Яскі дзяцінства : дзе люляла гарлачыкі Жэсніца / Алесь Місуна. — Мінск : ІП Цымбераў Р. М., 2025. — 228 с.
ISBN 978-985-7334-62-9
Пра гэтую кніжку Алеся Місуны нехта скажа: «Кніжка ўспамінаў». І будзе мець рацыю, бо нават пад павелічальным шклом у ёй не знойдзеш хоць друбінкі выдуманага. Усё было! І ўсё ж гэта больш, чым успаміны. Гэта — малюнак, дзе за буйнымі, кожным разам нечаканымі і глыбокімі зместам слядамі пэндзля, відаць тыя падзеі, тыя людзі з іх светаадчуваннем, тое жыццё, часта — змаганне за жыццё… Пярлінкі кароткіх апавяданняў вабяць сённяшняга чытача духам таго даўняга, ужо забытага і незваротнага часу, побыту, сярод якога прайшло маленства аўтара.
НАЙПЕРШ ПАРУ СЛОВАЎ (ЗАМЕСТ ПРАДМОВЫ) Разгарнуць
«Яска», «ясачка»… Не раз і не два ў мяне пыталі: «Што гэта, адкуль?». А я толкам і растлумачыць не мог. Слова ў ва мне жыло, як нешта само-сабой зразумелае, напоўненае канкрэтным сэнсам і ніякім іншым «сінонімам» той сэнс не патлумачыць. Проста «яска». Пробліск, кароткі, як імгненне, момант, калі наглуха зачыненая скрыначка памяці раптам прыадчынілася і з яе паспела вылецець малюпасенькая часцінка змесціва. Яркая і нечаканая, як прамень ранішняга, толькі выглянула, сонца. Я паспеў пазнаць той малюначак былога, улавіць і занатаваць, расказаць пра яго, можа, найперш самому сабе.
Шукаючы «кніжнае» тлумачэнне сваёй «ясцы», натрапіў на «Падручны расійска-крыўскі (Беларускі) слоўнік», дзе Вацлаў Ластоўскі тлумачыць і перакладае слова «искра» — «маленькая частачка распаленага, агністая крупінка; іскра, яска, ясачны, іскрысты…» Некалі ў раннім дзяцінстве, мабыць, пачутае слова запала ў памяць і, аднаго разу як безліч іншых часцінак-малюнкаў жыцця вылецела з той скрыначкі і я яго не ўпусціў. Слова «яска» сталася адной з ясачак.
Сёння ўжо мала хто пачне сцвярджаць, што старое сышло і няма ў ім ніякай цікавосткі, што трэба жыць сённяшнім, глядзець у заўтра, будаваць тое заўтра, не абцяжарваючы сябе ведамі і перажываннямі пра ўжо зусім непрыдатныя і недарэчныя ў сённяшнім жыцці рэчы. Паціху абтрасаюцца людзі ад бруднага шалупіння нядаўняй ідэалогіі, дзе не было месца сапраўднаму зместу жыцця нашых продкаў, дзе простыя людзі спрэс замяняліся нейкімі выдуманымі героямі-барацьбітамі за нежыццяздольныя каштоўнасці. Паціху варочаецца і пачынае панаваць усведамленне, што не на прыцягнутым ад суседзяў, а толькі на моцным падмурку, што закладзены шматлікімі пакаленнямі нашых прашчураў, можна збудаваць дом, дзе будзем пачуваць сябе гаспадарамі, дом, які з гонарам і надзеяй пакінем нашчадкам. Працы тут, як у Маргах казалі, «пачаць і кончыць». Спадзяюся, што ясачкі мае стануцца маленькім унёскам у гэтую святую будоўлю.
Як аўтар маю адценіць за важнае — тут я імкнуўся не толькі расказаць пра канкрэтныя здарэнні, пра людзей, што некалі жылі. Разам хацелася перадаць настрой таго часу, светапогляд тых людзей, драбніцы іхняга побыту, звычкі і праблемы, якія яны гаравалі, іхнюю ацэнку падзеяў, што адбываліся ў свеце. Чытач не знойдзе ніводнай крупінкі нечага прыдуманага, уплеценага ў твор дзеля чыстай літаратуршчыны. Тут усё, да апошняй літары, нават тое, што між радкамі, з жыцця. Усё сапраўды было.
Асобна аб слоўнікавым ладунку. Тут сустрэнецца шмат нашых мясцовых словаў. Я прыкідваў, ці можна ад іх пазбавіцца, замяніць, узяўшы са слоўніка літаратурнай мовы. Вядома, можна. Але малюнкі, што тут пададзены, іншы раз трацілі б нешта вельмі каштоўнае, настроевае. Гэта былі б ужо іншыя малюнкі, не цалкам бы яны адпавядалі маргоўскаму жыццю. Таму і тут вырашыў пакінуць сваё.
Майце, калі ласка, за перасцярогу — гэта не пра ўсю краіну. Гэта пра мае Маргі — невялікі засценак у Мядзельскім раёне, назву якога знішчылі на пачатку шасцідзясятых, абазваўшы Леагардавам. Пра засценак, што ўбаку ад бойкіх гасцінцаў, і пра маргоўскія ваколіцы, пра наш побыт і нашых людзей, пра іх бачанне свету. Недзе, канешне, было іначай. Але ў Маргах і «прадмесцях» — так.
