Неверагодныя падарожжы сушай і морам, ваенныя паходы і вясёлыя прыгоды барона фон Мюнхгаўзэна, пра якія ён звычайна расказвае за бутэлькай у коле сяброў / пераклад з нямецкай, прадмова і каментар Ігара Крэбса. — Мінск : Кнігазбор, 2017. — 144 с. — (
Бібліятэка Саюза беларускіх пісьменнікаў “Кнігарня пісьменніка”;
Бібліятэка часопіса “ПрайдзіСвет” “PostScriptum”).
Кніга цалкам прададзеная.ISBN 978-985-7144-94-5
Кніга ўлучае пераклад “Прыгодаў барона Мюнхгаўзэна”, зроблены паводле класічнай нямецкай версіі твора — другога нямецкага выдання Г. А. Бюргера 1788 года на аснове пятага ангельскага выдання Р. Э. Распэ. Упершыню на беларускай мове друкуецца поўная версія кнігі, прызначаная не для дзяцей, а для дарослых.
Пераклад зроблены паводле выдання:
Gottfried August Burger. Wunderbare Reisen zu Wasser und Lande, Feldzuge und lustige Abenteuer des Freiherrn von Munchhausen. Philipp Reclam jun. Stuttgart, 2010.У кнізе выкарыстаныя ілюстрацыі Поля Гюстава Дарэ.
ФРАГМЕНТ З КНІГІ Паглядзець
Паляўнічыя гісторыі
Я не буду затрымлівацца на іншых вясёлых выхадках, якімі мы тады бавіліся, бо збіраюся расказаць паляўнічыя гісторыі, а яны, як на мой густ, яшчэ больш дзіўныя і займальныя. Вы, панове, можаце лёгка сабе ўявіць, што я сябраваў пераважна з тымі зухамі, якія маглі належна ацаніць лясныя абшары без агароджаў і межаў. Разнастайнасць забаваў у тых мясцінах, а таксама неверагоднае шанцаванне, што суправаджала ўсе мае штукарствы, я і цяпер успамінаю з вялікай асалодай.
Аднойчы раніцай з акна спальні я ўбачыў, што вялікая сажалка непадалёк кішма кішыць дзікімі качкамі. Мігам схапіўшы стрэльбу, якая стаяла ў куце, я на злом галавы панёсся ўніз па сходах. Пры гэтым я незнарок стукнуўся ілбом аб вушак, ажно з вачэй пасыпаліся іскры, але тое ні на імгненне не затрымала мяне. Аднак толькі я ўскінуў ружжо і хацеў стрэліць, як з прыкрасцю заўважыў, што ад моцнага ўдару аб дзверы з курка зляцеў крэмень. Што рабіць? Часу губляць нельга. На шчасце, я ўспомніў, што перад тым здарылася з маімі вачамі. Таму, адкрыўшы брамку стрэльбы, я наставіў рулю на дзікіх птушак, сціснуў кулак і даў сабе ў вока. Іскраў хапіла якраз на стрэл. Я падстрэліў пяць пар качак, чатыры казаркі і пару лысух. Вось жа: прысутнасць духу — аснова мужных учынкаў. Яна часта ратуе салдатаў і маракоў, але і паляўнічым не радзей за іх дапамагае злавіць удачу…
ЗМЕСТ Паглядзець
Прадмова да беларускага перакладу
Прадмова ангельскага выдаўца
Прадмова да нямецкага перакладу
Барона фон Мюнхгаўзэна ўласнае апавяданне
Падарожжа ў Расію і Санкт-Пецярбург
Барон фон Мюнхгаўзэн выпраўляецца ў Расію — Здзяйсняе добры ўчынак —
Чуе крэпкую пахвалу з нябёсаў — Памылкова прывязвае каня да царкоўнага шпіля — Прастрэльвае аброць і вяртае сабе каня — На яго нападае воўк — Барон заганяе ваўка бізуном у каня — Кананізуе старога генерала
Паляўнічыя гісторыі
Барон выкарыстоўвае вока замест крэмню і адным стрэлам забівае пяць пар дзікіх качак і розных іншых птушак — Ловіць дзікіх качак з дапамогай кавалачка сала — Адпраўляецца ў незвычайны палёт — Страляе ў качак шомпалам — Выбівае ліса з ягонага футра — Стрэлам аддзяляе дзічыху ад парасяці — Ловіць дзіка і перавозіць яго дахаты — Разважае пра аленя з крыжам св. Губерта — Страляе ў галаву аленя вішнёвымі косткамі, з якіх вырастае дрэва —Узрывае мядзведзя — Разумна выкарыстоўвае вадкасць і мароз — Выварочвае ваўка — Ягоны сурдут шалее
