Дзеці Францыі : гісторыі сем’яў, якія паверылі Сталіну / Валер Каліноўскі ; прадмовы Нікаля Вэрта, Андрэя Катлярчука. — Мiнск : Кнігазбор, 2019. — 320 с. : [24] с. іл. Цьвёрдая вокладка.
ISBN 978-985-7227-08-2.
У кнізе сабраныя гісторыі 14 сем’яў беларускіх і французскіх грамадзян — “дзяцей Францыі”. Іх бацькі ў міжваенны перыяд выехалі ў Францыю з тэрыторыі сучаснай Беларусі, а на заклік сталінскіх уладаў прынялі рашэнне прыехаць на радзіму. У СССР іх чакалі рэпрэсіі, голад, забарона на вяртанне ў Францыю. Толькі ў ХХІ стагоддзі некаторыя з іх змаглі наведаць радзіму, а асобныя вярнулі сабе французскія пашпарты і перасяліліся ў Францыю.
У кнізе таксама сабраная інфармацыя пра беларускую дыяспару ў Францыі ў 30–50-х гадах ХХ стагоддзя, беларускія арганізацыі, прафсаюз і газеты, звесткі аб удзеле беларусаў у французскім Супраціве, а таксама пра тое, як і чаму сталінскі СССР арганізоўваў “рэпатрыяцыю” з Францыі.
ЗЬМЕСТ Паглядзець
Гэтая гісторыя невядомая і ў Францыі. Прадмова францускага гісторыкa
Споведзі вымушаных маўчаць. Прадмова беларускага гісторыка
Пастарэлыя “дзеці Францыі”. Уступ
Частка першая. Беларускія французы. Гісторыі сем’яў
Гісторыя сям’і Грынцэвічаў, якая хацела ў Францыі зарабіць на зямлю ў Беларусі
Белы параход і “цяплушка”
Як жылося ў Францыі
Як вырашылі вярнуцца
Арышт за падрыў калгаснага ладу
Француская пэнсія
Мара пра Парыж
Сустрэча з радзімай праз 72 гады
Гісторыя сям’і Монітаў. Як бацька ўцякаў з СССР у Францыю, а трапіў у ГУЛАГ
Дзіця вялікага каханьня
Непапраўная памылка
Ліліян у вагоне вучылася хадзіць
Уцёкі празь мяжу, суд і ГУЛАГ
Як выжывала сям’я бяз бацькі
Зэк — ударнік камуністычнай працы
Францыя як мара
Гісторыя сям’і Атрашкевічаў. 64 гады пошуку брата, які не захацеў ехаць у СССР
Эміграцыя з Польшчы ў Францыю
Пераезд у СССР
Сямейныя страты
Апошні ліст Браніслава
Чаканьне і пошукі
Машына і дом за францускую пэнсію
Надзея не памірае
Гісторыя сям’і Ждановічаў. Як савецкая ўлада падманула францускага камуніста
Вялікая сям’я Ждановічаў
Бачыў Леніна
Умовы жыцьця ў Францыі
Што абяцалі савецкія агітатары
Рэпатрыяцыя ў таварным вагоне
Вошы і каўтун у СССР
Лёс Лёлі і Ружы
Савецкі погляд на сям’ю з Францыі
Як склалася жыцьцё барысаўскіх французаў
Песьні францускага дзяцінства
Гісторыя сям’і Ганчарыкаў. Як купілі сваю зямлю, а трапілі ў калгас
Забаронены куфар
Француз і Французіха
Свая зямля
Дачку не спыталі
У беларускім калгасе
Францускі вэлюм
Гісторыя Вольгі-Палет Леў, ад якой адвярнуліся францускія сваякі
Нас там лічылі палякамі, а тут — французамі
Ваенныя нягоды
Сяброўства з амэрыканскім салдатам
Вялікі падман. Пераезд Львоў у Львоў
Тры бурачкі з калгаснага поля
Сястра не даравала бацьку
Як родная мова стала прафэсіяй
Новыя выпрабаваньні ў Беларусі
Да сваякоў у Францыю
Дзеці — беларусы
Гісторыя Жанін Баран, якой баяліся беларускія кавалеры
Зь безьзямельных сялян — у шахтары
Спадзевы на лепшы лёс для дзяцей
Цеплаход імя Молатава
Апынуліся на самым дне
Вучоба за 6 кілямэтраў
Бяз пашпарту
Складаны асабісты лёс
Гісторыя Сьцяпана Батуры, перакладніка твораў Караткевіча і Лукашэнкі
Як Батуры з Палесься паехалі ў Францыю
Першая рэпатрыяцыя — у Польшчу
Другая рэпатрыяцыя — у СССР
Вучоба ў Францыі і Беларусі
“Дзеці Францыі” ў Менскім інстытуце замежных моваў
