Навуковы рэдактар Валянцін Голубеў. — Уроцлаў, 2015. — 304 с. — (
“Гарадзенская Бібліятэка”).
ISBN 978-83-7893-121-8.
Першая частка кнігі змяшчае першыя этапы гісторыі Вялікага Княства Літоўскага (1248—1341 г.: стварэнне дзяржавы, змаганне за выжыванне, пачатак тэрытарыяльнага росту), якія падаюцца ў еўрапейскім і беларускім гістарычным кантэксце.
Другая ж частка прысвячаецца гаспадаранню дуумвірату Альгерда і Кейстута Гедымінавічаў. Тэкст разлічаны не толькі на гісторыкаў, але і на настаўнікаў, студэнтаў і ўсіх аматараў гісторыі.
Калі агулам ацэньваць гаспадаранне ў Вялікім Княстве Літоўскім дуумвірату Альгерда і Кейстута Гедымінавічаў, бачым суцэльныя поспехі, якія толькі зрэдчас перарываюцца тактычнымі паразамі. Альгерд і Кейстут амаль цалкам закончылі аб’яднанне беларускіх земляў (за выключэннем часткі Смаленшчыны), далучылі да сваёй дзяржавы большасць Украіны і некаторыя землі Паўночна-Усходняй Русі. Адсюль вынікае лагічная выснова пра паспяховае і пераможнае кіраванне цягам доўгага перыяду тэрытарыяльнага росту ВКЛ (1316—1422 гг.).
Але калі прыгледзецца бліжэй ды прасачыць хаду падзеяў год за годам, крок з крокам, дык становіцца відавочным, што гэтыя поспехі дасягаліся неймавернымі высілкамі, дзяржава пастаянна балансавала на мяжы перамогі і паразы, усё было крохка і няпэўна, шмат залежала ад зменлівых знешніх абставінаў і ад асабістых якасцяў манархаў. І так было не толькі ў Вялікім Княстве, але і ва ўсёй сярэднявечнай Еўропе.
ЗМЕСТ Паглядзець
УСТУП
Перыядызацыя гісторыі ВКЛ эпохі самастойнасці (1248—1569 г.)
Тэрміналагічныя заўвагі
КНІГА 1. Ад пачатку гаспадарства да каралеўства Літвы і Русі (1248—1341 г.)
I. ПАЎСТАННЕ I МАЦАВАННЕ ДЗЯРЖАВЫ НА ПАНЯМОННІ (1248—1315 г.)
ГЛАВА 1. ПАЧАТАК ГАСПАДАРСТВА. УЗНІКНЕННЕ ВЯЛІКАГА КНЯСТВА ЛІТОЎСКАГА
Еўрапейскі кантэкст
Панямонне напярэдадні новай дзяржавы
Этнічная сітуацыя
Палітычны стан
Стварэнне Вялікага Княства Літоўскага
Славяна-балцкі саюз
Наваградак і Міндаўг
ГЛАВА 2. ВЫПРАБАВАННЕ НА ТРЫВАЛАСЦЬ (1248—1270 г.)
Змаганне з Галіцка-Валынскім княствам (1248—1264 г.)
Першая вайна (1248—1254 г.)
Залежнасць ад Галіцка-Валынскага княства (1254—1258 г.)
Аднаўленне і ўмацаванне незалежнасці ВКЛ (1258—1263 г.)
Кароткая гісторыя каралеўства Літва (1253—1260 г.)
Першы ўнутраны крызіс (1263—1264 г.)
Першы дуумвірат. Войшалк (1264—1267 г.) і Шварн (1264—1270 г.)
ГЛАВА 3. ПАД ЗНАКАМ ПАГОНІ (1270—315 г.)
Стабілізацыя пры Трайдэне (1270—1282 г.)
Ад абароны да наступу
Унутраны стан дзяржавы Трайдэна
"Цёмныя гады" (1283—1292 г.)
Тварам у твар з Ордэнам
Кшталт знешнепалітычнай дактрыны
Пачаткі дынастыі Гедыміна (1292—1295 г.)