І, мабыць, апошняе. Дзясяткі твораў, збальшыні маленькіх апавяданняў-замалёвак, трэба было б неяк упарадкаваць. Але, ужо выбачайце, ніводная спроба зрабіць гэту работу не сталася плённай. Таму ясачкі мае размешчаны як выпадковы россып зусім не звязаных між сабой рэчаў. Яны ні па часе адлюстраваных падзей, ні па тэматыцы, ні па чарговасці напісання ніяк не шыхтаваліся. Таму як склалася, так склалася. Калі гарыць лом і ў неба шугаюць іскры, не пазнаеш, каторая з якой галавешкі. Ды і ці трэба! Так і мае яскі. Можа, акурат у выпадковасці іхняга россыпу ёсць нешта інтрыгуючае — кожная наступная станецца таямніцай-нечаканасцю.
П.Ў. (пасля ўсяго). Кніжка не змагла змясціць усе ясачкі. Будзе яшчэ адна з такой жа тэматыкай, дзе збяруцца ўжо напісаныя. Як аўтар, адчуваю, што і гэтым не скончыцца. Таму, калі дасць Бог з’явіцца наступным кніжкам, у іх будзе раздзел «Яскі». Скрыначка маёй памяці яшчэ шмат чым падзеліцца.
КРУЧОК (ФРАГМЕНТ З КНІГІ) Разгарнуць
На калене ў мяне, даволі вялікая адмеціна — след ад колішняга апёка. І адмеціну гэтую я памятаю столькі, колькі і сябе. А як яна з’явілася, толькі па расказе маці ведаю.
А з акалічнасцяў, што да той адмеціны маюць дачыненне, памятаю кручок, умураваны ў сцяну на печы. І здаецца, што не дзеля мяне ён быў умураваны. Мабыць, патрэба такая была, яшчэ і да мяне, заўсёды.
У вельмі раннім дзяцінстве часта бывалі на дзедавым хутары. Апанас рана застаўся ўдаўцом і відавочна меў патрэбу ў дапамозе, асабліва па жаночых справах. Вот і прыходзілі бацькі, каб хоць з большага навесці парадак у дзедавай хаце. Я тады, маці казала, яшчэ і хадзіць не ўмеў — толькі поўзаў.
Пускаць мяне на падлогу, а там, дзе кухня, падлога была глінабітная, не выпадала. І брудна, і холадна, бо хата не сказаць, каб была дагледжаная і добра трымала цяпло. Таму дзіцёнка адправілі на печ. Каб не занадта горача ды мякчэй-утульней, заслалі яе кажухамі, коўдрамі. А каб, крый Божа, не зваліўся долу, нейкім паскам прывязалі да таго кручка, што ў сцяну ўмураваны.
І ўсё было б добра, але, поўзаючы, я тыя падсцілкі, што паверх цэглы былі пасланыя, рассунуў. А печ да таго часу напалілася без меры, бо ўвесь час дровы гарэлі — ваду для нейкіх патрэбаў грэлі.
Дакрануўшыся каленцам да голай цэглы, я і атрымаў апёк, след ад якога нашу ўсё жыццё.
ЗМЕСТ Разгарнуць
Найперш пару словаў. Замест прадмовы
Кручок
Першая рыбіна
Прыцемкі
Тапонім
«Крыж»
Камень
Глянь ты, Стэпка
Муляры
На посцілку
Танін лес
Стары склеп
Антонаўка
Стары падмурак
Раменьчык
Вера ў навуку
Спаборніцтва
Што гэта было?
Электрычнасць
Калаўрот
Трэнер-гулец
Антэна
«Як у Бронькі сшыткаў»
Лапці
Памылка доктаркі
Пажар
Зорны дождж
Галоўная роля
Тэлемайстар
«Зорка Венера»
Ліхтар
Навальніца
Лучайскі касцёл
Сасна
Яловы замак
Пастараль
Перахітры варону
Навігацыя
Прашча
Дразды
Каралева палёў
На лубін
Барана
Дзве буханкі
Прыдалося
«Дай жару»
«Прыйшоў Кітай…»
Струкі
Паўлінка
Рэдуктар
Абраз
Кузня
Падпеччык
Пагалоўшчына
Праз агонь
Замок
Расол
Белыя плямы
Не маніш?
Абарванае
Чэмпіён
Лазня
Раўгеня
Сырадой
Восы
Падарожжа ў часе
Навагодняя елка
Вандліна
Канцэрагены
Індыйскія ёгі
«Перажытачная жысь»
Закінутая паветка
Здані
Ляпнуў
Вясковая школа
Драпіна
Галасы
Рэчка
Брыгіся
«Ляплёнка»
Урок
«Рабацінне»
Лататы
У грыбы
Куцця
Вожык
Коламазь
Гвідонава Акола
Прывалак
Сонечнае зацьменне
«А то…»
103 — Хуткая дапамога
Выбух
Самапіска
Ясачкі
