Прагулка па горадзе ў Мінскіх гісторыйках. / Малюнкі Сяргея Стэльмашонка; фота Міхаіла Валодзіна, Георгія Ліхтаровіча, а таксама з Архіва навукова-тэхнічнай дакументацыі і Нацыянальнага гістарычнага архіва. — Мінск :Кнігазбор, 2015. — 168 с: іл. — (Бібліятэка Саюза беларускіх пісьменнікаў “Кнігарня пісьменніка”; выпуск 69). Цвёрдая вокладка.
Кніга цалкам прададзеная.
ISBN 978-985-7144-12-9
На беларускай і нямецкай мовах / In the Belarusian and German / In der Belarussischen und Deutsch.Пераклад на беларускую Віталя Рыжкова. Пераклад на нямецкую Святланы Люкевіч і Андрэаса Градэля.Кніга зробленая поўнакаляровым друкам на крэйдаванай паперы. Будзе добрым падарункам!“Наш стары добры Вавілон” — унікальная кніга. Міхаілу Валодзіну ўдалося аб’яднаць пад адной вокладкай зборнік гарадскіх апавяданняў, міфалагічны і незвычайны падарожны даведнікі па горадзе. Дзякуючы таму, што “Мінскія гісторыйкі” (так аўтар называе свае кароткія апавяданні) месцяцца ўздоўж аднаго з самых папулярных гарадскіх маршрутаў і суправаджаюцца мапай, чытачы змогуць здзейсніць і самастойныя прагулкі. І не на самоце, а ў кампаніі Дастаеўскага і Талстога, Купалы і Коласа, Мальера і Вальтэра, Кацярыны I і Пятра Вялікага, Пушкіна, Александроўскай, Фідэля Кастра ды іншых мінчан.
Das Buch “Gutes altes Babylon” ist einzigartig. Mit ihm ist es Michail Valodzin gelungen, eine Sammlung von Stadtgeschichten, ein mythologisches Nachschlagewerk und einen ungewohnlichen Rei-sefūhrer in einem Band zu vereinigen. Da sich die „Minsker Geschichtchen“, wie der Autor seine Erzahlungen nennt, entlang einer der beliebtesten Routen durch die Stadt aneinanderreihen und durch Karten erganzt werden, kann der Leser mit ihrer Hilfe die Stadt selbstandig erkunden. Und das nicht alleine, sondern in Begleitung von Dostojewski und Tolstoi, Kupala und Kolas, Moliere und Voltaire, Katharina I. und Peter dem GroBen, Puschkin, der Aleksandroūskaja, Fidel Castro und anderen Minskern.
ЗМЕСТ Паглядзець
Ад аўтара
Замест прадмовы, а бо Такая мінская гісторыйка
ЧАСТКА I. Вакзал — Паштамт
Помнік, які не адбыўся, або Літаратурная гісторыйка
Справа Эйнштэйна, або Матэматычная гісторыйка
Наталевіч з Каралішчавічаў, або Чыгуначная гісторыйка
Кіно з выбухамі, або Містычная гісторыйка
Ліст з мінулага, або Італьянская гісторыйка
ЧАСТКА II. КДБ — Прыбіральня
Пятнаццаты старшыня, або Гісторыйка пра законы архітэктуры
Гузік Сталіна, або Пасляваенная гісторыйка
Царыца-літвінка, або Велікасвецкая гісторыйка
Чыста савецкі смех, або Фізіялагічная гісторыйка
Выкрадзены хлопчык, або Антычная гісторыйка
Канец легенды, або Каналізацыйная гісторыйка
ЧАСТКА III. Рэзідэнцыя — Сквер Янкі Купалы
Дарагія вокны, або Гісторыйка пра недаўгавечнасць улады
Таямніца двух танкаў, або Гісторыйка пра забытых герояў
Пацёмкінская лесвіца, або Гісторыйка пра чужога прэзідэнта
Серэнада Дон-Кіхота, або Юбілейная гісторыйка
Хронікі “Эльвода”, або Нямецкая гісторыйка
Купальскія прыгажуні, або Гісторыйка пра палон натхнення
ЧАСТКА IV. Планетарый — Плошча Перамогі
Марсіянін Зайцаў, або Калядная гісторыйка
Штаб зверху, або Гісторыйка з літарамі
Фатальная ратонда, або Антыалкагольная гісторыйка
Самая высокая вежа, або Тэлевізійная гісторыйка
“Паўстань, пракляццем катаваны”, або Гісторыйка пра нядобры з’езд
Пеліканы на плошчы, або Гісторыйка пра запаведнік у цэнтры горада
Замест пасляслоўя, або Каранарныя мінчане як яны ёсць
Ад аўтара Паглядзець
Мінчане ўсё забылі. Ніхто не згадвае ні акцёра Алаізія Жулкоўскага, ні пастаноўку першай беларускай оперы “Ідылія”, ні з’едлівыя жарты, якія адпускаў кампазітар Манюшка пра свайго суаўтара, драматурга Дуніна-Марцінкевіча. Папраўдзе, і самога кампазітара ў Мінску не дужа памятаюць: зарос травой фальварак Убель з домам, у якім ён нарадзіўся, няма музею ў кватэры на рагу Дамініканскай і Валоцкай, дзе жыў. Што казаць пра Мальера з Вальтэрам — нават вуліц, названых у іх гонар, няма ў нашым горадзе!
