Легенды не старой Гародні / Андрэй Павач. – Гродна: ТАА “ЮрСаПрынт”, 2018. – 158 с.
ISBN 978-985-7134-54-0
Кніга змяшчае большасць легенд пра Гродна – як старажытных, так і найноўшага часу. Кніга будзе карысна экскурсаводам, настаўнікам гісторыі, вучням старшых класаў, і ўсім, хто цікавіцца загадкамі Гродна.
ЗМЕСТ Паглядзець
На гарадзенскай брукаванцы
Нямая рака
Кронан
Зялёная даліна
Крыжовая гара ды Крыжацкія могілкі
Імя храма
Нямецкі рынак
Малая Траецкая
Ад Пярэселкі да Завяршчызны
Пілсуды ды Юзафы
Літоўскі ручай ды Татарскія могілкі
Сабачая горка
Складанасці з перакладам
За Скідзельскай заставай
Слімак
Рабочая калонія
Настаўніцкая калонія
Чыноўніцкая калонія
Кася ды Бася
“Непатрыятычная” назва
Пераблытаныя героі
Згублены герой
Новы Стары мост
Фолюш, які не стаў горадам майстроў
Каралеўскі ласось
Ласасянскія татары…
Ды “гарадзенскі” чэх
Рыс на Ласасянцы
Урочышча Сакрэт
Ад “Галечы” да “Раскошы”
Садовая
Новы Іерусалім
Новы Свет
Залатая горка
Дом з ліліямі
Змены назваў
Гатэль “Надзея”
Даліна самагубцаў
Лермантаў, Чапай ды Маркс
П’яны вугал
Дзе быў? У лазні…
Біржа, аўтапаілка ды тэлевізар… па-гарадзенску
“У Хрыста за пазухай”
“Скаціна” vs “Зубр”
Клетка
Рыцары, дойліды ды… малпачка
Бог Гардунціс
…Першы гарадзенскі князь
Агаф’я
Пажар (з якога ўсё і пачалося)
Таямнічае знікненне
Каложа vs капішча
Нежык
Закапаная Каложа
Кепскі знак
Рунічная Гародня
Трубы гарадзенскія
…І апошні князь
Каменны слуп
Здрада
Давыд Гарадзенскі
Акваманіл
Чаму быў забіты князь Давыд
Цуды каменя Давыда
Забыты герой
Ланцуг праз Нёман
Тры замкі
Харугвы на Грунвальд
Вітаўт, малпачка і марскі коцік
Святы Казімір
Выгнанне жыдоў
Забойства Яна Забярэзінскага
Каралеўскі дом
Каралева Бона
Святы Губерт vs Святы Яўстафій
Каралеўскі дом
Шатландзец на даху
Фара па справядлівасці
Баторыеўка
Таямніца смерці
Каралеўства сэрца
Гарадзенскія скарбашукальнікі
Ян Хадкевіч і трафеі
Абкрадзеныя абразы
Хібы прафесіі
Лава
Каралеўская крыніца
Самы стары гадзіннік
Пра чараўніка Знака
Пётр і пушкі
Студэнты
40 тысяч імшаў
Кармеліты ды казарма
Горшае месца на свеце
Сфінксы Новага замка
Падземныя хады
Непрыдатная сталіца
Нямы сейм
Каралеўскі аловак
Высокая дыпламатыя
Князь Цыцыянаў
Франуся
Госці. Знаныя ды не вельмі
Легенды пра падманутых майстроў
Басняцкія дамкі
Апошнія рыцары
Няўдзячныя госці
Каралеўскі землямер
Зменлівы лёс
Карыснае vs Прыемнае
Крывавы навет
Святы Клімент
Дом масонаў
Кароль Вестфаліі
Гарадзенскі тэатр
Дзяніс Давыдаў і гарадзенцы
Губернатар пад фартухом
Мураўёў-вешальнік
“Пошце не наліваць”
Два д’яблы
“Зосенька”
Сэрца маршала
Людзі ды кветкі з-пад Нёмана
Ажэшка ды Багушэвіч
Прататып
Ажэшка і жыды
Ажэшка і рэдакцыя “Севоро-Западной жизни”
Гарадзенскі фаталізм
Партрэт Ажэшкі
Нахумка
Шабат
Дарагі госць
Вялікі куш
Доктар Бянецкі
Доктар Беклямішаў
Міхал Валіцкі
Легенды старога падвор’я
Ксёндз Фардон
Помнік Тызенгаўзу ў Фарным
Памяць пры жыцці
Помнік былога рэстаратара
Лесвіца на Завяршчызну
Доўгая, доўгая дарога
Зялёны, але цухне
Справа пекараў
“Бочкавозы” і Virtuti militari
І зноў паром
Справа картаграфавання Гродна
Заапарк. Пачаткі
Крымінальная Гародня
Бронік Тарасевіч
Прастытуткі ды “кантралёры”
Неадпаведная рэклама
Шымон Відгорчык
Другая сталіца БНР
Сугучнасць
Ізноў – першая
“Казённы дом”
Адпаведнае слова
Павароты сюжэта
“Беларуская хатка”