Віцень. "Рыцар збройны на кані..." (1295—1315 г.)
Ваяр, сын ваяра
Пагоня на Прусы
Словам і мечам. Палітыка ВКЛ у Польшчы, Інфлянтах і Русі
Ліцвінскі плацдарм у паўночнай Смаленшчыне
Гаспадарства мацнее
ПАДСУМАВАННЕ: ВЫНІКІ ПЕРШАГА ЭТАПУ ДЗЕЙНАСЦІ ВКЛ (1248—1315 г.)
II. "КАРАЛЕЎСТВА ЛІТВЫ I РУСІ". ГАСПАДАРАННЕ ГЕДЫМІНА (1316—1341 г.)
ГЛАВА 1. ЗАСНАВАЛЬНІК ВЯЛІКАЙ ДЫНАСТЫІ
Далёкае і бліжняе атачэнне
Гедымін Дойлід
Зброяй і словам. Дактрына знешняй палітыкі
Пачатак гаспадарання Гедыміна (1316—1322 г.)
ГЛАВА 2. ВАЙНА I ДЫПЛАМАТЫЯ НА ЗАХАДЗЕ
Дыпламатычны марш на Захад (1323—1324 г.)
Віленскі мірны трактат 2 кастрычніка 1323 г.
Справа хрышчэння Гедыміна
Ліцвінска-польскі саюз (1325—1331 г.)
Заходні кірунак пасля Віленскага міру
ГЛАВА 3. ЛІТВА I РУСЬ
Аб'яднанне беларускіх земляў
Палессе і Падляшша
Полацак, Віцебск, Смаленск
ВКЛ і Русь, залежная ад татараў
Адносіны з Ардой
Паўночна-Усходняя Русь. Вялікае Княства Упадзімірскае
Пачаткі ліцвінска-маскоўскай канфрантацыі
Вялікі Ноўгарад і Пскоў
Галіцка-Валынская, Кіеўская і Чарнігаўская землі
ПАДСУМАВАННЕ: ГАСПАДАРСТВА ГЕДЫМІНА
Спіс скаротаў
Крыніцы
Бібліяграфія
Храналогія гісторыі ВКЛ да канца гаспадарання Гедыміна
Паказальнік імёнаў
Паказальнік геаграфічных назваў
КНІГА 2. Дуумвірат Альгерда і Кейстута Гедымінавічаў (1341—1377 г.)
УСТУП
ГЛАВА 1. ЕЎРОПА ДАЛЬНЯЯ I БЛІЖНЯЯ Ў ДРУГОЙ ПАЛОВЕ 14 ст.
Паглыбленне крызісу
"Чорная смерць"
Наступствы атакі чумы
Жыццё працягваецца
Міжнародная сітуацыя
Суседзі Літвы на рубяжы 40-х гадоў
Пачатак змагання за галіцка-валынскую спадчыну (1340—1341 г.)
ГЛАВА 2. СТАНАЎЛЕННЕ ДУУМВІРАТУ АЛЬГЕРД-КЕЙСТУТ (1341—1352 г.)
Непрысутны вялікі князь Яўнут. 1341—1344 г.
Альгерд і Кейстут на межах
Дапамога Пскову
Дзяржаўны пераварот канца 1344 г. і першыя поспехі дуумвіраў
Асобы дуумвіраў
Удалы пачатак
Параза ля ракі Стрэве і крызіс 1348—1352 г.
Бітва каля ракі Стрэве ў Аўкштоце
Аднаўленне вайны за Галіцка-Валынскую Русь (1349—1352 г.)
Польская спроба хрышчэння Кейстута
Уяўны канфлікт паміж Альгердам і Кейстутам каля 1349—1350 г.
Ваенныя кампаніі 1349—1351 г. у Галіцка-Валынскай Русі
Венгерская спроба хрышчэння і прысяга Кейстута
Перамір'е 1352 г. Падзел галіцка-валынскай спадчыны
ГЛАВА 3. "НЕ СПЫНІЦЬ, НЕ СТРЫМАЦЬ". ЛІТВА — СУПЕРДЗЯРЖАВА ЦЭНТРАЛЬНАЙ I УСХОДНЯЙ ЕЎРОПЫ (1353—1377 г.)
