Беларуская вершаванка-запамінанка для дзяцей. / Укладаньне Алег Мінкін; мастак Рыта Цімохава. — Менск: Тэхналёгія, 2005. — 271 с., цвёрдая вокладка.
ISBN 985-458-119-5
Радасна, усьцешна патрапіць у дзівосны сьвет, створаны беларускім паэтычным словам для дзетак. Шчасьце увайсьці ў цэлую краіну пад назовам "Добрыя вершы". Добра пачуесься ты, маленькі сябра, у зваблівым, загадкавым і адначасова такім блізкім сьвеце жывёлаў — зьвяроў, птушак, рыбаў, кузурак ды іншых жывых істотаў, якія спакон вякоў жывуць "побач з намі на Зямлі". Ты апынесься поруч зь імі, пачуеш іхныя знаёмыя й незнаёмыя табе галасы, спазнаеш іхныя звычкі, даведаесься пра іхнае жыцьцё. У думках ці насамрэч пагуляеш, пазабаўляесься зь некаторымі зь іх, а на іншых зірнеш хоць здалёк, здзівуесься. Зь нейкімі табе захочацца пасябраваць, дапамагчы ім выжыць халоднаю зімою, як, напрыклад, таму верабейку, што цілікаў у кусьце пры ганку твайго дому ў вёсцы ці пад’езду ў горадзе. Увесь жывы сьвет Беларусі загамоніць з табою, разгорнецца перад тваімі вачыма.
Вітай жа яго, маленькі сябра!
Арсень Лісь
Слова ад укладальніка Паглядзець
"Побач з намі на Зямлі" — гэта першы том беларускай вершаванкі-запамінанкі для дзяцей "Добрыя вершы". Акрэсьленьне "запамінанка" ў назове фігуруе таму, што ўсе творы ў вершаванцы прызначаныя для завучваньня дзецьмі на памяць.
У першы том увайшлі вершы пра жывёльны сьвет, які з нараджэньня атуляе дзіця. Том складаецца зь сямі асобных сшыткаў: "Знай, як зь імі сябраваць" — пра свойскіх жывёлаў", "Вунь праз лес ідуць дзікі" — пра дзікіх жывёлаў, "Пачнуць пець — не надзівіцца" — пра дзікіх птушак, "Вось прыйшлі музыкі" — пра кузурак (вусякоў ды іншых дробных істотаў), "Як паплыў па рэчцы язь" — пра рыбаў ды іншых істотаў, што жывуць у рэках, азёрах, сажалках, акварыюмах, "Еду ў госьці да слана" — пра экзатычных зьвяроў і птушак, якіх найчасьцей можна ўбачыць у заапарку, "У куце сядзіць мядзьведзь" — сшытак, у якім сабраныя вершы пра тое, як нашыя "малодшыя браты", падобна да людзей, працуюць, займаюцца рознымі чалавечымі заняткамі, забаўляюцца, вучацца. Дарэчы, кожны сшытак у томе афарбаваны ў свой колер — адзін зь сямі колераў вясёлкі. Гэта зроблена для таго, каб чытачы хутчэй знаходзілі патрэбныя ім сшыткі.
