Дзённікі і запісы. Выпуск 10. 2003–2006 / Рыгор Барадулін ; укладанне, прадмова Наталлі Давыдзенка. — Смаленск : Інбелкульт, 2020. — 312 с. [4] с. : іл. — (Бібліятэка Бацькаўшчыны. Людзі Беларусі : кн. 3).
ISBN 978-5-00076-050-5.
Дзясяты том (выпуск) "Дзённікаў і запісаў" ахоплівае 2003–2006 гг. жыцця народнага паэта Р. Барадуліна. Яны змяшчаюць запісы пра паездкі ў Рым, дзе адбылася сустрэча паэта з Папам Рымскім Янам Паўлам ІІ, у Вільнюс, Прагу, Беласток, а таксама па гарадах Беларусі. Запісы пра горкія страты і творчыя набыткі: выхад некалькіх арыгінальных і перакладных кніг. Том дапоўнілі болей за 150 вершаў і прысвячэнняў, якія не друкаваліся ў ранейшых зборніках паэта.
Ад укладальніка Паглядзець
Сталы ўзрост, асабліва калі чалавека даціскае нездароўе, ненавязліва, але непазбежна вымушае аглядацца на пройдзены шлях, а то і падводзіць вынікі свайго жыцця. Не пазбегнуў гэтай "працы" і Паэт.
У дзясяты том (выпуск) "Дзённікаў і запісаў" Рыгора Барадуліна ўвайшлі падзеі і роздумы 2003–2006 гадоў, на жаль далёка не лёгкіх і замаркочаных. Адбірае моц галаўны боль, «стома, роспач, цямночча», зняверанасць, што зробленае ім нікому не трэба. "Век чалавечы — адзін дзень. Раніца. Паўдзён. Ноч", і "каменны крыж — сама пушынка ў параўнанні з крыжам жыцця, які нясеш, пакуль жывы".
Але, як ні дзіўна, пачуццё вялікай удзячнасці поўніць ягоную душу: "Дзякуй, Табе, Госпад, за ўсе гады, за Тваю шчадрату й літасць!" Ён дзякуе Маме, што падаравала яму беларускае Слова. "Які скарб перадала мне Мама! І як я збэсціў, змарнаваў яго. Даруй, Мама!" Дзякуе "сябрам і памочнікам, усім шчырым душам", новаму году і месяцам, нават зязюльцы і вераб’ям. І просіць, як паганец: «Дзень добры, Новы год! Не будзь сярдзіты, паспагадай. Дазволь мне нешта яшчэ зрабіць… Не лютуй! Не звярэй! Будзь чалавекам». Рыгор Іванавіч часта падкрэсліваў, што ён "кшчоны паганец… у крывіцкім выкананні", бо паганства — праз мову, праз казку захоўвае дух нацыі.
Душу паэта сагравала кожная паездка ў родныя Ушачы, у маміну хату і сад, за якім прыглядае вожык. "Гэтулькі шчаслівага смутку нідзе няма, як на
родных мясцінах".
Нягледзячы на роспач, праца са словам — найгалоўнейшы занятак Паэта. "Толькі й ратуюся вершамі. Яны ўжо сёння нікому не трэба. А мне трэба. І гэта самае галоўнае. Для іх жыву й жыву імі ж".
Напісаныя словы пра В. Быкава і У. Караткевіча, П. Броўку і М. Стральцова,
М. Багдановіча і А. Вольскага. Перакладзеныя п’еса І. Друцэ, гімн ААН, шматлікія
творы кітайскіх і японскіх паэтаў, а таксама вершы сябра Г. Чарказяна і іншых
паэтаў.
Адбыліся паездкі ў Вільнюс, Прагу, Кіеў, Беласток і Гайнаўку, прайшлі сустрэчы з чытачамі Гродна, Полацка, Віцебска, Браслава, Ляхавіч, Новалукомля і Маладзечна, з навучэнцамі школ і вучэльняў Мінска. Самая значная паездка гэтых гадоў — у Рым, дзе Рыгору Іванавічу пашчасціла быць прынятым Рымскім Папам Янам Паўлам ІІ. У 2005 г. пачалася праца па вылучэнню паэта на Нобелеўскую прэмію. І хаця прэмію атрымаў іншы пісьменнік, Рыгор Іванавіч з палёгкай адзначыў гэта як "заканчэнне мітрэнгі"… Вынікі творчай працы гэтых гадоў: сумесная з В. Быкавым "Калі рукаюцца душы…: Паэзія з прозай" (2003) і яна ж па-польску (у перакладзе Ч. Сенюха; 2006), асабліва значны, важкі том вершаў "Ксты" (2005, 2-е дапоўненае 2006), "Рымскі дыпціх: Узрушэнне", прысвечаны памяці Яна Паўла ІІ (2006), зборнік выбраных вершаў "Руны Перуновы" (2006), гарэзлівая "Дуліна ад Барадуліна" (2004), "Быць! = То Ве!" (на беларускай і англійскай мовах, у перакладзе А. Таболіч і І. Бурлыкі; 2006), "Жыць!" (на беларускай і чэшскай мовах, у перакладзе Ф. Сокалавай; 2006) і малафарматны зборнік народных песень і папевак, запісаных ім ад мамы Акуліны Андрэеўны і родзічкі Марыі Трафімавай "Сама пайду дарогаю, голас пашлю дуброваю…: Песьні матчыны з Вушаччыны" (2005).
У перакладзе Р. Барадуліна ў 2004 г. выйшлі "Рымскі трыпціх: Вершы" К. Вайтылы (Яна Паўла ІІ), у 2005 г. "Сэрца майго сьвятыня" З. Яндарбіева.
2003 год прынёс цяжкую страту беларускай літаратуры, культуры і грамадству — адышоў у іншы свет Васіль Быкаў. Найцяжэйшым гэтае расстанне было і для Рыгора Іванавіча. "Пасля смерці Мамы гэта другая самая страшная страта… Адышоў Васіль — душа мая лядам зрабілася". Думаю, што ў гісторыі і сусветнай літаратуры больш не знойдзецца прыкладаў падобнага душэўнага сяброўства паміж гэткімі вялікімі пісьменнікамі.
Таксама пайшлі з жыцця сябар паэт Карлас Шэрман і родзіч Іван Роўба. Але побач заставаліся сябры даўнейшыя — Г. Бураўкін, В. Тарас і маладзейшыя — сапраўдны ратавальнік доктар П. Кухарскі, бард А. Камоцкі, літаратурны руплівец С. Шапран. А яшчэ "самай утульнай для душы" сталася для Рыгора Іванавіча майстэрня "Коўня", дзе "душа падкоўвываецца й шчырасцю, і ўсмешлівасцю" і дзе ён
забываўся на роспач і турботы ў сябрыне мастакоў.
Напісанага і часта не даведзенага паэтам да ладу было столькі, што "разграбаючы завалы", як казаў сам, паэт бедаваў, што "як у лесе, заблудзіўся ў сваіх вершах. Усё здаецца, што сапраўдныя яшчэ напішу. Тым і жыву".
У 10-ты том увайшло больш за 150 вершаў і прысвячэнняў, не друкаваных у зборніках, а тыя, што так і не змясціліся ў ім, пазначаюцца назвай, першым радком і пазнакай "у дзённіку". Іх не меней 170-ці. Несупадзенне назваў вершаў у тэксце і зносках не памылкі, а "пераназовы" аўтара.
Да друку падрыхтаваны і апошні – 11-ты том.
Наталля Давыдзенка
