Запісы Беларускага Інстытуту Навукі й Мастацтва. №38: Навукова-папулярны альманах аб беларускай эміграцыі. — Belarusan Institute of Arts and Sciences: New York—Mіensk, 2016. — 612 с.
Новы нумар альманаху “Запісы БІНіМ” прысвечаны тэме “Памяць”. Яна надзвычай важная для эміграцыйнай культуры. Суродзічы на чужыне аб’ядноўваюцца на падставе агульнай памяці пра радзіму, ім важна пакінуць памяць па сабе для нашчадкаў як на Захадзе, гэтак і ў мэтраполіі. Памяць увасабляецца ў ідэях, тэкстах, вобразах, помніках. Можна сьцьвярджаць, што тэксты ня толькі гэтага выпуску альманаху аб’яднаныя ідэяй захаваньня памяці пра беларусаў на чужыне.Гэтым разам акрамя традыцыйных для альманаха тэкстаў чытачам прапанаваныя два кампакт-дыскі. Адзін зь іх утрымлівае файл з бібліяграфіяй рэлігійнага часопіса "Божым Шляхам", выдаванага грэка-каталікамі ў Парыжы і Лондане з 1947 па 1980 гг. (укладальнік — Алесь Аўдзяюк). Другі — укладзенае галоўнай рэдактаркай "Запісаў" Наталляй Гардзіенкай мультымэдыйнае выданьне "Віртуальны нэкропаль: Беларускія могілкі ў сьвеце".Наталля Гардзіенка: “Могілкі для гісторыка — натуральны аб'ект даследаванняў” (ZBSB.ORG)Гэты том працягвае сэрыйнае выданьне ЗАПІСЫ, запачаткаванае ў 1952 г. Першыя 6 тамоў у 1952—1954 гг. выйшлі ў Нью-Ёрку; 5 наступных у 1962—1970 гг. друкаваліся ў Мюнхэне. З 12-га (1974) да 24-ы (1999) том ЗАПІСЫ друкаваліся ў Нью-Ёрку. З 2002 г. ЗАПІСЫ — супольны нью-ёрска-менскі праект.
ЗЬМЕСТ Паглядзець
Ад рэдакцыі
Тэма нумару: Памяць
Натальля ГАРДЗІЕНКА. Могілкі як частка мэмарыяльнай культуры эміграцыі
Эпісталярны архіў Янкі Запрудніка
Лявон ЮРЭВІЧ. Радыё
Эміль ЦЯЎЛОЎСКІ. Беларуская Аргэнтына ў лістах і допісах
З гісторыі БІНіМу
Пратаколы БІНіМу (факсімільная публікацыя дакумэнтаў)
Успаміны
Аляксандар ПАШКЕВІЧ. Айцец Леў Гарошка й ягоныя мэмуары
Леў ГАРОШКА. Праз навальніцы й нягоды: Успаміны з гадоў 1930—1944
Публікацыі
Макс ШЧУР. Клейнбарт думае пра Беларусь
Юры ГРЫБОЎСКІ, Мажэна ГРЫБОЎСКАЯ. Да гісторыі беларускага душпастырства рыма-каталіцкага веравызнання ў лягерох DP на тэрыторыі Нямеччыны (1945—1951 гг.)
