Выбраныя вершы / Пераклад з шведзкай. — Мінск: выдавец Зміцер Колас, 2017. — 204 с., іл. Цвёрдая вокладка.
ISBN 978-985-7164-56-1
Зборнік знаёміць з творчасцю выдатнага шведскага паэта,
лаўрэата Нобелеўскай прэміі 2011 г. Тумаса Транстромера (1931—2015), мастацкай і чалавечай скарбонкай якому служыла сусветная літаратура. Антычныя, а збольшага біблійныя крыніцы, а таксама хрысціянская містыка і барочная паэзія ўдыхнулі жыццё ў яго тонкую і пранікнёную лірыку. Пры гэтым ён дасканала бачыў традыцыі, якімі наўпрост прасякнутая сучаснасць.
Над перакладамі працаваў квартэт:
Уладзімір Арлоў,
Лявон Баршчэўскі,
Алеся Башарымава,
Андрэй Хадановіч. Укладальнікам выступіў
Лявон Баршчэўскі, аўтарам прадмовы-эсэ —
Уладзімір Арлоў, аўтарам паслямовы — шведскі даследчык, літаратурны крытык
Ніклас Шолер, кансультантам — шведскі дыпламат і літаратар
Стэфан Эрыксан.
Пераклад зроблены паводле выданняў:
Tomas Tranströmer. Dikter. Stockholm: Albert Bonniers Förlag (MånPocket), 1997.Tomas Tranströmer. Dikter och prosa 1954–2004. Stockholm: Albert Bonniers Förlag, 2011.ПРАДМОВА Паглядзець
Ідэя гэтай кнігі нарадзілася, калі беларуская пісьменніца Святлана Aлексіевіч атрымала Нобелеўскую прэмію па літаратуры ў 2015 годзе. Шмат твораў Aлексіевіч было перакладзена на шведскую мову, але апошні шведскі лаўрэат ніколі не выдаваўся па-беларуску. У сувязі з гэтым Пасольства Швецыі ў Мінску выступіла з ініцыятывай перакласці найбольш важныя творы Тумаса Транстромера на беларускую мову.
Мэта гэтага праекта – перш за ўсё пазнаёміць беларускага чытача з паэзіяй Тумаса Транстромера. Магчыма, гэта таксама зможа паспрыяць збліжэнню нашых народаў. Магчыма, творчасць Транстромера стане ключом да разумення Швецыі такім самым чынам, як творчасць Алексіевіч дала мне ключ да разумення беларускай душы. Акрамя таго, я ведаю, наколькі краіны на ўсход ад Балтыйскага мора былі блізкія сэрцу Тумаса Транстромера.
Гэтая кніга не была б магчымай без велізарнага ўнёску з многіх бакоў. Перш за ўсё, я хачу выказаць цёплую падзяку Моніцы Транстромер. Без падтрымкі Монікі, яе парадаў і натхнення кніга ніколі б не ўбачыла свет.
Я таксама хачу выказаць падзяку перакладчыкам Уладзімір Арлову, Андрэю Хадановічу, Алесі Башарымавай, а таксама Лявону Баршчэўскаму, які да таго ж быў рэдактарам усёй кнігі. Нарэшце, я хачу асабліва падзякаваць Стэфану Эрыксану за каштоўныя кансультацыі па перакладзе і Алесі Літвіноўскай за ключавую каардынацыю і адданую працу над праектам. Міністэрства замежных спраў Швецыі і Саюзы шведскіх і беларускіх пісьменнікаў аказалі праекту фінансавую і практычную дапамогу.
Марцін Оберг
Пасол
КЕЛІХ ЧЫРВОНАГА З НОБЕЛЕЎСКІМ ЛАЎРЭАТАМ (прадмова-эсэ) Паглядзець
Тыповы шматкватэрны стакгольмскі дом, на першы погляд, не нашмат навейшы за той, дзе на пачатку мінулага стагоддзя жыў Аўгуст Стрындберг — ужо ведаючы, што тут, на Дротнінгатан 85, будзе музей, але наўрад ці здагадваючыся, што некалі за яго вокнамі проста пад нагамі ў мінакоў будуць прарастаць скрозь брук жалезныя літары цытатаў з напісаных ім кніг: кахаць значыць даваць; разумны пацук мусіць мець шмат норак; маё вогнішча самае вялікае ў Швецыі etc.