Пра коней і сабак Мюнхгаўзэна
Практычныя назіранні — Шчаслівае заканчэнне нешчаслівай коннай прагулкі —Ягоны сабака чатырнаццаць дзён не кранаецца з месца — Васьміногі заяц — Хорт барона сцірае ногі — Сабака барона шчэніцца падчас палявання на зайца — Заяц нараджае ў той час, калі сабака яго пераследуе — Барон заскоквае праз акно на стол для гарбаты і паказвае школу выездкі, не пабіўшы імбрычкаў і кубкаў
Прыгоды барона фон Мюнхгаўзэна падчас вайны з туркамі
Практычныя назіранні — Каня разразае напалам — Што адбываецца з адной паловай і чым займаецца другая — Абедзве палавіны сшываюць — З каня вырастаюць лаўровыя галіны і ўтвараюць альтанку, у якой барон ездзіць — Пасля бітвы рука барона працягвае рубаць, і ён не можа яе ўтаймаваць — Барон ляціць на гарматным ядры — Скача разам з канём праз адчыненыя вокны карэты — Выцягвае з балота сябе і каня за касу
Прыгоды барона фон Мюнхгаўзэна падчас палону ў туркаў. Вяртанне на радзіму
Барон трапляе ў рабства да туркаў — Два мядзведзі нападаюць на пчалу — Забіраецца на Месяц па сякеру і вяртаецца назад — Падае з двухмільнай вышыні — З дапамогай пазногцяў выбіраецца з дзевяцісажнёвай ямы — Насаджвае мядзведзя на дышаль — Адпраўляецца ў Санкт-Пецярбург і падае ў адстаўку — У вузкім праездзе ратуе сваю карэту ад сустрэчнай спосабам, які не так лёгка зразумець — Блазнаваты выбрык паштовага ражка
Марскія прыгоды барона фон Мюнхгаўзэна
Першая марская прыгода
Даклад пра схільнасці і эмпірычную псіхалогію — Барон выпраўляецца на Цэйлон — Бура, падобных да якой не было, забівае правадыра, падобныя да якога, на жаль, ёсць — Пахвальнае праўленне сляпога правадыра — Барон ідзе на паляванне, трапляе ў безвыходнае становішча і ратуецца дзівосным чынам— Помнік мужнасці барона ў амстэрдамскім музеі — Што думае барон пра прыхарошванне сваіх подзвігаў
Другая марская прыгода
Кароткая згадка пра віртуознага вазніцу — Кіт пагражае караблекрушэннем — Матроса цудам ратуе казарка — Галава барона займае нязвыклае становішча — Кіт вельмі кепска абыходзіцца з караблём і цягне яго за сабой — Якар і ладны кавалак ліны губляюцца, а потым знаходзяцца ў дуплаватым зубе — Барон затыкае прабоіну ў борце карабля тым, што падарыла яму прырода
Трэцяя марская прыгода
Новы Ёна ў Міжземным моры — Шатландскі танец ратуе жыццё барону — Паўторнае з’яўленне барона на свет
Чацвёртая марская прыгода
Барон збівае паветраны шар ля Канстанцінопаля — Апісанне асобы, якая была пад шарам
Пятая марская прыгода
Барон накіроўваецца ў Каір у якасці пасла — Наймае некалькі спраўных хлопцаў, а менавіта: скарахода, слухача, стралка, асілка, ветрагона — Пасля выканання даручэння вяртаецца Нілам, які заносіць яго разам з баркай на міндалевае дрэва — Ступае на сушу і вяртаецца ў Канстанцінопаль — Вялікі султан вядзе барона ў гарэм і дазваляе зрабіць выбар на свой густ
Шостая марская прыгода