Лявон ЮРЭВІЧ. Пісьменьнік Анатоль Жменя
Лявон ЮРЭВІЧ. Audiatur et altera pars
Архіваліі
Юрка ВІЦЬБІЧ. Лісты да айца Льва Гарошкі
Юры ГРЫБОЎСКІ. З гісторыі беларускага руху ў Латвіі ў міжваенны й ваенны пэрыяды
Цэнтар камплектаваньня й вывучэньня дакумэнтальнай спадчыны беларускага замежжа пры БДАМЛМ
Архівы замежных беларусаў: зьбіраньне, захаваньне, практычныя заўвагі (гутарка Натальлі Гардзіенкі з дырэктарам БДАМЛМ Ганнай Запартыкай)
Натальля ГАРДЗІЕНКА. Фонды эміграцыйных дзеячаў у БДАМЛМ
Цэнтар дасьледаваньняў дыяспараў у Горадні
Дзьмітры КАРАЎ, Настасься ДУДЗЬКО. Праект “Замежнае беларусазнаўства ХVI — пач. ХХІ ст.” і стварэньне новага Цэнтру дасьледаваньняў гэтай праблемы
Выданьне
Аляксандар АЎДЗЯЮК. Часопіс “Божым Шляхам” (1947—1980) і ягоныя тры рэдактары
Угодкі
Да 100-годзьдзя Міхася Кавыля
Натальля ГАРДЗІЕНКА. Паўстагодзьдзя Лявона Юрэвіча
Асоба
Генадзь САГАНОВІЧ. Пра айца Аляксандра Надсана як гісторыка
In memoriam
Натальля ГАРДЗІЕНКА. Зьміцер Саўка (26.07.1965—09.04.2016) (замест нэкралёгу)
Кніжная паліца
“Відымусы” Лявона Юрэвіча. Аляксандар Фядута, Натальля Гардзіенка
Натальля ГАРДЗІЕНКА. Дзьве кнігі, дзьве асобы — адна гісторыя
Натальля ГАРДЗІЕНКА, Яна СЛАВІНА. Кніжны агляд
Хроніка
Прэмія імя Аляксандра й Марыі Стагановічаў
Новыя паступленьні дакумэнтаў замежных беларусаў у БДАМЛМ
“Беларускае замежжа ў гісторыі й сучаснасьці” на V Міжнародным Кангрэсе дасьледнікаў Беларусі ў Коўне
Удзячнасьць БІНІМу — Ганьне Запартыцы
Зьвесткі пра аўтараў
Summary
АД РЭДАКЦЫІ Паглядзець
Новы нумар альманаху “Запісы БІНіМ” прысвечаны тэме “Памяць”. Яна надзвычай важная для эміграцыйнай культуры. Суродзічы на чужыне аб’ядноўваюцца на падставе агульнай памяці пра радзіму, ім важна пакінуць памяць па сабе для нашчадкаў як на Захадзе, гэтак і ў мэтраполіі. Памяць увасабляецца ў ідэях, тэкстах, вобразах, помніках. Можна сьцьвярджаць, што тэксты ня толькі гэтага выпуску альманаху аб’яднаныя ідэяй захаваньня памяці пра беларусаў на чужыне.
Уласна сфэры “палітыкі памяці” эміграцыйнай супольнасьці прысьвечаны тэкст Натальлі Гардзіенкі “Могілкі як частка мэмарыяльнай культуры беларускай эміграцыі”, заснаваны на апрацоўцы зьвестак з мультымедыйнай базы, зьмешчанай на адмысловым СD у дадатку да гэтага выпуску альманаху. Тут упершыню абагульнены плён некалькіх дзесяцігодзьдзяў працы розных асобаў па зьбіраньні зьвестак пра беларускія могілкі на Захадзе.
Захаваньню памяці пра падзеі, дзеячаў і нават цэлыя асяродкі спрыяе “Эпісталярны архіў Янкі Запрудніка”. На падставе гэтага ліставаньня Лявон Юрэвіч аднаўляе цікавыя старонкі гісторыі й “нутранай кухні” беларускіх рэдакцый Радыё “Вызваленьне / Свабода” ды Гішпанскага радыё ў Мадрыдзе. А зь лістоў Эміля Цяўлоўскага да Янкі Запрудніка паўстае новы вобраз беларускага жыцьця ў Аргентыне. Чытачы могуць даведацца ня толькі пра вывучэньне беларусаведы ў Буэнас-Айрэсе, але й пра штодзённае жыцьцё тамтэйшых беларусаў, кошты, заробкі ды кантакты з радзімай.
Факсымільная публікацыя пратаколаў Беларускага інстытуту навукі й мастацтва важная й як рэпрэзэнтацыя для дасьледчыкаў дакумэнтаў з гісторыі ўстановы, і як прадстаўленьне нязвыклых аўтографаў Натальлі Арсеньневай, што выконвала функцыі сакратаркі ў інстытуце.
