Мінск : Кнігазбор, 2018. — 292 с. — (Бібліятэчка часопіса “Дзеяслоў”; выпуск 22).
ISBN 978-985-7180-70-7.
Віктар Казько адлюстроўвае пошукі чалавекам тых сіл, што дапамогуць выстаяць у свеце, напоўненым трагічнымі падзеямі, і дадуць штуршок для руху наперад, да лепшага жыцця. Ён папярэджвае, што без беражлівага захавання спадчыны продкаў, чэрпання з яе адвечнай мудрасці не будзе будучыні ні ў народа, ні ў чалавецтва наагул.
… У маленстве не толькі людзі, а і ўсё жывое яшчэ не ведае дзяльбы на абраных і адрынутых, званых і нязваных. У маленстве людзі і звяры – усе роўныя, якой бы даўжыні не была іх поўсць, якую б форму галавы яны ня мелі, якой бы крыві яны не былі, з якіх краёў не паходзілі – зямля і неба адзінае на ўсіх...
ЗМЕСТНоч пачынае жыць
Пра карысць дзірак на зямлі, у небе, плоце, і не толькі
Хаўрус прымае хату
Улазіны. Бласлаўленне
Раяванне на пупе зямлі
Рай пачынае паказваць зубы
Нябесныя бегі
Братчына
ФРАГМЕНТ З КНІГІ Паглядзець
ХАЎРУС ПРЫМАЕ ХАТУ
Збіраліся доўга, марудна. Не ўсе ведалі дарогу. Час такі пайшоў, калі пачалі зарастаць дарогі. Ад былых сцежак ужо і знаку няма. Некалі бойкія гасцінцы і тыя пабраліся быльнягом. Здзічэлі і звяліся яблыні, грушы і вішні на колішніх бальшаках. Мала каму хадзіць, а тым больш ездзіць, адпачываць ад стомы і спёку ў цяньку пад шапатлівымі шатамі пракаветных дзедавых груш ды яблынь, ласавацца іх сціплымі пачастункамі. У большай пашане і тут даўно ўжо бананы ды ананасы з мандарынамі. І людзі з’явіліся смуглыя, чарнавокія ды ў шапках з вялізнымі, што лапухі, брылямі. І раскідзісты лопух, што ўхапіўся на былых слядах сёння зведзеных людзей, вітаў прышлых забурэлым і скурчаным, нібы аблупленая каровіна скура, лістом як папярэджаннем і пасланнем з таго свету.
І садовыя дрэвы абапал бальшакоў, шляхоў і гасцінцаў ніякавелі пад абыякавым поступам сваіх і чужынцаў. Угіналіся, чэзлі і марнелі. Да ўсяго ж прыкінулася да іх набрыдзь зайцоў — русакоў ды белякоў, што выйшлі са зведзеных бароў, дуброў і гаёў. Выйшлі згаладалыя, а таму прагныя. Шаткавалі ўсё яшчэ не акарэлае і больш-менш спажыўнае з дрэў не горш за тых баброў. Абгрызалі, каравілі да сухажылляў, да стрыжня ўсе маладыя парасткі, што ўздымаліся на змену старым дзедаўскім яблыням ды грушам, І часам прайсці па былой дарозе магчыма было, пэўна, толькі з касой ці сякерай. Сілу і спрыт трэба было мець, і не маленькія, каб хадзіць па сваёй жа зямлі.
Вось таму амаль усе і пазніліся, выцярэбліваючыся з ацалелых яшчэ патаемных нораў і хованак да маладзенькай, толькі-толькі паўсталай пад небам хаты. Гэта новая хата была таксама што дзіва. Хаты цяпер тут больш не раслі — урасталі ў зямлю. І пакуль кожны з іх туляўся ад адной спарахнелай дамавіны да другой, час ішоў. І ўсё наперад, наперад, бязлітасна і незваротна, зусім не іх час. Адзіны толькі Дамавік здолеў без прыгод апынуцца на дамоўленым загадзя месцы, хаця таксама не без цяжкасці і зацятага змагання. Ён проста жыў
тут, апошнія гады вельмі гаротна і сумна, бо яго хату з цёплым падпеччам і ўтульным кутом зруйнавалі ўжо даўнавата, яшчэ пры пабудове светлага будучага чалавецтва. Дамавік нікуды не сышоў са свайго захопленага травой нябыту і забыцця селішча, не кінуўся ў белы свет, што ў капеечку, па тую ж капеечку, у горад, у сібірскія, калымскія да магаданскія Беламор’і. Усклянь набрыняў заможнасцю і смерцю, як гэта па спакусе, сваёй ахвоце, а больш па прымусу і злой волі прарабілі з яго адвечным тутэйшым, хаўрусам, якому засляпілі вочы немач, бяда і нядоля, за якімі непазбежна толькі чужая сырая зямля, магіла ды крыж. А часцей — без магілы і крыжа, калі ты адцураны ад свайго кута, родных вуглоў, коміна і печы. Пабрылі, павезлі вырачона гнаных родным дымам, як на той свет, дзе сатлелі адчужана ў невядомасці іх косці.