Таварыства ўгаворвае барона расказаць пра іншыя штукарствы яго слуг — Расказ пра афіцыйныя абеды вялікага султана — Султан за зачыненымі дзвярыма ўрачыста адкаркоўвае і разам з баронам распівае бутэльку такайскага — Вялікі султан і барон спрачаюцца пра якасць віна і б’юцца аб заклад — Барон піша імператрыцы Марыі-Тэрэзіі — Хітрыкі скарахода — Хітрыкі слухача — Хітрыкі стралка — Вялікі султан разлічваецца за пройгрыш — Хітрыкі асілка — Вялікага султана ахоплівае раскаянне — Хітрыкі ветрагона — Цяжканагружаны барон прыплывае ў Італію, дзе вулічныя жабракі і прыдарожныя рабаўнікі палягчаюць ягоную ношу
Сёмая марская прыгода і ў дадатак — праўдзівая гісторыя жыцця баронава знаёмца, які выступіў у якасці апавядальніка пасля таго, як барон пайшоў
Барон пакідае кампанію, а яго знаёмец працягвае расказваць пра прыгоды барона — Новае выпрабаванне сілы барона — Вялікі султан загадаў адсячы барону галаву — З дапамогай жонкі султана барон ратуецца і збягае з Канстанцінопаля — Знаёмец тлумачыць сваё паходжанне і расказвае некалькі гісторый, якія нямала здзівяць прыхільнага чытача
Працяг апавядання барона
Пасля доўгага перапынку барон зноў працягвае сваё апавяданне — Падарожнічае на Гібралтар і саракавасьміфунтовым ядром адбівае трыццацішасціфунтовае — Экстраардынарны вынік сутыкнення ядраў — Барон жахліва спусташае іспанскі лагер — Хто выратаваў Гібралтар — З дапамогай прашчы барон вяртае бомбу ў іспанскі лагер і ратуе двух афіцэраў ад шыбеніцы — Паходжанне прашчы, звязаныя з ёй цікавосткі пра цара Давіда і інш., гісторыя пра каралеву Лізавету і Шэкспіра — Бацька барона скача на марскім кані з Англіі ў Галандыю — Самыя старыя вытокі філантрапічных суполак — Найноўшае тлумачэнне паходжання амараў, вустрыц, ракаў і г. д. — Небяспечныя вынікі рэўнасці — Барона выстрэльваюць з гарматы, ён не заўважае гэтага, спіць тры месяцы, а пасля абуджэння ненаўмысна забівае таго, хто гэтага заслугоўвае
Восьмая марская прыгода
Барон адпраўляецца ў плаванне ў Паўночнае мора — Здзяйсняе вялікія подзвігі пад футрам белага мядзведзя — Раздае шчодрыя падарункі і робіцца агульным любімцам — Расійская імператрыца жадае падзяліць з ім ложак і трон — Надзвычай далікатная спрэчка, у якой барон выхавана саступае
Дзявятая марская прыгода
Трай, выдатны сабака — Барона лічаць дурнем — Барон выйграе буйны заклад, хаця гэта зусім неверагодна
Дзясятая марская прыгода. Другое падарожжа на Месяц
Паслужлівы барон суправаджае свайго кузена ў даследчай выправе — Трапляе на Месяц — Апісанне тамтэйшых спосабаў ездзіць вярхом і весці вайну — Жыхары Сірыуса — Зручны спосаб харчавацца на Месяцы — Як размнажаюцца тамтэйшыя істоты — Іншыя вясёлыя гісторыі
Падарожжа па свеце і іншыя неверагодныя прыгоды
Барон выпраўляецца да гары Этна — Скача ў кратар — Прыемныя адкрыцці — Непрыемная катастрофа — Барон ратуецца ўплаў і трапляе на борт галандскага карабля — Бура заганяе карабель у малочнае мора і прыбівае да сырнага вострава — Апісанне вострава — Разважанні барона пра трох павешаных — Незвычайная выхаванасць дрэваў — Віннае мора — Пачвара праглынае карабель — Дзякуючы ідэі барона, флот з трыццаці пяці караблёў выплывае са страўніка пачвары — І прыстае да берага Каспійскага мора — Барон вучыць мядзведзя добрым паводзінам — Цудоўная камізэлька
Каментар
ПРАДМОВА ДА БЕЛАРУСКАГА ПЕРАКЛАДУ Паглядзець
Паверце мне, сур’ёзныя геры!
Разумны можа дурэць без меры.
