Запісы Беларускага Інстытуту Навукі й Мастацтва. №41: Навукова-папулярны альманах аб беларускай эміграцыі. — Belarusan Institute of Arts and Sciences: New York—Mіensk, 2019. — 818 с.
ISBN 978-0-9722020-8-4
Гэты том працягвае сэрыйнае выданьне ЗАПіСЫ, запачаткаванае ў 1952 г. Першыя 6 тамоў у 1952—1954 гг. выйшлі ў Нью-Ёрку; 5 наступных — у 1962—1970 гг. друкаваліся ў Мюнхэне. З 12-га (1974) да 24-га (1999) тому ЗАПіСЫ друкаваліся ў Нью-Ёрку. Ад 2002 г. ЗАПІСЫ — сумесны нью-ёркска-менскі праект.
Асноўная тэма гэтага тому альманаху — “О, Канада!”Свежыя "Запісы БІНіМ": пра беларускую Канаду ў гісторыі і сучаснасці, Наталлю Арсенневу ды іншых (анонс 41-га тому альманаху ад Натальлі Гардзіенкі на Budzma.by) ПРАДМОВА ІВОНКІ СУРВІЛЛЫ Паглядзець
ШТО МЫ ЗРАБІЛІ Ў КАНАДЗЕ
У 2018 годзе беларуская грамада ў Канадзе адзначала 70-я ўгодкі Згуртаваньня беларусаў Канады. Я была найстарэйшай сяброўкай Згуртаваньня на сьвяткаваньні й скарыстала з нагоды, каб прыпомніць новай хвалі нашай эміграцыі пра старэйшых, якіх нашая сям’я яшчэ пасьпела пазнаць, прыехаўшы ў Канаду ў 1969 г. Усе былі моцнымі патрыётамі зь дзьвюма мэтамі ў жыцьці: унутры захаваць нашыя мову й каштоўнасьці, “каб не памерці”, а навонкі даказаць сьвету, што Беларусь жыве, нягледзячы на неймаверныя высілкі Масквы, каб сьцерці яе з мапы сьвету.
Гэта было важна для ўсіх нас, і за першыя 50 гадоў існаваньня дыяспары было шмат зроблена. Новая хваля эміграцыі зь Беларусі знайшла ў Канадзе прытулак — Беларускі рэлігійна-грамадзкі цэнтар і яшчэ ладную колькасьць старэйшых, якія з радасьцю перадалі свае дасягненьні й абавязкі новапрыбылай моладзі. Як я казала на сьвяткаваньні 70-годзьдзя, мелі мы шмат шчасьця, бо новыя эмігранты хутка ўключыліся ў беларускае жыцьцё й дасюль Канада ёсьць адным з найбольш актыўных беларускіх асяродкаў у сьвеце.
Пра колькасьць зробленага ранейшай хваляй эміграцыі, аднак, ня ўсе новапрыбылыя ведаюць. І таму хачу выкарыстаць гэтую нагоду, каб пералічыць прынамсі тое, што памятаецца.
Безумоўна, не было такога году, каб усе плыні эмігрантаў не сьвяткавалі — звычайна вельмі ўрачыста — 25 Сакавіка й Слуцкі збройны чын. Адзначаліся ўсе вялікія даты нашай гісторыі: тысячагодзьдзе дзяржаўнасьці, пяць стагодзьдзяў Скарыны, угодкі ўсіх нашых вялікіх пісьменьнікаў. Арганізоўваліся Сустрэчы беларусаў Паўночнай Амэрыкі, выдаваліся й распаўсюджваліся беларускія кнігі, існаваў беларускі танцавальны гурток, кожную нядзелю адпраўляліся беларускія багаслужбы ў абедзьвюх таронтаўскіх беларускіх цэрквах, адбываліся выставы беларускіх мастакоў. Але пра гэта пераважна ўсе ведаюць.
Менш ведаюць і тут, і на Бацькаўшчыне пра тое, што было зроблена нашай невялікай грамадой, каб пазнаёміць зь Беларусьсю іншых канадыйцаў і рэшту сьвету. Гэтым і хацела б падзяліцца з чытачамі сёлетняга нумару “Запісаў”, прысьвечанага Беларускай Канадзе. Пералічваю падзеі з памяці безь ніякага парадку — ні храналягічнага, ні іншага (сьпіс не вычарпальны).
