Доўгая дарога дадому
Description
Кніга ўспамінаў. – Прадмова аўтара; мастак А. Бохан. – Мінск: ГА БТ "Кніга", 2004. – 544 с.
ISBN 985-6605-13-Х
Гэтая кніга – успаміны народнага пісьменьніка Беларусі Васіля Быкава пра асабіста перажытае амаль за 70 гадоў ягонага багатага на падзеі жыцьця. У цікавай аўтарскай манеры вядомы пісьменьнік распавядае пра найбольш яркія старонкі сваёй біяграфіі, дае ацэнку грамадзка-палітычным і культурным працэсам, што адбываліся ў Беларусі на ягоных вачах. В. Быкаў прапануе досьвед культурнага дзеяча, знакамітага пісьменьніка, выказвае думкі адносна будучага разьвіцьця краіны.
Кароткае прадмоўе
Перш за ўсё хачу папярэдзіць чытача, што гэтая кніга – твор вельмі інтымны, суб’ектыўны, аднабаковы, якім зрэшты, ці не заўжды зьяўляецца мэмуар, успамін, сьведчаньне. Думаецца, у тым ягоная сіла, але адначасна і слабасьць, падстава для прэтэнзіяў і нязгоды. У сваё апраўданьне магу толькі сказаць, што ня меў жаданага намеру каго-небудзь абразіць, што-колечы скрывіць ці знарок падаць у неадэкватным сьвятле.
Бальшыня названых у творы пэрсонаў прыведзеная пад іхнымі сапраўднымі імёнамі. Хіба ў асобных выпадках імёны зьмененыя – зь меркаваньняў павагі да годнасьці тых пэрсонаў ды і ў інтарэсах аўтара. Наколькі тое магчыма, аўтар імкнуўся прытрымлівацца храналёгіі, хаця тое не заўжды ўдалося. Асабліва там, дзе падзеі адбываліся паралельна або выпадалі з пэўнага лягічнага ланцугу.
Выбачаюся перад тымі, каго не ўпамянуў тут, пра каго напісаў мала ці тым болей ня так, як яны заслугоўваюць. Перад тымі, каго засмуціў названымі фактамі або празьмернымі азначэньнямі. Знарок нікога не хацеў пакрыўдзіць.
Васіль Быкаў
Пра аўтара ў Вікіпедыі.
Доўгая дарога дадому
Фрагмэнт
Свабода – галоўная маральная й фізычная каштоўнасьць, дадзеная кожнай жывой істоце ад нараджэньня. Усё жывое і карыстаецца гэтай каштоўнасьцю, наколькі магчыма ў складаным, заблытаным сьвеце натуральнага існаваньня. Акрамя хіба што чалавека, якому недастаткова дадзенай ад нараджэньня свабоды. Каб у поўнай меры ўсьвядоміць і адчуць яе неабходнасьць, яму наканавана прайсьці праз хітрасплецены лябірынт жыцьця, а то і застацца ў адным зь яго тупікоў. İ звыкнуцца, зачахнуць, згубіць прыроджаны дар свабоды, прыладкавацца ў імя элемэнтарных мэтаў біялягічнага існаваньня. Зрабіцца часткай натоўпу, грамадзтва, электарату – такім, як усе.
Але як быць асобе, каля яна выпадае з масы сабе падобных, калі гэта – мастак, якім рухае ўнутраны імпульс самавыяўленьня? Як пераадолець жывёльную залежнасьць ад соцыюму, які непазьбежна нівэлюе Богам дадзены дар? Ці, можа, ня трэба нічога пераадольваць, а падладзіцца, прыладкавацца, каб дасягнуць бесканфліктнага існаваньня? Дзесяцігодзьдзямі ў нашых вушах гучала рабская максыма: "Жыць у грамадзтве і быць свабодным ад грамадзтва нельга". Сапраўды нельга, не дадуць, не дазволяць. Тыя, ад каго гэта залежыць, натхняюцца не падманлівай ідэяй чалавечай свабоды, а рэальнай патрэбай ўціску й сілы. İ, праўда, яны валодаюць немалой сілай, бо яны – заўсёды ў большасьці.
Можа, сапраўды, каб выжыць, варта аб’ядноўвацца, зьбіцца ў зграю, як робяць многія істоты ў жывой прыродзе. Асабліва калі ёсьць ідэя – неістотна, добрая ці благая. Часам ідэя вызначаецца інстынктам нацыі ці клясу, ці нейкай групы, і тады сьвет аказваецца перад імпэрскай, пралетарскай, нацысцкай ідэямі, праз якія заўсёды ліецца кроў. Апантанасьць так званымі папулісцкімі ідэямі каштуе вялікай крыві. İ яны рэдка ажыцьцяўляюцца. Нават самая сьвятая зь іх – ідэя свабоды.
Але якая яшчэ ідэя патрэбная мастаку, калі яго душа ўжо захопленая ідэяй вышэйшай пробы – праўды й прыгажосьці? İншаму ў яго сэрцы месца няма, ён – індывідуаліст. Усё значнае ў мастацтве ад пачатку ствараецца на аснове індывідуалізму. Спробы заарганізаваць мастацкую творчасьць (тым больш літаратурную) заўсёды мелі фіяска. Мастакі – адзінаасобнікі, яны ствараюць штучны тавар. Творчы альянс дваіх, нават калі кожны зь іх геній, немагчымы. Толькі па-асобку. Нават калі яны адзінадумцы, адзінаверцы, належаць да адной партыі. Калектыўны элемэнт у мастацтве несумненна дэструктыўны.
