Беларусі
Перадмова да “Новага песеньніка крывіцкага (беларускага) для школаў
Проект аднаўленьня Сьветнае арганізацы беларускае (вялікалітоўскае) эміграцы (САБЭ)
Прачхнімася й ратуйма нашу эміграцыю дзеля народу свайго!
Лукаш Дзекуць-Малей
Нашыя заданьні
III.
Жніво і дажынкі
Biełaruskija kazki
Камэнтары
Іменны паказьнік
Пра аўтара Паглядзець
Ян Станкевіч — беларускі мовазнавец, гісторык, перакладчык, палітычны дзеяч.
Нарадзіўся 26 лістапада 1891 у вёсцы Арляняты Ашмянскага павета. Скончыў Віленскую беларускую гімназію (1921), Карлаў універсітэт у Празе (1926). Доктар славянскай філалогіі і гісторыі (1926). Працаваў выкладчыкам беларускай мовы ў Варшаўскім універсітэце (1928—1932) і Універсітэце Стэфана Баторыя ў Вільні (1927—1940). Друкаваўся ў часопісе “Крывіч”, заходнебеларускіх выданнях. Ян Станкевіч быў паслом сейма Польшчы (1928—1930). Як палітык быў прыхільнікам польска-беларускага збліжэння, за што яго не раз крытыкавалі беларускія групоўкі.
У 1940 Станкевіч выехаў у Варшаву, дзе далучыўся да дзейнасці Беларускага камітэта. Стварыў канспірацыйную групу пад назвай Партыя беларускіх нацыяналістаў (ПБН). Стратэгічнай мэтай гэтай дзейнасці была адбудова беларускай дзяржаўнасці з апорай на Польшчу. З восені 1941 жыў у Мінску, куды перамясціўся і ЦК ПБН, нядоўга працаваў у школьным аддзеле Мінскай управы. Станкевіч быў сябрам Беларускай народнай самапомачы, Беларускай незалежніцкай партыі, навуковага аддзела Беларускай цэнтральнай рады, адным з заснавальнікаў Беларускага навуковага таварыства. Выкладаў гісторыю Беларусі ў падафіцэрскай школе паліцыі ў Мінску.
У 1944 Ян Станкевіч апынуўся на эміграцыі. У Германіі ён аднавіў дзейнасць Беларускага навуковага таварыства. З 1949 жыў у ЗША, удзельнічаў у працы Беларуска-амерыканскага задзіночання, Беларуска-амерыканскага звязу, выдаваў часопісы “Веда”, “Незалежнік”, супрацоўнічаў з Беларускім інстытутам навукі і мастацтва і яго выданнем “Запісы”, часопісам “Сяўбіт”, газетамі “Бацькаўшчына” (Мюнхен), “Беларус” (Нью-Ёрк) і інш. Заснавальнік (разам з С. Станкевічам) Вялікалітоўскага фонду імя Л. Сапегі. У ЗША займаўся навуковай і грамадскай дзейнасцю ў беларускай дыяспары. Быў папулярызатарам т.зв. “крывіччыны”.
З дапамогай Майсея Гітліна зрабіў поўны пераклад Бібліі з моваў арыгіналу і выдаў у 1973 годзе ў Нью-Ёрку.
Пахаваны на могілках у Саўт-Рыверы, штат Нью-Джэрсі, ЗША.
Ян Станкевіч — аўтар працаў па беларускай гісторыі, гістарыяграфіі, мовазнаўстве (“Месца беларускага языка сярод іншых славянскіх языкоў і час яго ўзнікнення” (1930); “Крыўя-Беларусь у мінуласці”, (1942) і інш.). Транслітараваў кітаб 1-й паловы XVIII ст. (т.зв. Кітаб Івана Луцкевіча). Падрыхтаваў “Беларуска-расійскі (Вялікалітоўска-расійскі) слоўнік” (выд. у 1990).
Фрагменты з кнігі Паглядзець
“…Прабіла гістарычная гадзіна — гадзіна ўваскрасэньня нашае быўшае дзяржаўнае сілы, настала гадзіна, калі нашая нацыянальная гордасьць можа распусьціцца лёсым цьветам. Ужо падпісаны дэкрэт Галоўным Камандуючым Польскіх Войск Язэпам Пілсудскім аб фармаваньні Беларускага Войска. Значыцца, пытаньне стварэньня беларускай нацыянальнай арміі з меж жаданьняў выйшла і перайшло цяпер у катэгорыю пытаньняў, пастаўленых на чарод дня. Гэтак фактычна творыцца Беларускае Нацыянальнае Войска. За тое, што наша армія будзе нацыянальнай не на словах, не на паперы, а запраўды, нас запэўняюць тыя ведамыя імкненьні нашых грамадзкіх дзеячоў, што стаяць на чале ваеннае справы… (Няхай жыве Беларускае войска (1919))
…Гэта была гістарычная часіна. Дагэтуль адныя фармальна-праўна, а другія й пачуцьцёва былі грамадзянамі Расеі. Цяпер яны зрывалі з Расеяй, што з гледзішча расейскага было здрадаю гаспадарства. Тыя, што не адвыклі ўважаць сябе за грамадзян Расеі, гэта добра сабе ўсьведамлялі й адчувалі. Ім асабліва гэта была пераломная часіна. Я зацеміў, што др. Серада дрыжэў пры галасаваньні. Усе Беларусы галасавалі за незалежнасьць свайго краю. Як толькі рэзалюцыя была прынята, засьвяціла ў вокны ўзыходзячае сонца. Колькі асобаў ускрыкнула: “Узыходзе сонца незалежнае Беларусі!” (“Узыходзіла сонца незалежнае Беларусі” (1958))
…Із собскага даведаньня і дазнаньня ведаю, якое вялікае значэньне мае праўдзівы назоў. У 1905—1909 гг. я вучыўся ў месцкай школе ў Ашмяне. Ня памятую, ці вучыліся мы, ці толькі чыталі гісторыю Літвы, напісаную парасійску Турцэвічам. Мы ўсі ёю захапляліся, але ня дзеяла яна на нас усьведамляюча, бо мы, як і аўтар, тарнавалі яе не да свайго, але да чужога народу. Затым, 1909 г., зь пятнанцацёх Вялікаліцьвіноў (засталыя былі Жыды), што скончылі школу гэтую, толькі адзін быў нацанальна сьведамы. Былі б напэўна ўсі ўсьведаміўшыся, калі б зваліся сваім праўдзівым назовам — “ліцьвінамі”, бо ведалі б, што гісторыя Літвы — ё гісторыяй народу іхняга…
(За родную мову й праўдзівы назоў (1971))”
