Газеты “Бацькаўшчына” і “Беларус”. Выбранае : Да 70-годдзя газеты “Беларус” (1950–2020) / укладанне, падрыхтоўка тэкстаў, суправаджальныя тэксты, агульнае рэдагаванне, каментары, біяграфічны даведнік Наталлі Гардзіенкі, Лявона Юрэвіча. — Мінск : Кнігазбор, 2019. — 616 с. — (
Бібліятэка Бацькаўшчыны ; кніга 39 ; Спадчына : агледзіны).
ISBN 978-985-7207-86-2.
Чацвёртая кніга ў падсерыі “Спадчына: агледзіны” серыі “Бібліятэка Бацькаўшчыны” прысвечаная дзвюм найбуйнейшым беларускім эміграцыйным перыёдыкам — газетам “Бацькаўшчына” і “Беларус”. Яны аб’ядноўвалі раскіданых па розных краінах суродзічаў, але, галоўнае, фармавалі і фармулявалі супольнае бачанне нацыянальнага мінулага і сучаснасці. Многія артыкулы, успаміны, развагі, інтэрв’ю, змешчаныя на іх старонках, важныя і актуальныя да сёння. Невялікая частка тэкстаў уключаная ў гэтую анталогію, якая мае паспрыяць пашырэнню цікавасці не толькі да згаданых выданняў, але і ўвогуле да нацыянальнай карціны свету ва ўспрыманні эміграцыі.
Беларусь — гэта значыць найперш — змаганьне. Змаганьне — гэта значыць найперш — за Беларусь. У гэтым фактычна і ёсьць самыя пачаткі, самыя асновы, сказаць бы “азы”, як казалі калісь у нас, вучачыся царкоўна-славянскае граматы-азбукі, “азы” беларускае нацыянальнае сьведамасьці. Антон Адамовіч Але ёсьць глыбейшая прычына нашых наяўных бедаў — прычына, што папяраджае ўсе іншыя, а якая ў мінулым не дазволіла нам сабрацца зь сіламі, каб ськінуць зь сябе ярмо няволі. Тэй прычынай ёсьць нябачная навонкі духовая няволя, у зрадным павуціньні, якое шмат хто з нас затраціў шлях да шчасьця й свабоды. Пётра Манькоўскі
ПРА КНІГУ
Мюнхенская "Бацькаўшчына" і нью-ёркскі "Беларус": кніга пра дзве легенды беларускай эміграцыіГазеты “Бацькаўшчына” і “Беларус”: Дзве душы — адзін лёс (Ганна Севярынец, BUDZMA.BY)ЗМЕСТ Паглядзець
Лявон Юрэвіч. Газеты “Бацькаўшчына” і “Беларус”
НАЦЫЯНАЛЬНАЯ ІДЭЯ
Алесь Крыга. Сіла беларускай нацыянальнай ідэі (Да 39-й гадавіны абвешчаньня дзяржаўнай незалежнасьці Беларусі)
П. Вішнеўскі. Шляхі паняволеньня
Язэп Каранеўскі. За іншую канцэпцыю беларускае вонкавае палітыкі: Да артыкулу А. Дзіды “Сучасныя праблемы беларускае вонкавае палітыкі”
Я. З. Незалежнасьць: акт і акцыя
ГІСТОРЫЯ
Дыскусія
Чэслаў Будзька. Балцкая тэорыя сьпераду й ззаду
Сымон Брага. Балцкія перапалохі
Гісторыя нацыянальнага руху
Янка Станкевіч. Беларускае нацыянальнае адраджэньне (1902–1915): Нашаніўцы, людзі й плыні (Да 50-х угодкаў выхаду “Нашае Нівы”)
Антон Адамовіч. “Як дух змаганьня Беларусі”: Да 100-х угодкаў нараджэньня Івана Луцкевіча
Янка Станкевіч. Вячаслаў Ластоўскі (Рэфэрат, чытаны на Акадэміі, зладжанай 31.10.1953 г. у Нью Ёрку на чэсьць В. Ластоўскага Крывіцкім Навуковым Таварыствам Пр. Скарыны)
Лявон Юрэвіч. Да гісторыі Беларускіх Збройных Сілаў