Чыё вогнішча самае вялікае ў Швецыі сёння?
Здаецца, адказ табе вядомы. Але апошняе слова застаецца за шведамі. Магчыма, яны пагодзяцца са Шведскай акадэміяй.
Пэўныя падставы думаць менавіта так ты атрымліваеш, набраўшы код і апынуўшыся ў прасторным вестыбюлі першага паверха дома нумар 32А на Стыгбергсгатан.
Шведскія чысціня і парадак. Вітыя сходы з выслізганымі драўлянымі парэнчамі. Старамодны ліфт з сетачкай і зашклёнымі дзвярыма, што адчыняюцца і ачыняюцца ўручную. І ўсё ж дом не самы тыповы: унізе пры сценах — кніжныя шафы і паліцы з сотнямі рознакаліберных тамоў. Прычым, тут не адны дэтэктывы і дамскія раманы, да якіх гаспадары вырашылі больш не вяртацца. Вось Стрындберг, побач з ім чамусьці ўладкаваліся «Дваццаць лістоў да сябра» Святланы Алілуевай. Кніжак сёлетняга літаратурнага набеліста Тумаса Транстромера заўважыць не паспяваеш. Цалкам верагодна, што жыхары разабралі іх, каб атрымаць аўтограф. Гэта не надта складана, бо лаўрэат жыве на пятым паверсе, куды цябе, прытульна парыпваючы, ужо вязе няспешны ліфт.
Поруч з табой у кабінцы — перакладчыца Лана Вілебранд, якую ў мінскім дзяцінстве клікалі Святланай, і ўжо легендарная ў нашых шыротах Марыя Сёдэрберг, журналістка, фотамастачка і perpetuum mobile незлічоных праектаў, сярод якіх адным з апошніх сталася выданне важкага тома анталогіі беларускай літаратуры па-шведску.
На парозе вам усміхаецца Моніка, жонка паэта, якая пасля мужавага інсульту зрабілася яшчэ і перакладчыцаю ягонага маўчання, яго позіркаў і жэстаў на шведскую і англійскую мовы. Дзякуючы пяцідзесяці тром пражытым разам гадам памылкі перакладу выключаныя.
Адразу звяртаеш увагу на вочы Монікі і Тумаса. Якога яны колеру? Адказаць няпроста, але гэта не так істотна. Яны — неверагодна маладыя і прамяністыя.
Насустрач тваёй правай руцэ гаспадар працягвае левую. Яна жывая і цёплая, а яшчэ – якое слова будзе тут найбольш дакладнае? — надзвычай артыстычная.
Як сказаў бы калега Іосіф Бродскі, спадар Тумас грае на некалькіх фартэпіянах. Ён — прафесійны піяніст і пасля інсульту навучыў левую руку не толькі пісаць, але і не адчуваць сябе бездапаможнай на клавішах. Некалькі кампазітараў адмыслова пішуць для Транстромера музыку.
Пакой, дзе вы гутарыце, у адпаведнасці са шведскай традыцыяй — каб было святлей — мае белыя сцены, якія пашыраюцца карцінамі. Застаецца ўражанне, што на іх — нічога, апрача мора і скалаў. Відаць, гэта невыпадкова: продкі паэта былі маракамі.
На стале чакае пляшка чырвонага гішпанскага віна, побач з якой уладкоўваюцца падараваныя вамі кнігі: ужо згаданая анталогія, а таксама нядаўна перакладзеныя «Плошча» Барыса Пятровіча і «Вольныя вершы» Андрэя Хадановіча. Неўзабаве Транстромер зможа прачытаць па-шведску і прозу Уладзіміра Някляева, а пакуль углядаецца ў нязвыклую кірыліцу някляеўскага «Цэнтру Еўропы».
Пасля кароткага одуму Тумас робіць Моніцы знак, і сярод келіхаў з’яўляецца крыху наіўны і надзіва ўтульны макет блакітнага дома.