А ўсё праз тое, што кожнае новае пакаленне мінчан пачынае жыць начыста. Нібы не тысячагадовы горад пад нагамі, а новабудоўля. Зрэшты, новабудоўля і ёсць. Але —прывіды! Здані блукаюць між бетонных будынкаў, і нікуды ад іх не падзецца. Гэта яны нашэптваюць сюжэты з уласных жыццяў — то ўздыхаюць, закочваючы вочы да неба, а то, застыўшы на месцы, раптоўна тыцкаюць пальцам у зямлю: “Тут! Тут гэта было!” Прыслухайцеся, і праз бясконцы гарадскі шум будзе выразна чуваць галасы ўдзячных апавядальнікаў, і сотні вясёлых і сумных, звычайных і неверагодных здарэнняў выйдуць вам насустрач з цемры стагоддзяў. У іх рэчаіснасць мірна суседнічае з фантазіяй, а факты — з чуткамі. У іх горад паўстане такім, якім мы яго не ведалі раней.
Гісторыйкі, адным словам. Так я іх назваў. Мінскія гісторыйкі — бо аповеды гэтыя пра Мінск і мінчан. Зрэшты, усе людзі, якія ёсць на зямлі, — мінчане. Але пра гэта я распавяду пасля таго, як вы прачытаеце гэтую кнігу.
Замест прадмовы Паглядзець
У сярэдзіне XIX стагоддзя Мінск, хай сабе і сталіца губерні, быў невялікім правінцыйным гарадком. У самым яго цэнтры, на Саборнай плошчы, месціліся дзяржаўныя ўстановы, тут жа быў і цырк-шапіто. Ля стракатага шатра цыган Васіль за капейчыну ўздымаў над горадам паненак і кавалераў на паветраным шары. Шар замацоўваўся з дапамогай троса, прывязанага да ўкапанай у зямлю трубы, таму палёт быў абсалютна бяспечны! Гэтак, прынамсі, сцвярджала афіша. Як толькі пасажыры займалі свае месцы, шар, неахвотна адарваўшыся ад зямлі, плыў па-над дахамі. Дом губернатара, гарадскі тэатр, гатэль, крамы — усё заставалася ўнізе. Вышэй было толькі неба ды крыжы над саборамі. А навокал распасціраўся наш Мінск з палямі і лясамі па ўскрайках. Кавалеры ўглядаліся ў туманныя прасторы сурова, не раўнуючы Банапарт, а паненкі сціскалі кулачкі і ад захаплення ажно павісквалі. Краявіды з шара адкрываліся напраўду цудоўныя. Аднак, наглядзеўшыся наўкола, юнакі і дзяўчаты неўзабаве ўдавалі, што знудзіліся, і нехта абавязкова заўважаў: “Не, спадарства, н-не Парыж...” I астатнія пасажыры згодна ківалі галовамі.
Правінцыялы — яны на тое і правінцыялы, каб роблена пазяхаць, сузіраючы родныя пейзажы, і нястомна захапляцца чужымі. Маленькаму нашаму гораду сапраўды было далекавата да Парыжа. Але і Парыжу, варта адзначыць, было ні на ёту не —бліжэй да сталіцы Мінскай губерні. Ну які-такі Парыж можа пахваліцца, што ў ім, бы ў рэторце, гадуецца будучыня чалавецтва?!
На жаль, ні ўзнятыя ў неба пасажыры, ні нават сам цыган Васіль — ніхто не заўважаў, што пад імі ляжыць зародак будучых мегаполісаў. У гіганцкіх гарадах будучыні, быццам намагаючыся выправіць памылку будаўнікоў Вавілонскай вежы, чалавечыя расы змяшаюцца і зробяцца адной расай, а чалавечае шматмоўе абернецца адзінай мовай. I назавуць мегаполісы новымі Вавілонамі...
— Э-э, вы нічога не блытаеце? — асцярожна спытае чытач.
— Нічога, — цвёрда адкажу я.
Стагоддзе ж навокал — XIX! Яшчэ і ў Лондан не рушылі вест-індыйцы, і туркі не дабраліся да Берліна, і нават Нью-Ёрк толькі рыхтуецца пераўтварыцца ў горад эмігрантаў... А мінчане ўжо стагоддзямі гавораць на тузіне моў. I тлумачы не патрэбныя!
Вось ён, наш мініяцюрны Вавілон, — з шара як на далоні. На поўначы ў нас Татарскія агароды, там жывуць татары — найлепшыя ў свеце зяленіўшчыкі. Вунь відаць іхнюю мячэць. Ад яе крыху на захад вуліца Яўрэйская. Лявей за тое месца, дзе яна па мастках перабіраецца праз Нямігу, стаіць Халодная сінагога. Яўрэі любяць уладкавацца ў цэнтры — там, дзе гандаль.