Дзьве вялікія навуковыя канфэрэнцыі (Квінс-унівэрсытэт у 1971 г. і Атаўскі ўнівэрсытэт у 1975 г.), прысьвечаныя беларускай тэматыцы. Выстаўка беларускага народнага мастацтва, арганізаваная супольна з Музэем чалавека ў Атаўскім унівэрсытэце (1975). Урачысты вечар Натальлі Арсеньневай у Атаўскім унівэрсытэце (1975). Выстаўка беларускага народнага мастацтва ў Гарадзкой бібліятэцы (Public Library) Атавы (1977). Беларускі бел-чырвона-белы сьцяг на гарадзкой управе 25 сакавіка ў Таронта. Удзел у Таронтаўскім фэстывалі CARAVAN у 1970-я гг., калі праз наш павільён “Miensk” праходзілі каля пяці тысячаў наведнікаў. Удзел у Атаўскім фэстывалі Бацькаўшчынаў (Homelands) — дзесяць разоў у 1980-я гг. Збор беларускіх экспанатаў для атаўскага Музэю чалавека. Арганізацыя выстаўкі “Аўтапартрэт” атаўскіх этнічных групаў у Музэі чалавека. Абарона канадыйскім прадстаўніцтвам беларускай мовы ў ISO ў 1980-я гг. Удзел на высокім узроўні ў 1980-я гг. у Канадыйскай этнакультурнай радзе, якая ўключала ўсе канадыйскія этнічныя групы — сем мільёнаў сябраў. Удзел на найвышэйшым узроўні (старшынства) у Моладзевай арганізацыі Канадыйскай этнакультурнай рады. Удзел у Шматкультурнай радзе міністра шматкультур’я Канады (1979). Прысутнасьць беларускай мовы на мапе моваў сьвету, выдадзенай накладам 400 000 экзэмпляраў Камісіяй дзяржаўных моваў Канады. Удзел у Днях Чорнай стужкі (угодках пакту Молатава — Рыбэнтропа). Удзел у арганізацыі і ў Галоўнай управе Шматкультурнай канфэрэнцыі жанчын Атавы. Удзел у канфэрэнцыі краінаў савецкага блёку ў парлямэнце Канады (1993). Прадстаўніцтва на шматлікіх чужых сьвяткаваньнях. Стварэньне й пятнаццацігадовае існаваньне Канадыйскага фонду дапамогі ахвярам Чарнобылю ў Беларусі, дзякуючы якому ўся Канада пазнаёмілася зь Беларусьсю. Было створана 42 аддзелы ад акіяну да акіяну. Канаду адведалі тысячы беларускіх дзетак. Сотні інтэрвію, дадзеных канадыйскім СМІ пра Беларусь і Чарнобыль. Сарганізаваныя дзясяткі спатканьняў у Атаве Генадзю Грушавому і крыху пазьней Зянону Пазьняку на чале дэлегацыі БНФ (1991). Перавоз Канадай у Беларусь двух самалётаў лекаў (1992). Усталяваньне Беларускага крыжа ў Мідлэндзе (Антарыё). Штогадовы ўдзел у Канадыйскай асацыяцыі славістаў, дзе былі прачытаны сотні дакладаў пра Беларусь у ангельскай мове. Пратэсты Канадыйскай асацыяцыі парлямэнтарыяў супраць зьбіцьця беларускіх дэпутатаў падчас галадоўкі ў Вярхоўным Савеце Беларусі ў 1995 г. Пышнае сьвяткаваньне 25 Сакавіка перад ратушай Таронта ў 2006 г. у прысутнасьці шматлікіх палітыкаў і гасьцей. Пратэст канадыйскага міністра замежных спраў падчас падзеяў у Беларусі пасьля выбараў у сьнежні 2010 г. Канцэрты “Яваровых людзей”. На канфэрэнцыі Канадыйскай асацыяцыі славістаў у Карлтонскім унівэрсытэце ў Атаве ў 2009 г. адбываліся адначасова й мастацкая выстава, і канцэрт “Яваровых людзей” і дуэту “Кантабіле”. Удзел, здаецца, два гады таму беларусаў у Таронтаўскім этнічным фэстывалі, дзе нашая група ішла пад белымі крыламі бусла.
