Гісторыя сярэднявечнай Еўропы (V—XV стагоддзі) / Агег Трусаў. – Мінск : Выдавец Зміцер Колас, 2017. – 356 с. [іл.].
ISBN 978-985-7164-35-6
Вядомы беларускі археолаг і гісторык Алег Трусаў (нарадзіўся у 1954 у горадзе Мсціславе) у сваім нарысе адным з першых у папулярнай айчыннай форме гістарыяграфіі выкладае асноўныя падзеі і з’явы гісторыі сярэднявечнай Еўропы, ад Партугаліі да Паволжа, па-беларуску і з беларускіх пазіцый. Асаблівая ўвага надаецца пытанням гісторыі культуры і рэлігійнага жыцця народаў Сярэднявечча.
ЧАСТКА I. ЕЎРОПА Ў РАННІМ СЯРЭДНЯВЕЧЧЫ (V—IX стст.)
Раздзел I. Народы Заходняй і Паўночнай Еўропы. Роля заходняй царквы 1. Заходняя Еўропа ў V—VIII стст. 2. Дзяржава франкаў. Імперыя Карла Вялікага 3. Заходняе хрысціянства 4. Народы Скандынавіі ў VII—IX стст. 5. Плямёны балтаў і фіна-уграў 6. Яўрэі (габрэі) і іх рассяленне ў Еўропе 7. Складванне феадальных адносін Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Раздзел II. Візантыйская цывілізацыя 1. Стварэнне Візантыйскай дзяржавы 2. Росквіт Візантыі ў V—VII стст. 3. Роля хрысціянства ў візантыйскім грамадстве 4. Візантыйскае мастацтва і літаратура 5. Візантыйскае войска. Войны з арабамі і славянамі 6. Візантыя ў VIII—IX стст. Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Раздзел III. Арабская цывілізацыя 1. Арабскія плямёны ў VI—VII стст. 2. Новая сусветная рэлігія – іслам 3. Арабскі халіфат 4. Арабская культура Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Раздзел IV. Славяне і качэўнікі Паўднёвай Еўропы 1. З'яўленне славян на палітычнай карце Еўропы 2. Аварскі каганат 3. Утварэнне Першага Балгарскага царства 4. Хазарскі каганат 5. Усходнія славяне ў VII—VIII стст. 6. Вялікая Маравія (833–907 гг.) 7. Дзейнасць Кірыла і Мяфодзія 8. Заходнія славяне ў VIII—IX стст. 9. Узнікненне Кіеўскай Русі Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
ЧАСТКА II. ВЫСОКАЕ СЯРЭДНЯВЕЧЧА (X—XIII стст.)
Раздзел V. Сярэднявечны горад. Росквіт гарадскога самакіравання 1. Заходнееўрапейскі горад у V—VII стст. 2. Горадабудаўніцтва ў Еўропе ў IX ст. 3. Феадальная ўрбанізацыя Еўропы X—XIII стст. 4. Гарады ўсходніх і заходніх славян 5. Магдэбургскае права 6. Візантыйскія гарады Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Раздзел VI. Працяг хрысціянізацыі Еўропы 1. Пашырэнне хрысціянства ў Еўропе ў X—XIII стст. 2. Роля царквы ў адукацыі і асвеце 3. Царкоўны раскол 1054 г. і ўзмацненне каталіцкай царквы ў Заходняй Еўропе 4. Крыжовыя паходы 5. Рух альбігойцаў (катарызм). Стварэнне інквізіцыі Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Раздзел VII. Краіны Заходняй Еўропы ў X—XIII стст. 1. Феадальнае грамадства Заходняй Еўропы 2. Штодзённае жыццё 3. Францыя ў X—XIII стст. 4. Германія ў X—XIII стст. Стварэнне Свяшчэннай Рымскай імперыі нямецкага народа 5. Англія 6. Гарады-дзяржавы Італіі 7. Стварэнне саслоўна-прадстаўнічых манархій Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
