Шэпт / Сяргей Лескець. – Мінск : Выдавецтва «Энцыклапедыкс», 2023. – 332 с. : іл.
ISBN 978-985-7247-58-5
Кніга падрыхтаваная выдавецкай ініцыятывай "Вільма"Аўтар кнігі дзевяць гадоў таму задумаў вялікае падарожжа ў свет беларускай вясковай магіі. Марай была серыя партрэтаў носьбітаў самай закрытай і абароненай традыцыі лекаваць словам. Ад вёскі да вёскі праз вандроўкі ён шукаў чараўніц, знахарак і траўніц.
У кнізе чытач зможа адчуць смак падарожжа і амаль зніклы свет традыцыі. Жыццёвыя споведзі, лекавыя практыкі і ўсе дыялогі перададзеныя на гаворках, якімі знахаркі карыстаюцца ў жыцці. Кніга жыва ў сабе спалучае палявыя запісы з экспедыцый і падарожныя нататкі аўтара.
ПРАДМОВА Паглядзець
Чалавек хварэе і хварэў заўсёды, меў і мае праблемы ў сям’і, з суседзямі, у гаспадарцы. Для вырашэння гэтых і шматлікіх іншых пытанняў жыцця і побыту вясковы соцыум здавён вылучыў адмысловы слой людзей, пакліканых з дапамогаю слова, духа і дзеяння дапамагаць бліжняму. У розных кутках Беларусі гэтыя людзі называюцца па-рознаму – знахары, шаптуны, бабкі і інш., галоўнае тут прызнанне, што гэта людзі Ведаў. У вачах іншых і ў разуменні іх саміх Веды тыя атрыманыя ад Бога, ад прыроды, ад продкаў.
Безумоўна, беларускае знахарства сягае каранямі ў дахрысціянскія глыбіні, але цягам тысячагадовай гісторыі шматлікімі повязямі знітавалася з хрысціянскай дактрынай, утварыўшы ў выніку даволі арганічнае цэлае. Калі бабка звяртаецца па дапамогу да самога Бога і Божае Маці, абапіраецца на моц месяца і зор, а рытуал дапамогі разгортваецца па ўсіх правілах колішняй магіі… Знахарства – асаблівы лёс і біяграфія, асаблівы статус доўгу. У яго руках не толькі жыццё і смерць пацыента, так бы мовіць, фізіялагічныя, але перш за ўсё духоўныя.
У сённяшні час імклівай глабалізацыі і ўрбанізацыі, калі колішнія беларускія вёсачкі адна за адною паглынаюцца гарадамі або проста паціху выміраюць, на арэну выходзіць новы клас магічных «спецыялістаў» – гарадскіх хірамантаў, гіпнатызёраў, новых магаў, людзей, скіраваных большай часткаю на фінансавы прыбытак. Бескарыслівых бабуль становіцца ўсё менш і менш, ды і перадаць свае веды бывае проста няма каму – моладзь не хоча, вёскі пусцеюць.
У такой сітуацыі прапанаваны Сяргеем Лескецем праект па збіранні і вывучэнні традыцыйных ведаў, звязаных з магічнымі практыкамі, асабліва лекавальнага характару, надзвычай актуальны, надзённы. Не даць знікнуць апошнім звесткам, запісаць, сфатаграфаваць, захаваць, данесці да нашчадкаў… Варта адзначыць, што Сяргей асабіста мае добры вопыт зносінаў з падобнымі асобамі, бо гэта патрабуе ведаў, абазнанасці ў многіх рэчах светапогляднага, этычнага характару, а таксама прыроднага такту, умення весці дыялог, патрапіць у давер, абыходзіцца з інфармантам далікатна і паважліва. І разам з тым быць нацэленым на атрыманне інфармацыі. Што не заўсёды проста, бо ў шэрагу мясцін Беларусі такія веды наогул лічацца закрытымі і не могуць быць проста пераказанымі першаму сустрэчнаму.
Бясспрэчна, Сяргей Лескець – майстра фотаздымка, але ў такой жа ступені і выдатны апавядальнік. У яго абразках, напісаных паводле сустрэч з вясковымі лекарамі, я б адзначыла разуменне псіхалогіі чалавека, здольнасці ўбачыць, адчуць і выявіць тонкія рухі душы субяседніка. Звяртае на сябе ўвагу і неабыякавасць да дэталі, разуменне магічнага і проста бытавога рэквізіту, яго ролі ў жыццёвых і лекавальных практыках.