Да гісторыі антысавецкай партызанкі на Беларусі
Я. З. “Мангольскі праэкт” (Калі яшчэ “Грамады” не было)
Янка Станкевіч. На бакох “Успамінаў” В. Рагулі
Аляксандр Калодка. Пэрыяд вялікага ўздыму. Баранавіцкая малачарня: Да гісторыі каапэратыўнага руху ў Заходняй Беларусі й беларуска-польскіх дачыненьняў
Інтэрвію з праф. Антонам Адамовічам пра самагубства Ў. Ігнатоўскага
Аляксандар Калодка. Беларусы ў нямецкіх лягерах сьмерці
Вінцэнт Жук-Грышкевіч. Рэфлексіі на сьмерць ксяндза Віктара Шутовіча . 212
Гісторыя адукацыі
Натальля Арсеньнева. Кузьня духу (Крыху ўспамінаў)
А. Негнявіцкі. Беларуская гімназія ў Навагрудку: Успаміны
Юзэфа Найдзюк. Беларуская сярэдняя гандлёва-адміністрацыйная школа ў Баранавічах (1942–1944): Успаміны
Аляксандр Калодка. Адміністрацыйна-гандлёвы інстытут у Маладэчне (1942–1944)
Міхась Лужынскі. Яшчэ пра Маладэчэнскую гандлёвую школу (1943–1944)
Гісторыя эміграцыі
М. М-ч. Сьветчаньні камянёў
Інтэрвію зь Пятром Орсам: Пра беларускіх студэнтаў у Празе
Уладзімер Брылеўскі. Беларусы ў даваеннай Варшаве: Жменя ўспамінаў
В. П. Янка Чарапук-Змагар
М. Відук. Аб прызнаньні беларускае нацыянальнасьці ў Францыі
Міхась Швэдзюк. Беларусы ў Афрыцы ў 1942–1948 гадох: Сьв. памяці а. Міхаіла Бажэр’янава
Інтэрвію зь князем Базылём Сьвятаполк-Мірскім
Вінцэнт Жук-Грышкевіч. Успаміны пра Пётру Сыча
З БЫЛОГА
Мікалай Бэліна-Падгаецкі. З даўніх успамінаў былога камуністага
Натальля Орса. Вайна й паездка ў Янавічы й Маскву. Павестка. Паварот на Бацькаўшчыну. Прага. Купала ў Празе. Успаміны
Натальля Арсеньнева. Як я сталася паэтам (Жменька ўспамінаў)
Н. Саковіч. Мой удзел у архэалягічнай экспэдыцыі
КУЛЬТУРА
Дзьве гутаркі з праф. Ант. Адамовічам (З радыёвай хвалі "Вызваленьне")
Вітаўт Кіпель. Беларусавед Вальтэр Егер: Зь бібліяграфічнай і архіўнай дзейнасьці Беларускага Інстытуту Навукі й Мастацтва
Аляксандра Саковіч. Прафэсар Пётра Бузук
Уладзімер Клішэвіч. Пра Ўладзімера Хадыку
Сымон Брага. Ад сіняга неба да шэрай зямлі: Трыццацілетні творчы шлях Натальлі Арсеньневай
Юрка Віцьбіч. З нагоды сьмерці Міхася Клімковіча
Станіслаў Станкевіч. Няведамы разьдзел у біяграфіі Міхася Клімковіча
Якуб Колас
Масей Сяднёў. Перачытваючы Якуба Коласа
Алесь Карповіч. Кніга аб беларускім тэатры й драме: “The Byelorussian Theater and Drama” by Vladimir Seduro. Research Program on the USSR. New York, 1955, p. 22+517
А. Г. “Беларуская літаратура ў супраціве саветызацыі” (Antony Adamovich: Opposition to Sovietization in Belorussian Literature (1917–1957). Munich. Institute for the Study of the USSR, 1958, 204 p.)
Я. Ст. Вянкі ўюць
Антон Адамовіч. Абы ўмеючы ды разумеючы… (Вымушаная розьведка з сэмантыкі — заміж ліста ў рэдакцыю)
Страх моваведаў перад “маскалём”
Ул. Немановіч. Сьпі спакойна...