Калі барон Мюнхгаўзэн выправіўся ў сваё знакамітае падарожжа ў Санкт-Пецярбург, каб паступіць там на ваенную службу, ён праехаў праз некалькі губерняў на захадзе і поўначы Расійскай імперыі. У адным з эстляндскіх мястэчак ён спыніўся на заезным двары, каб пераначаваць. Мароз стаяў люты, а таму не дзіва, што барон, пакінуўшы ў Польшчы свой футравы плашч і не прыдбаўшы па дарозе нічога вартага наўзамен, зусім задубеў. Але з’еўшы вялікую місу мульгікапсаду, ён адтаў, разамлеў, а некалькі келіхаў гарачага хыыгвейну развязалі яму язык. Спачатку нешматлікія пастаяльцы і сам гаспадар з цікаўнасцю пазіралі на фарсістага sakslane, які размахваў рукамі, выпінаў грудзі і час ад часу ўрачыста ўзвышаў голас. Але ж яны былі людзі простыя, нямецкай не ведалі і, падмацаваўшыся, разышліся па пакоях. Гаспадар таксама пайшоў спаць, даручыўшы прыслужніцы ўсяляк дагаджаць экзатычнаму госцю, які заліваў у сябе віно, як у бяздонны мех, і не забыць узяць з яго плату. Мюнхгаўзэн, здавалася, не заўважаў знікнення публікі і працягваў расказваць свае найпраўдзівейшыя гісторыі: пра гурковыя дрэвы, пра льва і кракадзіла, якія праглынулі адзін аднаго, пра старажытную прашчу... Асабліва барон разышоўся на падводным падарожжы свайго бацькі з Англіі ў Галандыю.
— Krebse! Во такія! — барон як мага шырэй разводзіў рукі, але па вачах мілавіднай прыслужніцы бачыў, што яна не разумее, таму зноў і зноў паўтараў, — Krebse! Во!
Невядома, ці ацаніла маладая дзяўчына памеры пабачаных бацькам падарожніка “крэбсаў”: амараў, ракаў, вустрыц з грабеньчыкам і без яго ды іншых жыхароў марскіх глыбінь. Раніцой барон паехаў далей — па прыгоды, перамогі і ўсясветную славу. Прыслужніца ж засталася там, дзе і была: пры мокрых сталах, падарожных гандлярах і незабыўных успамінах. Гэта была б звычайная гісторыя, пра якую вы, паважаны чытач, ніколі не даведаліся б, калі б дзяўчына не назвала свайго першынца Крэбсам, а ягоны прапра…праўнук не пераклаў кнігу. Тую самую, што вы цяпер трымаеце ў руках.
Некаторым чытачам, атручаным утульным скептыцызмам, нават такія звычайныя гісторыі могуць падацца нечым неверагодным, прыцягнутым за вушы. Мы можам адно пашкадаваць тых, што не заўважаюць фантастычнасці навакольнага свету, ды параіць вярнуць на паліцу гэтую кнігу, бо ўсё, што вы прачытаеце далей, будзе яшчэ больш дзіўным і, тым не менш, у такой жа ступені праўдзівым.
Ігар Крэбс, перакладчык
ПРАДМОВА АНГЕЛЬСКАГА ВЫДАЎЦА Паглядзець
Барон фон Мюнхгаўзэн, дзякуючы якому з’явілася большасць гэтых апавяданняў, належыць да аднаго з першых шляхетных родаў Германіі, што падарыў некалькім правінцыям гэтай імперыі вельмі годных і знакамітых дзеячаў. Ён сапраўдны чалавек гонару і мае вельмі своеасаблівае пачуццё гумару. Ведаючы, як цяжка ўбіць здаровы сэнс у некаторыя авечыя галовы і, наадварот, як лёгка які-небудзь крыклівы нахабнік у спрэчцы аглушае і збівае з панталыку ўсю грамаду, барон ніколі і нікому не будзе пярэчыць. Для пачатку ён умела перавядзе гутарку на нейтральныя тэмы, а потым раскажа якую-небудзь гісторыйку са сваіх падарожжаў, ваенных паходаў ці забаўных прыгодаў ва ўласцівай яму аднаму манеры, якая дазволіць яму найлепшым чынам выкрыць і вывесці з ціхай завадзі ды на чыстую ваду таго, хто авалодаў мастацтвам хлусні, або, кажучы больш далікатна, мастацтвам пускаць туману ў вочы.
Не так даўно некаторыя з ягоных гісторый былі сабраныя і прадстаўленыя публіцы, каб навучыць яе прыёмам, якімі можна пры нагодзе скарыстацца, натрапіўшы на яўных самахвалаў. А прыстойная нагода заўсёды знойдзецца — варта камусьці на поўным сур’ёзе пачаць пад маскай праўды вярзці лухту і, забыўшы пра ўласны гонар, ашукваць тых, хто мае няшчасце быць ягонымі слухачамі.