Праўда, наш час асаблівы – крывадушны й жорсткі, а што да мастацтва – разбуральнае па сваёй сутнасьці, толькі мы яшчэ не да канца ўсьвядомілі гэта. Напэўна, зараз у першую чаргу трэба клапаціцца не пра росквіт, а пра выжываньне й захаваньне ўсяго лепшага ў нацыянальнай й сусьветнай культуры, што так бязьлітасна разбураецца ўладамі й часам. Напэўна, лепш захаваць усё. Але няўжо незразумела, што і разбураць таксама зручней адным махам – усё адразу. Так таньней для ўладаў, якія прывыклі ўладарыць ня толькі над целамі, але і над душамі людзей. З гэтай мэтай у нядаўнім мінулым яны стварылі партыю, калгасы, гулаг, каб загрэбсьці ўсіх адразу. İ сагналі мастакоў у "творчыя" саюзы, дзе ўзялі іх у "творчы" палон. Гэта, як правіла, рабілася рукамі тых самых мастакоў зь ліку самых спрытных калябарацыяністаў. Па старым прынцыпе самаабслугоўваньня: самі пішыце, самі сябе і саджайце.
Наша літаратура быццам паціху выкараскваецца з таго інтэлектуальнага гулагу, зь якога яшчэ трэба выбрацца нацыі. Свабода рабочых і сялянаў патрабуе, як кажуць, вялікіх валютных інвэстыцыяў, на якія дзяржава няздольная. Літаратуры не асабліва патрэбныя інвэстыцыі, але ёй цалкам неабходная свабода. Аднак інтэлектуальная свабода каштуе яшчэ даражэй, чым права на валоданьня зямлёй. Зрэшты, у Беларусі вынік аднолькавы – ні ў сялян няма зямлі, ні ў пісьменьнікаў – свабоды (...)
Усё гэта – непераадольная сіла няволі, зь якой нацыя звыклася, параднілася, адступаць ад якой рызыкавана. Як ставіцца да гэтага мастакам? Томас Вэнцлова, напрыклад, піша, што найвышэйшы патрыятызм – у тым, каб ваяваць з комплексамі сваёй нацыі. Сказана не да самай закамплексаванай нацыі –але гэта – праўда, і, адпаведна, адносіцца да ўсіх нацыяў без выключэньня.
Можна зразумець нашых калег, расейскіх дэмакратаў, якія нядаўна перажылі тое, што і мы, і зараз пацягнуліся да падманлівай, цяжкадасягальнай свабоды. Аб’яднаўшыся зь беларусамі, яны думаюць набыць дадатковы шанец на шляху да яе, кіруючыся ўсё той самай лёгікай – разам лягчэй. Але старая чэская прымаўка кажа: не запускай млын, калі ня можаш яго спыніць. Ці здолеюць нашыя расейскія калегі годна распараджацца хаця б уласнай свабодай? А можа, больш рэальная і для нас, і для іх небясьпека страціць усё? Дзе гарантыі, што іх свабода дасягнутая цалкам і назаўсёды? У краіне, дзе не бясконцыя ганебныя войны, дзе паўсюль ліецца кроў, прыціскаецца свабода слова, а галоўнай дзяржаўнай ідэяй робіцца ўсё той самы нацыянал-імпэрыялізм? Занадта гэта сумнеўна...
У нас і ўласных бед хоць адбаўляй. Разбураецца эканоміка, народ даведзены да галечы, зьнішчаюцца нацыянальная культура і мова. Падобна, што дапамагчы нам ня можа ніхто – так глыбока завязьлі мы ў багне хлусьні й тыраніі, што ад нас адвярнуўся ўвесь белы сьвет. İ ўсё ж нам, як тым зэкам, вельмі ня хочацца трапіць з адной камэры ў такую самую, асабліва калі перапынак паміж допытамі стаўся такім кароткім.
Напэўна, кожнаму свой шлях да свабоды трэба прайсьці ў адзіночку. Усё ж індывідуалізм і ў гэтым выпадку – ня самы горшы выбар на шляху да яе. Можа, ня лепшы, але і не найгоршы, – у аснове калектыўнае свабоды заўсёды ляжыць свабода індывідуальная.
Напэўна, мае развагі пэсымістычныя, хаця душа прагне аптымізму. Як калісьці пісала вялікая Лесі Ўкраінка: "Без надзеі ўсё ж спадзяюся..."
Сакавiк 2002 года, Франкфурт-на-Майне
Паслухаць фрагмэнты кнігі "Доўгая дарога дадому" ў выкананьні аўтара можна тут.
Products You May Like
Гэтая незвычайная кніга складаецца з запісаў, зробленых у далёкім студзені 1993 года, калі аўтар раптам вырашыў весці дзённік, а таксама штодзень пісаць кароткую прозу ў прыдуманых ім «жанрах». У выніку атрымаўся адзін месяц жыцця, асветлены з розных бакоў, – асабістага, грамадскага, творчага...
Дзясяты том (выпуск) "Дзённікаў і запісаў" ахоплівае 2003–2006 гг. жыцця народнага паэта Р. Барадуліна. Яны змяшчаюць запісы пра паездкі ў Рым, дзе адбылася сустрэча паэта з Папам Рымскім Янам Паўлам ІІ, у Вільнюс, Прагу, Беласток, а таксама па гарадах Беларусі. Запісы пра горкія страты і творчыя набыткі: выхад некалькіх арыгінальных і перакладных кніг.
Гэта ўспаміны беларускай мастачкі Тамары Стагановіч-Кольба. Дзяцінства на роднай Наваградчыне, выезд разам з бацькамі ў Нямеччыну ў часе Другой сусветнай вайны, украінская гімназія ў лагерах для перамешчаных асобаў, прыбыццё ў ЗША на сталае жыхарства, навучанне мастацтву, сямейнае, прафесійнае і грамадскае жыццё — пра ўсё падрабязна і эмацыйна распавядае аўтарка.