Кожная з гэтых падзеяў вымагала тыдняў, а часам і месяцаў працы. Але кожная пасьпяховая акцыя прыносіла таксама вялікае задавальненьне. Жаданьне, каб Беларусь заняла пачэснае месца ў сям’і вольных народаў сьвету, апраўдвала ўсе высілкі.
ЗЬМЕСТ Паглядзець
ТЭМА НУМАРУ: “О, КАНАДА!”
Гімн Канады
Івонка СУРВІЛЛА. Што мы зрабілі ў Канадзе
Архіваліі й публікацыі
Натальля ГАРДЗІЕНКА. Да гісторыі першага энцыкляпэдычнага артыкулу пра беларусаў у Канадзе
Мікола СІЛЬВАНОВІЧ. Беларусы ў Канадзе
Баляслаў ЛІСЧОНАК. Аповеды пра Ашаву
Ліставаньне Міколы Сільвановіча з Алесем Грыцуком
Лявон ЮРЭВІЧ. Паперы Кастуся Акулы ў архіве Скарынаўкі як крыніца інфармацыі пра біяграфію й творчасьць пісьменьніка, літаратурнае жыцьцё на эміграцыі й гісторыю канадыйскіх беларусаў
Сяргей ЧЫГРЫН. Лісты Вольгі Грыцук
Пётра МУРЗЁНАК. Людзі Атаўскага аддзелу Згуртаваньня беларусаў Канады (1997-2019)
Валянціна ШАЎЧЭНКА. Згуртаваньне беларусаў Канады (2009—2014)
Віялета КАВАЛЁВА. Мае дарагія “Яваровы людзі”
Асоба
Натальля ГАРДЗІЕНКА. Дасьледнік канадыйскіх беларусаў [Янка Садоўскі]
Янка САДОЎСКІ. Беларуская іміграцыя ў Канаду (разьдзел з кнігі)
Выданьне
“Беларускі Эмігрант”
Мікола АБРАМЧЫК. Я абвінавачваю Крэмль у забойстве майго народу “Беларускі Голас”
Я. П. Беларускае асадніцтва на паўночных тэрыторыях Канады
Вольга ТРЭСКА. Беларусы ў Канадзе
Інтэрвію
Канада, БІНіМ, Чарнобыльскі фонд. (Гутарка Натальлі Гардзіенкі з д-рам Зінай Гімпелевіч)
Установа
Пётра МУРЗЁНАК, Зіна ГІМПЕЛЕВІЧ. Беларускі інстытут навукі й мастацтва ў Канадзе ў 1967—2019 гг.
Архівы
Натальля ГАРДЗІЕНКА. Канадыйская архіўная беларусіка
Эпісталярыі
Яўхім КІПЕЛЬ. Лісты да Юркі Віцьбіча
Лявон ЮРЭВІЧ, Натальля ГАРДЗІЕНКА. “Быў час, быў век, была эпоха...” (Лісты з архіву Юрыя Попкі)
Лявон ЮРЭВІЧ. Калі айца Пётру клікалі Пэдро
Уладзімер ШЫМАНЕЦ. Лісты да Вінцэнта Жук-Грышкевіча
Лявон ЮРЭВІЧ. Жыцьцё й дзейнасьць, хвароба й сьмерць Прэзыдэнта Рады БНР Міколы Абрамчыка (1903—1970) у дакумэнтах з архіўнага збору ягонага наступніка Вінцэнта Жук-Грышкевіча
Лявон ЮРЭВІЧ. Выкляты паэт Пётра Сыч
Лявон ЮРЭВІЧ. “Жывем і паміраць не зьбіраемся ...” (Лісты Натальлі Арсеньневай да Вінцэнта й Раісы Жук-Грышкевічаў)
Аляксандар СЬЛЕСАРАЎ. Ліставаньне архіяпіскапа Васіля (Тамашчыка) з грамадзка-палітычнымі й рэлігійнымі дзеячамі беларускага замежжа (1950—1967)
Вацлаў ПАНУЦЭВІЧ. Лісты да Вінцэнта Жук-Грышкевіча
ПУБЛІКАЦЫІ
Ірына ЧЫКАЛАВА. “Наш карэспандэнт у Лёндане”: Сямён Ісаакавіч Рапапорт (1858—1934)
Мікола ТРУС. Жыцьцёвыя повязі на эўрапейскіх скрыжаваньнях: Людміла Краскоўская й Лявон Рыдлеўскі
Юры ГРЫБОЎСКІ. Малаведамыя старонкі біяграфіі Прэзыдэнта Беларускай Цэнтральнай Рады: лодзенскі й аргентынскі сьляды ў жыцьці Радаслава Астроўскага
Лявон ЮРЭВІЧ. Пчала Скарыны
Лявон ЮРЭВІЧ. Традыцыі “Трэнаса” Мялеція Сматрыцкага ў эміграцыйным кантэксьце
Аляксандар СЬЛЕСАРАЎ. Рэлігійная дзейнасьць архіяпіскапа Васіля (Тамашчыка) у 1946—1970 гг.