Паліто для кіраўніка БНР
Тадзік Ясінскі
Бітва за Гародню
Лазня
Суд над школьніцай
“Пан Тадэвуш” з-за крат
Падарунак для прэзідэнта
Прэзідэнт і заапарк
Пагром
Дом, як якога засталася толькі рыбка
TEPSIVA
“Дом з ільвамі”
Леанід Федарук
Гарадзенскі “Мефіста”
Карл Румель
Ігральныя карты Лапіна
Гітлер з Гародні
Нічога асабістага
“Гарадзенская” зебра
Першыя савецкія выбары
Гарадзенскае радыё
Нашыя байкі
Запрацаваны аўтарытэт
Дзіўныя справы
Гарадзенскія дзівакі
Дурны Янка
Пра дырэктарку настаўніцкай семінарыі Ян Каханоўскі ды Мічурын
Вітрына з гадзіннікам
Канцлагер Калбасіно
Месінг у Гародні
Немцы vs гішпанцы
Фурман небарака
Несапраўдны помнік
Таемная школа
Расчараваныя
Дом Нохума Фрэйдовіча
Ян Каханоўскі
…
Першы рок-канцэрт
Канцэрт на пляжы
Прыхаваны правадыр
“Стары” і “новы” Ленін
Абеліск з-пад зямлі
Т-34
Страчаныя літары
Вагнер
Дзіцячы садок імя Лютэка
Легенда пра Стары мост
Самы доўгі мост
Асётр
Хрыстос не ў той бок
???
Зламаныя машынкі
Закапаны танк
Легенда пра п’янага прараба
Гарадзенскія жахі
Страшнае месца
Белая дама,
Баторый ды іншыя
Замураваныя закаханыя
Музей пры гары
Партрэт Зоі
Не той аўтамат
“Пошта і трошкі сумна”
Дэпутат гарсавета Мікіта Сяргеевіч
Кватэрнае пытанне
“Ластаўкіна гняздо”
Віктар Варашыльскі
Савецкі заапарк
Першы слон
Суррак
Згублены чэрап
Пантэра
За моваю – на рынак
Скарбы на лецішчы
“Мамачка”
Певень на ланцугу
Дыягназ
Цыпа
Лесвіца закаханых
ФРАГМЕНТ З КНІГІ Паглядзець
Нямая рака
Сённяшняя назва ракі Нёман сугучная са славянскім “нямы”, што магчыма патлумачыць як “ціхі, спакойны”. У той частцы, дзе Нёман працякаў па тэрыторыі Усходніх Прусаў, ён змяняў сваё імя на Мемель, што зноў жа азначала нямую, ціхую раку. Літоўскую ж назву Нямунас звычайна тлумачаць як “хатні”, “абжыты”. Польскі храніст Ян Длугаш пісаў пра Нёман: “Ён цячэ гэткім няроўным ды заблытаным шляхам, што падарожнік, плывучы цэлы дзень, прыстаўшы да берага, бярэ агонь з вогнішча, якое паліў мінулым вечарам…”. Праўда, некаторыя даследчыкі бачылі ў назве куды больш старажытныя, кельцкія карані і выводзілі яе ад слоў “неўтаймаваная” ды “жахлівая”. Ведаючы падманлівы нораў ракі, гэта не здзіўляе.
Кронан
Існуе і другое імя Нёмана – Кронан, пад якім яго згадвалі яшчэ рымскія географы. Часцей за ўсё паходжанне самой назвы звязваюць са старажытнагрэчаскім тытанам Хронасам, бязлітасным сімвалам часу. Пад гэткай жа назвай Нёман упершыню трапіў на еўрапейскія мапы, паводле якіх ён выцякаў з легендарнага возера Кроне. Нічога дзіўнага, што слова “Кронан” вельмі спадабалася гарадзенскім гісторыкам, а з іх лёгкай рукі – і мясцовым бізнэсоўцам, якія пачалі надаваць гучнае імя новапаўсталым рэстарацыям ды гатэлям, не вельмі зважаючы на двухсэнсоўнасць гэткага сімвала.
Зялёная даліна
Гэткую назву даў аднаму з яроў побач з вусцем рэчкі Ласасянка геолаг Готліб Берант яшчэ ў сярэдзіне XIX стагоддзя. Ён знайшоў там глаўканітавы пясок насычанага зялёнага колеру. Пра даліну, аднак, хутка забыліся, пакуль праз паўстагоддзя яе ў чарговы раз яе не “адшукалі” сябры мясцовага педагагічнага таварыства. Сюды пачалі рабіць турыстычныя экскурсіі, нават выдалі адмысловыя паштоўкі. А пазней… зноў “згубілі”. Канчаткова Зялёную даліну знішчылі ўжо пасля вайны, калі мясцовы пясок пайшоў на будаўнічыя патрэбы горада.
(канец фрагмента)