У спэцыяльнай рубрыцы чытачы “Запісаў” упершыню змогуць прачытаць успаміны айца Льва Гарошкі, падрыхтаваныя да друку й грунтоўна пракамэнтаваныя гісторыкам Аляксандрам Пашкевічам. Гэты не завершаны аўтарам тэкст меў складаны шлях да публікацыі, які нарэшце можна лічыць пройдзеным. Пачынаў рыхтаваць успаміны Льва Гарошкі да друку іншы сьвятар — айцец Аляксандар Надсан з дапамогаю Аляксандра Аўдзеюка. Але праца так і не была скончаная, таму тэкст бачыць сьвет толькі цяпер. А з асобаю Льва Гарошкі зьвязаныя й яшчэ некалькі публікацый гэтага нумару. Прыкладам, у “Архіваліях” зьмешчаныя лісты да яго літаратара Юркі Віцьбіча. У артыкуле Лявона Юрэвіча “Пісьменьнік Анатоль Жменя” айцец Леў разглядаецца як аўтар літаратурных твораў. А ў рубрыцы “Выданьне” Аляксандар Аўдзяюк распавядае пра заснаваны некалі айцом Гарошкам у Парыжы часопіс “Божым шляхам”. Поўная бібліяграфія гэтага часопіса таксама зьмешчаная на дыску ў дадатку да альманаху.
Рубрыка “Публікацыі” гэтым разам рэпрэзэнтуе тэксты, прысьвечаныя як канкрэтным асобам, гэтак і эміграцыйным структурам. Так, Макс Шчур на падставе вывучэньня архіўных дакумэнтаў распавядае пра Льва Клейнбарта, а Лявон Юрэвіч паказвае ў тэксьце “Audiatur et altera pars” розныя бакі й абставіны міжасабовага канфлікту біскупа Часлава Сіповіча ды грамадзкага дзеяча Язэпа Пазьняка. Юры й Мажэна Грыбоўскія прадстаўляюць чытачам матэрыялы пра спробы заснаваньня беларускага каталіцкага душпастырства ў лягерах Ды-Пі ў паваеннай Нямеччыне. Іншы тэкст Юрыя Грыбоўскага, ужо ў рубрыцы “Архіваліі”, падае вынікі архіўных пошукаў на тэму беларускага руху ў міжваеннай Латвіі.
Адметнасьць новага нумару “Запісаў” яшчэ і ў тым, што тут прадстаўленыя адразу дзьве мэтрапольныя ўстановы, што аформіліся апошнім часам й займаюцца вывучэньнем беларускага замежжа. Тэма рэпрэзэнтаванага ўжо ў папярэднім нумары “Запісаў” стварэньня Цэнтру камплектаваньня й вывучэньня дакумэнтальнай спадчыны беларускага замежжа цяпер мае працяг у публікацыі матэрыялаў зь дзейнасьці гэтага цэнтру. У гэтым выпуску можна прачытаць гутарку старшыні навукова-творчай ініцыятывы Натальлі Гардзіенкі з дырэктаркай Беларускага дзяржаўнага архіву-музэю літаратуры й мастацтва наконт практыкі зьбіраньня й захаваньня архіваў эмігрантаў, а таксама ўбачыць апісаньне эміграцыйных фондаў, апрацаваных за апошні час. Другой установай, што спэцыялізуецца на “замежна-беларускай” праблематыцы, стаў нядаўна аформлены Цэнтар дасьледаваньняў дыяспары ў Горадні. Пра ягоныя напрацоўкі й пляны распавядаюць Зьміцер Караў ды Настасься Дудзько.
Ва ўгодкавай рубрыцы “Запісаў” прадстаўленыя два юбіляры: 100-гадовы пісьменьнік Міхась Кавыль ды 50-гадовы сябра рэдкалегіі нашага альманаху Лявон Юрэвіч. Дапаўняе сьпіс пэрсаналій, пра якія ідзецца ў гэтым выпуску, спачылы ў 2015 г. айцец Аляксандар Надсан — пра яго як пра дасьледчыка распавядае Генадзь Сагановіч.
Традыцыйныя ўжо рубрыкі “Кніжная паліца” й “Хроніка” знаёмяць чытачоў з новымі кніжнымі выданьнямі, зьвязанымі з тэмай замежжа, ды некаторымі важнымі падзеямі ў эміграцыязнаўстве.