РАЗДЗЕЛ VIII. Краіны Паўночнай і Цэнтральнай Еўропы Ў X—XIII стст. 1. Гісторыя народаў Скандынавіі ў X—XIII стст. 2. Паўночная імперыя 3. Палабскія славяне 4. Узнікненне Польскай дзяржавы 5. Стварэнне Чэшскага каралеўства 6. Прыход венграў (мадзьяраў) у Цэнтральную Еўропу Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Раздзел IX. Візантыя і паўднёвыя славяне ў X—XIII стст. 1. Візантыя ў X—XIII стст. 2. Першае Балгарскае царства: працяг гісторыі 3. Другое Балгарскае царства 4. Утварэнне Сербскай дзяржавы Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Раздзел X. Кіеўская Русь і ўсходнеславянскія княствы X – пачатку XIII стст. 1. Кіеўская Русь у X—XI стст. 2. Першая беларуская дзяржава – Полацкая зямля 3. Смаленская зямля 4. Чарнігаўская зямля 5. Турава-Пінская зямля 6. Уладзіміра-Суздальская зямля 7. Галіцка-Валынская зямля 8. Узнікненне Ноўгарадскай Рэспублікі Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Раздзел XI. Качэўнікі паўднёвай Еўропы X - XII стст. З'яўленне ў Еўропе мангола-татараў і стварэнне Залатой Арды 1. Печанегі 2. Полаўцы 3. Сярэднявечны Крым. Гісторыя Херсанеса 4. Тмутаракань 5. Волжская Булгарыя 6. Стварэнне Залатой Арды Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
РАЗДЗЕЛ XII. Тэўтонскі ордэн і заваяванне народаў Прыбалтыкі. Утварэнне ВКЛ I. Балцкія і фіна-ўгорскія плямёны Прыбалтыкі ў IX—XII стст. 2. Славянская каланізацыя. Гарадзенскае княства 3. З'яўленне крыжакоў на землях Латвіі і Эстоніі. Ордэн мечаносцаў 4. Тэўтонскі ордэн у XIII ст. 5. Утварэнне ВКЛ. Старажытны Наваградак 6. Княжанне Віценя (1295–1316) Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Раздзел XIII. Культура Сярэднявечча 1. Раманскі стыль (XI—XII стст.) 2. Еўрапейская готыка XII—XIII стст. 3. Уплыў асноўных рэлігій на ўжыванне ежы і напояў 4. Адзенне еўрапейцаў 5. Штодзённае жыццё еўрапейцаў 6. Сістэма адукацыі і развіцця навукі Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
ЧАСТКА III. ПОЗНЯЕ СЯРЭДНЯВЕЧЧА (XIV—XV стст.)
Раздзел XIV. Гарадьі-дзяржавы Італіі 1. Перадумовы Рэнесансу ў гарадах-дзяржавах Італіі 2. Венецыя 3. Генуя 4. Фларэнцыя 5. Мілан 6. Рым 7. Паўднёвая Італія
Раздзел XV. Францыя і Англія 1. Стагадовая вайна 2. Паўстанне Жакерыя 3. Паўстанне Уота Тайлера 4. Міжусобная вайна XV ст. у Англіі 5. Герцагства Бургундыя 6. Завяршэнне аб'яднання Францыі Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Раздзел XVI. Свяшчэнная Рымская Імперыя. Гусіцкія войны 1. Палітычная сітуацыя ў Свяшчэннай Рымскай імперыі 2. "Залатая була" 3. Ганзейскі саюз гарадоў 4. Тэўтонскі і Лівонскі ордэны ў XIV—XV стст. 5. Швейцарыя 6. Венгрыя 7. Чэхія 8. Гусіцкія войны Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Раздзел XVII. Польшча ў XIV—XV стст. 1. Польшча ў часы Ўладзіслава Лакетка (1320–1333) 2. Уладаранне Казіміра Вялікага (1333-1370) 2. Людовік Венгерскі і яго дачка Ядзвіга 4. Польшча ў часы дынастыі Ягелонаў Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Раздзел XVIII. ВКЛ У XIV—XV стст. 1. Уладаранне Гедыміна (1316–1341) 2. ВКЛ у часы Альгерда і Кейстута 3. Вялікі князь Вітаўт і яго княжанне 4. ВКЛ пад уладай Казіміра Ягелончыка (1440–1492) Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Раздзел XIX. Залатая Арда. Вялікае княства Маскоўскае – улус Залатой Арды 1. Залатая Арда ў XIV—XV стст. 2. Узнікненне Масквы. Палітыка маскоўскага князя Івана I (Каліты) 3. Вялікае княства Маскоўскае ў другой палове XIV – першай палове XV стст. 4. Вызваленне ад улады Залатой Арды. Палітыка князя Івана III. Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Раздзел XX. Усходнеславянскія дзяржавы XIV—XV стст.: Наўгародская і Пскоўская рэспублікі. Вялікія княствы Смаленскае, Цвярское і Разанскае 1. Наўгародская рэспубліка ў XIV-XV стст. 2. Пскоўская рэспубліка 3. Вялікае Княства Смаленскае 4. Вялікае княства Цвярское 5. Вялікае Княства Разанскае Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Раздзел XXI. Дацкае Каралеўства. Кальмарская унія. Швецыя, Нарвегія і Фінляндыя ў XIV—XV стст. 1. Данія 2. Нарвегія 3. Швецыя і Фінляндыя Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Раздзел XXII. Захоп туркамі Візантыі і паўднёва-славянскіх дзяржаў 1. Візантыя ў XIV—XV стст. 2. Узнікненне дзяржавы Асманаў 3. Балгарыя і Сербія ў XIV ст. 4. Аблога і штурм Канстанцінопаля Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Раздзел XXIII. Каталіцкая Царква ў XIV—XV стст. 1. Каталіцкая царква на мяжы XIII і XIV стст. 2. Авіньёнскі палон папаў (1309–1377 гг.) 3. "Вялікі раскол" (1378–1417 гг.) 4. Канстанцкі сабор (1414–1418 гг.) і саборны рух Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Раздзел XXIV. Стварэнне Іспанскай імперыі і Партугальскае каралеўства. Пачатак вялікіх геаграфічных адкрыццяў 1. Кастыльскае каралеўства 2. Каралеўства Арагон 3. Узнікненне Іспаніі 4. Партугалія 5. Пачатак геаграфічных адкрыццяў у XV ст. Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Раздзел XXV. Мастацтва Заходняй Еўропы. Развіццё навукі і тэхнікі ў XIV-XV стст. 1. Феномен італьянскага Адраджэння і яго этапы 2. Пачатак Паўночнага Рэнесансу 3. Змена ў архітэктуры Еўропы ў XIV—XV стст. 4. Развіццё навукі і тэхнікі 5. Узнікненне ўсходнеславянскай і еўразійскай цывілізацый (замест заключэння) Асноўныя тэрміны Найважнейшыя падзеі Дадатковая літаратура
Ва ўспамінах вядомага беларускага гісторыка, якому выпала жыць за межамі Беларусі, адлюстравана ўся яе найноўшая гісторыя. Аўтар узнаўляе і ацэньвае перажытае, разважае пра шляхі беларускага самаўсведамлення. Успаміны дапаўняюцца дакументамі і спісам беларусазнаўчых прац гісторыка.
Выкарыстоўваючы малавядомыя і невядомыя гістарычныя крыніцы, пераважна заходнеэўрапейскія, аўтар разглядае мову і культы старажытных ліцьвіноў, паходжаньне іх найменьня і этнічную прыналежнасьць. На падставе гэтага аналізу ён даводзіць славянскае паходжаньне таго племя, якое дало назоў Вялікаму Княству Літоўскаму. У дадатку да кнігі зьмешчаныя багатыя матэрыялы да тлумачэньня паганскіх імёнаў, пачэрпнутыя з навуковых працаў, дзе дасьледуюцца імёны іншых індаэўрапейскіх народаў.
У гэтым нумары “Запісаў БІНіМ” знайшлі сваё месца тры тэмы: “Біяграфіі”, у разьдзелах якой зьмяшчаюцца матэрыялы, прысьвечаныя канкрэтным асобам эмігрантаў; беларуская прысутнасьць у Францыі і “Праскія беларусы”. Гэты выпуск “Запісаў БІНіМ” традыцыйна рэпрэзэнтуе разнастайныя матэрыялы, прысьвечаныя мінуламу й сучаснасьці беларускай эміграцыі, маючы на мэце падаць новыя факты й тэмы ў беларускім эміграцыязнаўстве.