Перад вамі, кажа гаспадар вуснамі перакладчыцы свайго нобелеўскага маўчання, самае дарагое і важнае для іх дваіх месца на зямлі. Сто з лішнім гадоў таму дом збудаваў на выспе Рунмаро ягоны дзед па кудзелі, вядомы ў тых мясцінах лоцман. Да гэтай паважанай прафесіі належалі і іншыя родзічы. Ты кажаш, што Транстромер працягвае іхнюю справу. Яму падабаецца.
Табе прыемна паведаміць гаспадару, што ягоныя вершы загаварылі па-беларуску задоўга да нядаўняй пастановы Нобелеўскага камітэта. Нашы чытачы яшчэ ў мінулым стагоддзі маглі пераканацца ў тым, што Транстромеравы «лаканічныя паўпразрыстыя вобразы» сапраўды «даюць нам абноўлены погляд на рэальнасць».
Тумас паўтарае сам сабе цяжкае прозвішча перакладчыка — Бар-шчэў-скі.
Ты кажаш, што даўно ўжо лічыш многія вердыкты Шведскай акадэміі, далікатна кажучы, небездакорнымі. Сёлетні — выключэнне. Нягледзячы на тое, што лаўрэат — швед.
У Тумаса ёсць пачуццё гумару.
Ці каштавалі вы, спадар Транстромер, гаворыш ты, жыцця ў краіне, дзе існуе праблема стасункаў мастака і ўлады?
Гаспадар толькі на нейкае імгненне задумваецца і разам з Монікай адказвае.
У 1970-м яны пасля шматлікіх перашкодаў атрымалі дазвол наведаць Рыгу. Жылі, як выглядае, у тым самым гатэлі «Рыга», пра які ў падсавецкай Латвіі расказвалі, што ён збудаваны на 80 адсоткаў з бетону, на 15 — са шкла і на 5 — з мікрафонаў. Вярнуўшыся, Тумас напісаў латышскім сябрам ліст, які ішоў у Рыгу некалькі месяцаў. Так нарадзіўся верш «Сябрам па той бок мяжы». У прынесеным томе выбранай паэзіі і прозы Моніка адзначае яго закладкай:
Чытайце між радкамі. Ведаю: сустрэнемся праз 200 гадоў,
калі мікрафоны ў сценах гатэляў будуць забытыя
і нарэшце спакойна заснуць трылабітамі ў вапняку.
Тумас кранае вуснамі келіх з чырвоным і, адставіўшы яго, бярэ асадку. Шаснаццаць літар імя і прозвішча – сёння яно побач з імёнамі Эмануэля Сведэнборга, Аўгуста Стрындберга ды Інгмара Бергмана сімвалізуе шведскае светабачанне і светаўяўленне — паэт выводзіць больш за хвіліну. Кожная літарка не пішацца, а малюецца дрыготкай левай рукою, як іерогліф, і нібыта трымціць пад ветрам Вечнасці.
Маё сэрца з вамі, кажа Транстромер на адвітанне.