Зрабіў жонку невыязной
Паездка ў Францыю, пярэпалах у Менску
Перакладнік зь беларускай на францускую
Стаўленьне да савецкай улады
Гісторыя сям’і Крупаў, якая страціла дзіця падчас пераезду з Францыі
Беларуска-польская сям’я
Жыцьцё ў Францыі
Польскі легіён, партызаны макí і Супраціў
СССР кліча да сябе
Сьмерць падчас пераезду ў СССР
Лягер для рэпатрыянтаў у былым “шталягу”
Сылікоз — хвароба шахтароў
Лёсы французаў Крупаў у СССР
Пра нацыянальную сьвядомасьць
Гісторыя беларуса Аляксандра Качана, удзельніка францускага Супраціву
Як вэрбавалі на шахты ў Францыю
Узорны побыт у Францыі
Распаўсюднік газэты “Юманітэ”
Удзельнік руху Супраціву
Добраахвотны пераезд у СССР
Францускага камуніста ў КПСС не ўзялі
Гісторыя Зэні Шэміс, якая бачыла Шарля дэ Голя
Бацькі зь бедных сем’яў
Францускае дзяцінства Зэні і Рэнэ
Як дапамагалі партызанам
Убачыць Шарля дэ Голя
Як у Францыі хвалілі Расею
Сталін не сустрэў
Паездка ў францускую амбасаду
Супрацоўнік МГБ спрабуе вэрбаваць
Лёс Рэнюся ў Беларусі
Найлепшая сяброўка
Гісторыя Нікаля Лісоўскага, які выконваў заданьне СССР у Альжыры
Як купілі і страцілі зямлю
Напаілі і завялі ў вагон
Елі лебяду з крапівой
Курскі пэрыяд
Школьны настаўнік
Пад каўпаком спэцслужбаў
Заўчасная сьмерць
Гісторыя Алеся Салагуба, які перапісваўся з прэзыдэнтам Францыі
Алесь з Алесу, які жыве ў Маладэчне
Бацька хацеў зарабіць на маёнтак
Францускае дзяцінства
Як рашыліся ехаць у СССР
Рэпатрыяцыя ў таварным цягніку
Плакалі ўсе
Пераезд з Данбасу ў Беларусь
Ліст прэзыдэнту Шыраку
Спатканьне з радзімай праз 53 гады
Францускі пашпарт для сына і ўнука
Фільм пра Алеся Салагуба
Гісторыя Поля Шылянка, які ажыцьцявіў мару ўсіх “дзяцей Францыі” — вярнуўся на радзіму
З роду раскулачаных і остарбайтэраў
Вязьні нямецкіх лягераў
У паваеннай Францыі
Скрадзенае жыцьцё
Магадан. Куртка для Брэжнева
Бацькаў запавет
Вяртаньне францускага пашпарту
Пераезд у Францыю
Бяздомны пэрыяд
Жыцьцё ў чужым катэджы
У пошуку працы
Пераезд унучкі
Частка другая. Па волю і хлеб. З гісторыі беларускай эміграцыі
200 гадоў іміграцыі ў Францыю
Эміграцыя палітычная і эканамічная
Лыжкі пералётныя
Заходнебеларускія карані беларускіх “дзяцей Францыі”
Чаму не Амэрыка?
Вялікая рана Францыі
У Францыю бралі людзей з мазалямі
Беларускі “Хаўрус” у Францыі
Што пісалі беларускія газэты ў Францыі
Камуністычная прапаганда ў Францыі
Францускія беларусы ў гішпанскай вайне
Вайна. Беларусы ў францускім войску
Беларускі прафсаюз у Францыі
Парыж — сталіца БНР
Беларускі нацыяналіст з Сарбоны
Частка трэцяя. Пастка. Сталінская рэпатрыяцыя
Паваенны посьпех камуністаў у Францыі
“Абавязковая рэпатрыяцыя” паводле Сталіна
СССР заклікае эмігрантаў “вяртацца”
Добраахвотная рэпатрыяцыя
Савецкі рэпатрыяцыйны апарат
“Саюз савецкіх патрыётаў”
Молатаў абяцаў: “Будзе вам як у Бога за плячыма”
Улады Францыі нарэшце рэагуюць
Доўгая дарога на радзіму бацькоў
Польская “рээміграцыя”
Так хацеў Сталін
Беларуская місія Тодара Цімафейчыка
Новыя “дзеці Францыі”. Эпілёг
Крыніцы і падзякі
Пра аўтара
Résumé. Enfants de France: histoires de familles qui ont fait confiance à Staline
Рэзюмэ. Дзеці Францыі. Гісторыі сем’яў, якія паверылі Сталіну
Summary. France’s Children: Stories of Families Who Trusted Stalin
Паказьнік імёнаў