У інтэрв’ю, здымках, партрэтах, зробленых Сяргеем Лескецем, – павага да чалавека Традыцыі, разуменне яго знітаванасці з прыродай і чэрпанне адтуль сваіх сілаў і ведаў, далучанасці да сакральных сфераў.
Таццяна Валодзіна
УСТУП Паглядзець
Беларусь – адзін з нешматлікіх рэгіёнаў кантынентальнай Еўропы, дзе захавалася традыцыя лекаваць замовай. Традыцыя настолькі старажытная, што бярэ пачатак у глыбінях тысячагоддзяў, у той час, як з’явілася само слова і набыло магічную моц. Таямнічая, абароненая і закрытая для іншых. Веды, якімі сам Бог падчас падарожжаў па нашай зямлі надзяліў сваіх людзей.
Дар зберагалі і перадавалі на працягу многіх пакаленняў ад бабулі да ўнучкі, ад дзеда да ўнука. Знахары старанна выбіралі, каму даверыць лекаванне людзей і скаціны, абарону гаспадаркі ад бяды і непагадзі, хваробаў, насланых чараўнікамі і злымі людзьмі.
Сёння тых лекараў становіцца ўсё меней. Большасць адыходзіць, так нікому і не перадаўшы навуку лекаваць родным словам, на мове, якую мы ўсе стараемся забыць. Перажыўшы тысячагоддзе ўціску з боку пануючай рэлігіі, вогнішчы інквізіцыі і халады сталінскіх ГУЛАГаў, яны знікаюць адно праз незапатрабаванасць і бязвер’е нашчадкаў.
Азіраючыся сённяшнім днём на пройдзены шлях, тыя здымкі, гісторыі і запісы, якія здолеў зрабіць, я не даю сабе веры, што мая задума рэалізавалася. Не заўсёды шанцавала, часам ад роспачы хацелася закінуць ідэю і пераключыцца на штосьці прасцейшае. Не было грошай на паездкі і фотастужкі, часам – камеры і дыктафона. Можа, таму праца і расцягнулася на дзевяць гадоў. Але, як я разумею, без гэтага часу не было б патрэбных сустрэч і досведу, і ўсё ішло б іначай.
І па сёння шукаю адказ, навошта я гэта раблю і што я хачу сваёй кніжкай сказаць. Мы маем адзін з самых багатых этнаграфічных матэрыялаў у свеце, але далёка не заўсёды памятаем людзей, што яго для нас данеслі. Мне хацелася распавесці іх гісторыі, зрабіць партрэты тых апошніх людзей прасторы міфа. Але, можа, я хлушу, і камера была для мяне толькі нагодай завітаць і пабачыць усё на ўласныя вочы, пачуць і адчуць?
ЗМЕСТ Паглядзець
ПРАДМОВА
УСТУП
МАКАРЫХА
КАСЦЕЛЬНЫ ЗВОН
ЯНІНА СНЕЖКА
ЧАРАЎНІЦА
ЗІМА
ГАСЦІНЕЦ
БАБКА СТАСЯ
ІГОЛКА
ТРЫ ХАТЫ АЛЕНЫ
ЧОРНАЯ КНІЖКА І СЫНЫ
КРЫВУЛІ
ЯДЗЯ
НЕВІДУШЧАЯ
ПОЎСЦЬ
Я ВАШЫЯ БОГІ ЗНАЮ
ПЕРШЫ СТРЭЧНЫ
ПОШЛА ЗА БАБУ
ВАСІЛЬ-ЧАРНАКНІЖНІК
ЦАРЫЦА ЕТОГО
ПАЖАРТАВАЛІ
ГУДАГАЙ
ЦЫГАНСКІЯ ЛЕКІ
ЗОСЯ І СЕМ ІМЁН
КСЁНДЗ І БАБКІ
БАБКА ДЗЕДА
ВЯСЁЛКАВАЯ МАЛАНКА
АД ЕВЫ ДА ФЯДОРЫ
КАЛІ НЯМА ЗНАХАРА
ГАЛЬШАНЫ-ГЛЫБОКАЕ
СУСЕДКА
МІЖРЭЧЧА
СЯМ’Я
ЗАМОВА НА ЛЕВУЮ РУКУ, ЗАМОВА НА ПРАВУЮ
СТОЛЬ
РУТКА
ЗАМОЎЛЕНЫ ПРАЯЎЛЯЛЬНІК
ДАНІЛЕГІ