Уладзімір Арлоў
Лістапад 2011
ЗМЕСТ Паглядзець
ПРАДМОВА
КЕЛІХ ЧЫРВОНАГА З НОБЕЛЕЎСКІМ ЛАЎРЭАТАМ. Уладзімір Арлоў
1. СА ЗБОРНІКА «17 ВЕРШАЎ» (1954)
Прэлюдыя
* * *
Восеньскія шхеры
Шторм
Вечар — ранак
Ostinato
Гогаль
Шкіперская гісторыя
Узрушаная медытацыя
Камяні
Повязі
Раніца і гавань
Крушэнне дня
2. СА ЗБОРНІКА «ТАЯМНІЦЫ Ў ДАРОЗЕ» (1958)
Асамотненыя шведскія дамы́
Карціна надвор'я
Чатыры тэмпераменты
Сіеста
Таямніцы ў дарозе
Сляды
Kyrie
Пасля прыпадку
Формулы падарожжа
3. СА ЗБОРНІКА «НЕЗАВЕРШАНАЕ НЕБА» (1962)
Па́ра
Дрэва і неба
Твар у твар
Звон
Цераз лес
Паездка
До мажор
З гары
Цёмны вобраз плыве
Lamento
Allegro
Незавершанае неба
Nocturne
Зімовая ноч
4. СА ЗБОРНІКА «ЗГУКІ І СЛЯДЫ» (1966)
Партрэт з каментарамі
Лісабон
Вільчакі
Формулы зімы
Самота
Летняя раўніна
Мастак на поўначы
Пад вольным небам
Павольная музыка
5. СА ЗБОРНІКА «ТОЙ, ХТО БАЧЫЦЬ У ЦЕМРЫ» (1970)
Імя
Некалькі хвілін
Ліпень. Перадых
Трафік
Прэлюдыі
На ўвесь рост
Кніжная шафа
6. СА ЗБОРНІКА «СЦЯЖЫНЫ» (1973)
Сябрам па той бок мяжы
Кастрычніцкі накід
Усё глыбей…
На варце
Глядзенне скрозь глебу
Снежаньскі вечар — 72
Позні травень
Элегія
7. ВОДЫ БАЛТЫКІ (1974)
8. СА ЗБОРНІКА «БАР’ЕР ІСЦІНЫ» (1978)
Пераход
Паляна
Узімку 1947-га
Шубертыяна
Мінусавая тэмпература
Чорныя горы
Участак лесу
9. СА ЗБОРНІКА «ДЗІКАЯ ПЛОШЧА» (1983)
Кароткая паўза ў арганным канцэрце
Сакавік 79-га
Згадкі бачаць мяне
Тысяча дзевяцьсот васьмідзясяты
Postludium
Семінар сноў
10. СА ЗБОРНІКА «ЖЫВЫМ І МЁРТВЫМ» (1989)
Шэсць зім
Салавей у Бадэлундзе
У нетрах Еўропы
Вермэер
Раманскія скляпенні
Сярэднявечныя матывы
Мадрыгал
11. СА ЗБОРНІКА «ЖАЛОБНАЯ ГАНДОЛА» (1996)
Красавік і ціша
Дзяржава няпэўнасці
Старонка з Кнігі Начы
Жалобная гандола № 2
Краявід з сонцамі
Лістапад у былой ГДР
У ліпені 90-га
Зязюля
Тры страфы
Як быццам нехта дзіця
Два гарады
Святло ўліваецца
Паездка ўначы
Хайку
З выспы 1860 года
Маўчанне
Зімовае сонцастаянне
Накід з 1844 года
12. ХАЙКУ СА ЗБОРНІКА «ВЯЗНІЦА» (2001)
13. СА ЗБОРНІКА «ВЯЛІКАЯ ТАЯМНІЦА» (2004)
Арліная скала
Фасады
Лістапад
Снег ідзе
Подпісы
ПАСЛЯСЛОЎЕ. Ніклас Шолер
Фрагмент з кнігі Паглядзець
***
Абуджэнне — скачок з парашутам са сну.
Віхура не пераймае дых, дазваляе спусціцца
падарожніку ў зялёную зону раніцы.
Рэчы ўспыхваюць. Ён — трапяткім жаўруком —
адчувае магутныя сістэмы карэння
лямпы, што гайдаюцца пад зямлёй.
А над ёю зелень плыве трапічнаю плынню
з узнятымі рукамі — слухае
рытмы нябачнай пампоўні. І ён
апускаецца ў лета, планіруе долу
ў яго асляпляльны кратар, долу
праз шахты зялёна-вільготных эпох,
што трымцяць пад турбінаю сонца. Потым спыняецца
вертыкальны палёт скрозь імгненне і распасцерліся крылы,
каб адпачыла скапа па-над плыўкай вадою.
Адрынуты тон
сурмы бронзавага веку
лунае па-над прадоннем.
На пачатку дня свядомасць ахоплівае свет,
як рука хапае нагрэты сонцам камень.
Падарожнік спыніўся пад дрэвам. Ці мусіць
пасля падзення скрозь віхуру смерці
запаліцца святло над галавой?
Пераклаў Уладзімір Арлоў