Кожны з сшыткаў, як правіла, складаецца зь некалькіх асобных разьдзелаў. Спынімся, напрыклад, на структуры трэцяга сшытку "Пачнуць пець — не надзівіцца", прысьвечанага дзікім птушкам. Адкрываецца ён разьдзелам "Верабейка клапатлівы", у які ўвайшлі вершы пра добра вядомага дзіцяці вераб’я, што жыве зусім побач з намі, у горадзе й вёсцы. За ім ідзе разьдзел "Ён ня госьць у Беларусі" пра ня менш вядомую вясковую птушку бусла. У разьдзел "Вырас кошык пад страхой" улучаныя вершы пра іншых вясковых і гарадзкіх птушак: ластаўку, шапака, голуба. Такім чынам, усе тры першыя разьдзелы трэцяга сшытку прысьвечаны дзікім птушкам, што жывуць побач зь дзецьмі, у вёсцы або ў горадзе. Вершы пра вераб’я й пра бусла вылучаныя ў асобныя разьдзелы таму, што сваёй колькасьцю яны самыя напрошваюцца на гэта. У чацьверты разьдзел трэцяга сшытку "Вісяць кармушкі каля хат" увайшлі вершы пра птушак зімою й зімовых птушак — сініцу, сьнегіра (гіля), шчыгла, курапатку, крыжадзюба, амялушку, сойку. У гэтым самым разьдзеле вершы пра кармушкі, пра дапамогу птушкам зімою з боку дзяцей. У пятым разьдзеле "Дзяцел — стук, дзяцел — грук" зьмешчаныя вершы пра дзятла й блізкую яму жаўну (чорнага дзятла). У шостым разьдзеле "Там жыве страшэнны лунь" — вершы пра буйных драпежных птушак (лунь, пугач, сава, ястраб, сыч, сокал-дзербнік). Сёмы разьдзел "Пачнуць пець — не надзівіцца" — пра ўсіх астатніх дзікіх птушак. Што да структуры кожнага разьдзелу, дык вершы пра адну й тую самую істоту ў ім (калі маем некалькі вершаў) пастаўленыя побач. А ў выпадку, калі разьдзел прысьвечаны толькі адной істоце, тэматычна блізкія вершы таксама сабраныя разам. Напрыклад, у другім разьдзеле "Беглі вожыкі сямейкай" другога сшытку, цалкам прысьвечаным вожыку, спачатку ідуць вершы пра вонкавыя рысы вожыка, пра ягоныя паводзіны. Затым расказваецца пра ягонае "сямейнае" жыцьцё. Пасьля апісваюцца сустрэчы вожыка зь людзьмі. А на заканчэньне вожык апынаецца ў чалавечым жытле.
Вершы на адну й тую самую тэму ў разьдзеле зьмешчаныя так, што больш лёгкі для запамінаньня твор папярэднічае больш цяжкому. Пры канцы разьдзелу звычайна пастаўленыя творы, у якіх гаворка ідзе пра ўсіх істотаў гэтага разьдзелу разам (апошнія творы найчасьцей і найбольш даўгія). Некалькі словаў пра мэтад адбору вершаў ды некаторыя "тэхнічныя" асаблівасьці вершаванкі. Адбор твораў адбываўся цягам апошняга паўтара дзясятка гадоў на ўласны густ укладальніка. У збор увайшлі параважна вершы (або ўрыўкі з больш буйных твораў) з паваенных зборнікаў, выдадзеных у БССР, як добра вядомых паэтаў, так і амаль зусім невядомых. Усе творы ў "Вершаванцы-запамінанцы" разьлічаныя на запамінаньне, таму ўкладальнік дазволіў сабе некаторыя "адвольнасьці": скароты, замену й перастаноўку словаў, зьмену рыфмаў і рытму. Ён не кіраваўся таксама й захаваньнем разьбіўкі радкоў, ужываных аўтарамі. Каб спрасьціць успрыманьне і спарадкаваць матэрыял кнігі, яны падаюцца гэтак: усе радкі ў вершах пачынаюцца зь вялікай літары і не разьбіваюцца, як правіла, на асобныя кавалкі, чатырохрадкоўі адасабляюцца прагаламі, а двухрадкоўі звычайна не адасабляюцца.
Назовы вершаў таксама найчасьцей не адпавядаюць аўтарскім. Паўсюль даюцца больш разгорнутыя назовы, якія звычайна зьяўляюцца першым радком твора, а часам — нейкім іншым радком або ягоным фрагмэнтам. Гэта зьвязанае з тым, што ў разьдзелах тэматычна блізкія вершы стаяць побач і мусяць мець адрозныя назовы, каб дзеці, іхныя бацькі, выхавальнікі, настаўнікі хутчэй знаходзілі іх сярод іншых. Правапіс вершаванкі — клясычны. Ён найбольш адпавядае ладу й гучаньню нашае мовы. А з увагі, што ўсе творы ў вершаванцы разьлічаныя на іх завучваньне й дэклямацыю, выкарыстаньне клясычнага правапісу яшчэ больш актуальнае.
Цяпер да друку рыхтуюцца два новыя тамы "Вершаванкі-запамінанкі": другі том прысьвечаны расьліннаму сьвету, трэці — сьвету чалавека, дзіцяці. Спадзяемся, што чытачы першага тому парупяцца пра адпамогу ўкладальніку, выслаўшы яму вершаваныя творы, якія хацелі б бачыць у новых тамах. Спадзяемся таксама й на атрыманьне твораў, тэматычна зьвязаных зь першым томам, якія не ўвайшлі ў яго. Яны будуць скарыстаныя пры перавыданьнях. Вершы адсылайце на паштовы адрас: LT-01004 Vilnius, a/d 1021, Lietuva, або на e-mail nicka@takas.lt
Алег Мінкін