Янка Запруднік. Спадчына бацькоў: “Агледзіны” (Да 100-годзьдзя ад нараджэньня Янкі Купалы і Якуба Коласа)
ЗАВЯРТАНЦАМ
Юрка Віцьбіч. Пойдзем далей сваёй дарогай
Юрка Віцьбіч. Трымай злодзея!..: Хто скраў крыж Еўфрасіньні Прадславы
Юрка Віцьбіч. Трубадур віцебскіх падпольных пацукоў
Юрка Віцьбіч. Ці ня сорамна, дзядзька Шырма?
МЯСЦІНЫ І МЯСТЭЧКІ
А. Галубіцкі. Праклятай памяці Картуская Бяроза
А. Негнявіцкі. Негнявічы — мой родны кут. Успаміны
Юрка Віцьбіч. “Кепска каля Віцебска, а ля Воршы ’шчэ горшы”
Уладзімер Брылеўскі. Чым славіцца Залесьсе
Уладзімер Брылеўскі. Славутыя Смургоні: калісь і сяньня
Уладзімер Брылеўскі. Доля й нядоля Ашмяны і Ашмяншчыны
ЛІТАРАТУРА
Пётра Сыч. Лёрэтанскія званы
Пётра Сыч. Чатырнаццаць Калядаў на чужыне: Успаміны
Б. Халко. Радзіма. Вольны пераклад П. Сыча
Наталля Гардзіенка. Газеты “Бацькаўшчына” і “Беларус” у архіўных зборах
АЎТАРЫ
ПАКАЗНІК АСОБАЎ
ФРАГМЕНТ З КНІГІ Паглядзець
З артыкулу “Аб прызнаньні беларускае нацыянальнасьці ў Францыі”
…Фактычна, змаганьне Беларусаў у Францыі за прызнаньне свае нацыянальнасьці пачалося ў канцы 1930 году, ад часу паўстаньня “Хаўрусу”.
“Хаўрус”, зарэгістраваны ў прэфэктуры як беларуская культурна-асьветная арганізацыя з пяцьма аддзеламі на правінцыі, лікам каля 300 сяброў, хутка ўвайшоў у каалізію з францускай адміністрацыяй у трактаваньні нацыянальнасьці сваіх сяброў.
Згодна з францускай (як, зрэшты, і іншых эўрапэйскіх дзяржаваў) канцэпцыяй, паняцьце нацыянальнасьці поўнасьцяй пакрываецца з паняцьцем дзяржаўнае прыналежнасьці. Адсюль: які пашпарт — такая й нацыянальнасьць. Выняткам, праўда, зьяўляліся асобы безьдзяржаўныя (апатрыды), але права на безьдзяржаўнасьць прызнавалася толькі расейскай, армянскай і пазьней гішпанскай эміграцыям як эміграцыям масавым. Дзеля адрозьненьня кажнага з гэтых безьдзяржаўных грамадзян да акрэсьленьня “апатрыд” дадавалася акрэсьленьне паходжаньня (орыжын 603 ): паходжаньня расейскага, паходжаньня армянскага й г. д.
Беларуская эміграцыя ў сваёй масе (каля 80 %) прыехала ў Францыю з польскімі пашпартамі, рэшта — з латыскімі, летувіскімі і інш.
Таму нацыянальнасьць Беларусаў азначалася ў дакумэнтах, выдаваных ім францускай адміністрацыяй, паводля іхных пашпартоў.
Нязначная колькасьць нашых “безьдзяржаўных” запісвалася “расейскага паходжаньня”.
З паяўленьнем “Хаўрусу” пачалі часамі здарацца й кур’ёзныя рэчы. Скажам, якісь аддзел ці цэнтраля ладзяць баль, спэктакль ці мітынг (а такія рабіліся досыць часта), падае ў паліцыю прозьвішчы асобаў, адказных за парадак гэтае імпрэзы — зразумела, кагосьці ізь сяброў свае арганізацыі. І вось атрымоўваецца часамі: антыпольскім мітынгам кіруе Паляк. Быў адзін выпадак, калі на адным з такіх мітынгаў Беларусы пабіліся з Палякамі. Фармальна-ж, паводля рапартаў паліцыі, пабіліся Палякі з Палякамі з-за Беларусаў пры поўнай адсутнасьці апошніх…
(канец фрагменту)