Лявон ЮРЭВІЧ. Эпіграма — сытуацыйны жанр
Лявон ЮРЭВІЧ. Нэкралёг: культурныя каштоўнасьці й памяць
ВОДГУКІ
Перадгісторыя
Вячка СТАНКЕВІЧ. Да гісторыі БАЗА 2007—2011: Адказ на артыкул Віталя Зайкі
УГОДКІ
Да 110-годзьдзя Антона Адамовіча
Антон АДАМОВІЧ. Якуб Колас (3.XI.1882 — 13.VIII.1956)
IN MEMORIAM
Юры ГРЫБОЎСКІ. Юры Туронак
Юры ГРЫБОЎСКІ. Юры Весялкоўскі
БУДУЧЫЯ КНІГІ
Макар КРАЎЦОЎ. Пра Алеся Гаруна й Ядвігіна Ш.
Станіслаў СТАНКЕВІЧ. Палітычная публіцыстыка
Пётра СЫЧ. Творы з часопісу “Шарсьцень”
ВАКОЛ КНІГІ
Вітаўт КІПЕЛЬ. Для будучых дасьледнікаў гісторыі беларускага тэатру: Зацемкі на маргінэсе кнігі “Беларускі прэм’ер” (Мінск, 2018)
Лявон ЮРЭВІЧ. Замест рэцэнзіі
Сяргей СЕЛЯХ. Ліст Вячаслава Селях-Качанскага да Сяргея Хмары
КНІЖНАЯ ПАЛІЦА
Ціхан ЧАРНЯКЕВІЧ. Мэмуары амэрыканкі. Напісана па-беларуску
Юры ГРЫБОЎСКІ. Летапіс Беларуска-Амэрыканскага задзіночаньня
Лявон ЮРЭВІЧ. Беларускі Нью-Ёрк
Ганна СЕВЯРЫНЕЦ. Дзьве душы — адзін лёс
Серж ТРЫГУБОВІЧ. “Фатаграфія”
Натальля ГАРДЗІЕНКА. “Беларускі эміграцыйны пэрыядычны друк”
Алесь БРАЗГУНОЎ. Імя беларускасьці (З нагоды выхаду кнігі “Зора Кіпель”)
Ю. К. Кальварыя
ХРОНІКА
Вечар памяці Зьмітра Саўкі
Удзячнасьць БІНіМу — 2019
Выстава, прысьвечаная беларускаму замежжу
Прэзэнтацыя выданьняў, прысьвечаных беларускай эміграцыі, на Манхэтане
Прэзэнтацыя кнігі Зоры Кіпель у Гайлэнд-Парку
Тэматыка беларускага замежжа на Восьмым міжнародным кангрэсе дасьледнікаў Беларусі ў Вільні
Зьвесткі пра аўтараў
Summary
КНІГА Ў “ЗАПІСАХ”
Натальля ГАРДЗІЕНКА, Лявон ЮРЭВІЧ. Суразмоўнік Плятона, або Ад якой спадчыны мы адмаўляемся
ПЛЯТОН. Абарона Сакратаса
На ўклейцы: Ірына Варабей: “Spirit of Belarus”