Баі за Галічччыну і Валынь у 1353—1356 г.
Дыпламатыя на захадзе і прарыў на усходзе (1356—1362 г.)
Дыпламатычныя гульні з Польшчай і Імперыяй у 1357—1360 г.
Пералом на Русі і эскалацыя вайны з Ордэнам (1358—1362 г.)
Паўза на Русі і вайна з Ордэнам і Польшчай (1363—1367 г.)
3 баямі наперад (1367—1377 г.)
ГЛАВА 4. АГУЛЬНАЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА ДЗЯРЖАВЫ АЛЬГЕРДА I КЕЙСТУТА
Сістэма дуумвірату
Рэлігійная палітыка
Знешнепалітычная дзейнасць
Падсумаванне
Спіс скаротаў
Крыніцы
Бібліяграфія
Храналогія гаспадарання дуумвіраў
Паказальнік імёнаў
Паказальнік геаграфічных назваў
Пра аўтараКраўцэвіч Аляксандр Канстанцінавіч — археолаг, гісторык-медыевіст, доктар гістарычных навук (1999 г.), сябра Саюза беларускіх пісьменнікаў (2005 г.). Даследуе сярэднявечную і навачасную гісторыю Беларусі.
Нарадзіўся 13 верасня 1958 г. у вёсцы Лупачы Мастоўскага раёна на Гарадзеншчыне. Закончыў гістфак БДУ (1981 г.), аспірантуру Інстытута археалогіі АН СССР, г. Масква (1984 г.), дактарантуру БДУ (1999 г.). У 1996—1997 гг. праходзіў навуковую стажыроўку ў Ягелонскім універсітэце ў Кракаве. З 1999 г. выкладае ў беларускіх і польскіх ВНУ.
УСТУП (фрагмент) Паглядзець
“…Гэтая праца — частка большай сінтэзы палітычнай гісторыі ВКЛ, яна ахоплівае прамежак часу ад узнікнення дзяржавы да пачатку яе тэрытарыяльнага росту пры вялікіх князях Віценю і Гедыміну. Тэкст створаны на аснове вывучэння, галоўным чынам, апублікаваных пісьмовых крыніц, а таксама спецыяльных прац, прысвечаных асобным аспектам тэмы.
У Беларусі ў апошнія дзесяцігоддзі назіраецца рост цікавасці да гісторыі ВКЛ і попыту на адпаведную літаратуру. На жаль, па прычыне маладосці і слабасці прафесійнага асяродку даследчыкаў ВКЛ гэты попыт задавальняецца не творамі спецыялістаў-гісторыкаў, а папулярнай літаратурай, часта створанай на аснове падыходаў і прыёмаў, далёкіх ад акадэмічных.
Найбольш грунтоўнай сінтэзнай працай акадэмічнага характару з'яўляецца другі том шасцітомнай гісторыі Беларусі пад назвай "Беларусь у перыяд Вялікага Княства Літоўскага", напісаны прафесійнымі гісторыкамі (Гісторыя Беларусі: У 6 т. Т. 2: Беларусь у перыяд Вялікага Княства Літоўскага. Мн.: "Экаперспектыва", 2008).
Мая праца, пры пэўнай розніцы атрыманых вынікаў з вышэйназванай, таксама прэтэндуе на акадэмічны падыход, чаму мае служыць, акрамя іншага, навуковы апарат: спасылкі на працы іншых даследчыкаў, спіс выкарыстанай літаратуры, імянны і геаграфічны паказальнікі, карта тэрыторыі ВКЛ. Фармальна гэтая праца — першая ў краіне навуковая сінтэза гісторыі ВКЛ, але яна таксама ўкладаецца ў кантэкст гісторыі Беларусі, як адзін з важнейшых яе этапаў…”