Хуткасць, з якой разышліся першыя чатыры выданні гэтага зборнічка (яго трэба было б назваць “Пакаранне хлусні”), пераканаўча давяла, што публіка правільна зразумела маральны сэнс твора.
Пятае выданне ўтрымлівае значныя дапаўненні, якія, мы спадзяемся, не пададуцца нявартымі дрэва, да якога яны прышчэпленыя.
ПРАДМОВА ДА НЯМЕЦКАГА ПЕРАКЛАДУ Паглядзець
Напраўду вельмі дзіўна бачыць ніжэйпрыведзеныя гісторыі, якія нарадзіліся на нямецкай зямлі і ў розных варыянтах абышлі свой край, урэшце сабранымі і надрукаванымі — але за мяжой. Можа, Германія ў чарговы раз несправядлівая да ўласных заслуг? Можа, ангельцы лепш разумеюць гумар, яго каштоўнасць і тое, як шмат гонару ён робіць таму, хто ім валодае? Адным словам, мы палічылі неабходным прывезці з чужыны ўласны прадукт, не зважаючы гэтым разам на спекуляцыі нашых пісьменнікаў, што прытаіліся ў засадзе.
Зрэшты, гэты невялікі зборнік займеў поспех у абедзвюх краінах. Ангельскі арыгінал вытрымаў пяць выданняў, з’явілася патрэба і ў новай публікацыі нямецкага перакладу, які ўтрымлівае таксама дапаўненні з новага ангельскага выдання. Мы не палічылі абавязковым баязліва прытрымлівацца кожнага слова і адмаўляцца ад уставак, якія часам напрошваліся самі, толькі з той прычыны, што іх не было ў арыгінале. Карацей кажучы, пры другім выданні, як і пры першым, мы разглядалі гэты невялікі твор як маёмасць, якая нам належыць, а не давераная на захаванне, і таму дазволілі сабе распараджацца ёй, як нам захочацца.
Безумоўна, такая кніжачка — не systema, не tractatus, не commentarius, не synopsis ці compendium, і ў яе стварэнні не ўдзельнічалі ні нашыя паважаныя акадэміі, ні якія-колечы навуковыя таварыствы. Тым не менш, яна шмат для каго можа быць жыватворнай і карыснай. Ангельскі выдавец піша пра магчымае практычнае выкарыстанне гэтых апавяданняў, зазначаючы, што такой, відавочна, і была задума першастваральніка. А адзін ангельскі рэцэнзент зборнічка нават спадзяецца, што кніжачка прывядзе да зменаў у складзе думак некаторых парламенцкіх крыкуноў. Калі ж яна ўсяго толькі выкліча бяскрыўдны смех, аўтару прадмовы, на нашае меркаванне, няма патрэбы выступаць in pontificalibus, у мантыі, каўняры і парыку, каб належным чынам яе адрэкамендаваць. Бо якой бы яна ні здавалася малой і легкадумнай, яна можа аказацца каштоўнейшай за шматлікія тоўстыя і салідныя тамы, якія не могуць выклікаць ні смеху, ні слёз і ў якіх не знойдзецца нічога такога, чаго б ужо не было ў сотнях іншых такіх жа тоўстых і салідных тамоў. Таму тут будзе вельмі дарэчы ўрывак з прадмовы да “Жабамышыі” старога добрага ды як след забытага Роленгагена. У злёгку мадэрнізаваным выглядзе ён будзе гучаць так:
Мудрэц заскарузлы з сівой барадой,
Які нас катуе вучонай нудой,
Якому нават і ў жарт не пярэч,
Няхай адсюль вымятаецца прэч!
Хаця і нам заракацца грэх:
Калі сівізну мы займеем і плех,
Калі ў нас аднойчы ссінеюць насы,
Як толькі надыдуць такія часы —
Паслухаць зануду мы будзем гатовы.
Ды вермут стары не заўсёды здаровы,
Віно ж маладое парадуе рот
І не стары, а сяголетні мёд.
Нам перамены ўсцешваюць душы,
А аднастайнасць лезе праз вушы.
Не дасць старому новае згнісці,
Ад зменаў нязменна чакайма карысці.
Хай нехта бурчыць, што марнуем мы час,
Ды гумар і смех умацоўваюць нас.
Жарт не сапсуць аніякім ныццём,
Таму, імем Госпада, зараз пачнём.