Беларусы ж, наадварот, селяцца па ўскрайках: яны і ў горадзе хочуць быць бліжэй да зямлі. На поўдні, у Ляхаўцы, жывуць палякі-рамеснікі, а яшчэ далей, за гарадской рысай, цыгане — аматары да зёлак і коней. Рускіх у Мінску мала — адно чыноўнікі ды начальнікі, прызначаныя з Пецярбурга. Іх кватэры ў найлепшых месцах — на Губернатарскай, Захар’еўскай, Петрапаўлаўскай... Яшчэ ёсць туркі-кандытары. Няшмат, але ёсць! Турэцкая вуліца на ўсходняй ускраіне. І ўрэшце, немцы — тэхнічныя людзі, інжынеры. Гэтыя, як і мае быць, збудавалі свае дамы на захадзе, у Нямецкай слабадзе.
Падзел, вядома, умоўны. Возьмем, прыкладам, героя нашай гісторыйкі немца Вільгельма Карлавіча Гіндэнбурга. Жыве ён у цэнтры, на Юр’еўскай, і ездзіць адсюль рамізніцкімі экіпажамі ва ўсе канцы — да палякаў, татараў, яўрэяў... Бо ён акушэр, будучы прэзідэнт Таварыства мінскіх лекараў. І няма яму адпачынку ні ўдзень, ні ўначы, ні нават на святы. Няма адпачынку і яго спадарожніку — рудому кату. Не спяшаючыся, але і не адстаючы, з гонарам бяжыць ён побач з павозкай. Клічуць ката Бургамістрам, і яго ведае ўвесь горад. Кот арыентуецца ў мястэчку не горш за фурманоў і можа служыць доктару праважатым. Карацей, Гіндэнбург з Бургамістрам — сапраўдныя мінчане.
— А хто такія гэтыя вашы сапраўдныя мінчане? —страпянецца чытач.
— Хто... — задумаюся. — Вы Дастаеўскага чыталі?
Дастаеўскага, вядома, чыталі ўсе. Але да чаго тут Дастаеўскі?
У 1880 годзе Фёдар Міхайлавіч апублікаваў, мажліва, найлепшы свой раман “Браты Карамазавы”. Гэты псіхалагічны дэтэктыў завяршаецца судом над Міцем Карамазавым. На судзе ў якасці сведкі выступае мясцовы лекар, доктар Герцэнштубе — няўклюдны, часам смешны, бясконца адданы сваёй справе чалавек, бескарыслівы і не здольны адмовіць у дапамозе аніводнай жывой душы.
За тры гады да завяршэння рамана ў Дастаеўскага завязваецца ліставанне з мінскай паненкай Соф’яй Лур’е, якая распавядае вялікаму сучасніку гісторыю, на яе думку, сапраўднага мінчаніна — толькі што памерлага доктара Гіндэнбурга. Яна апісвае пахаванне лекара, калі за труной ішлі тысячы гараджан розных нацыянальнасцяў, a адпявалі нябожчыка разам лютэранскія святары і габрэйскія рабіны.
Праз нейкі час у “Дзённіку пісьменніка” Дастаеўскі змесціць нататку пра “агульначалавека” доктара Гіндэнбурга — самаадданага гуманіста, які не рабіў рэлігійнага ці нацыянальнага падзелу паміж сваімі пацыентамі. Мінскі лекар і стаўся для пісьменніка правобразам доктара Герцэнштубе — аднаго з нешматлікіх сведак, у якога знайшліся добрыя словы для Міці Карамазава, і, здаецца, адзінага на ўсе творы Дастаеўскага лекара, да якога Фёдар Міхайлавіч ставіўся добра.
Як жа цудоўна ўладкаваны наш свет, і колькі ў ім дзівосных супадзенняў! Шap, які запускаў цыган Baсіль у сярэдзіне замінулага стагоддзя на Саборнай плошчы, амаль напэўна быў адным з “нашчадкаў” першага мінскага паветранага шара, сканструяванага бацькам нашага доктара Даніэлем Паўлавічам Гіндэнбургам —механікам, гідраўлікам і архітэктарам... I, дарэчы, дваранінам і далёкім сваяком будучага прэзідэнта Германіі, у памяць пра якога ў сталіцы Трэцяга рэйха ў 1936 годзе сканструююць самы вялікі ў свеце дырыжабль. Яго так і назавуць — “Гіндэнбург”. У параўнанні з малюсенькім шарыкам мінскага інжынера-немца, фашысцкі дырыжабль будзе гэткім жа неверагодна вялікім, як “новыя Вавілоны” побач з нашым старым і добрым горадам.
Але вось жа якая штука, не міне і года, як той гігант згарыць у небе над Амерыкай. A наш, глядзіце, яшчэ лётае! He бачыце? Шкада... Значыць, вам трэба вучыцца “мінскасці” ды часцей глядзець у неба. Недзе там лётае наш чароўны горад.
Ілюстрацыі з кнігіПаглядзець