А дрымучы Дамавік свае косці захаваў, застаўся верны свайму спрадвечнаму наканаванню. І не прагадаў. Дачакаўся свайго пры адзіным дубовым бервяне ад падмурка старой хаты. Бервяне, што ўрасло глыбока ў зямлю і мо магло нават прарасці, каб было ў ім нешта
жывое, так абмывалі і клапаціліся аб ім, асірацелым, тутэйшыя падземныя воды былых ручаёў і крыніц. Не прарасло, але і не спрахла. Скамянела і стала, як кажуць, мораным. Каля гэтага моранага, цяпер ужо вечнага дубовага бервяна не прапаў і Дамавік. Нават сам трохі падужэў, акрыяў, што стрыжнёвы корань.
І таму, калі на адноўленае, паўсталае з нябыту жытло кінуліся Дамавікі-суседзі, што таксама перабіваліся пры спарахнелых ужо хатах, ён паказаў: не ўсе яшчэ зубы ў яго павыпадалі, і даў ім ад варот паварот, хаця па сваім адвечным прызначэнні ніколі не быў ваяўнічым. Заўсёды нябачны. Ціхі і памяркоўны. Толькі сваім ніколі не папускаўся, якой бы ні была навала.
А яна была даволі жорсткай і палкай. Таму што акрамя нягеглых і старых памяркоўных Дамавікоў-пнёў пачало пракідвацца племя ўжо маладое, жорсткае і нахабнае, часткова з невядома адкуль з’явіўшыхся прыхадняў, І гэтыя маладыя ваўкі не зважалі ні на малое, ні на старое, трушчылі маладымі, не зведаўшымі карыесу зубамі ўсё без разбору. І ўсё пераварвалі, і было ім усяго заўсёды мала. І стары тутэйшы Дамавік вымушаны быў прыгадаць сваю маладосць, калі і на ім гарэла скура. Паказаў кожнаму, дзе ракі зімуюць. Вось толькі пашкодзіў правую нагу. Хадзіў з кульбачкай, нечым падазрона падобнай на яго самога, толькі як бы апалавіненага, ссохлага данельга. Кульбачка тая стаяла каля яго, і цяпер ён абапіраўся на яе тронак, падобны на яго ж чэрап, да бляску адпаліраваны, склаўшы на яе абедзве рукі і падбароддзе. І цяпер, чакаючы, пакуль падцягнуцца іншыя закліканыя і абраныя на гэтую сходку, ён, можна сказаць, адпачываў. Насунуў ці не да самага роту да белі вынашаны, лаплены капялюш, прыдрэмваў у звычным яму куце — толькі калыхалася і жоўта паблісквала старэчая лысінка ды час ад часу нешта абурана клекатала, як варылася ў яго ў жываце. Але гэта было падманліва, таму што ён не браў у рот нічога спажыўнага гадоў ужо пяцьдзясят. Не меней. Больш — магчыма. І нават прыкархнуўшы, ён добра ведаў і бачыў, што тут адбываецца.
Вось з’явіўся лёгкі на пад’ём Вох — воблака і без штаноў. З’явіўся і адразу завохкаў, угінаючыся безаблічным і цьмяна дрогкім целам.
— Вох-вох-вох, як бядотна стала на гэтым свеце. Вох-вох-вох.
— Ну, усё, жыццё пачалося, — прыўзняў капялюшык на бровы Дамавік. — Вох, як бачыце, прыступіў ужо да сваіх службовых абавязкаў. Жыццё наладжваецца, як тады. Вясёлае.
— Памаўчы, стары казляк, а то я наладжу табе вяселле.
Дамавік прамаўчаў, толькі нешта буркнуў ў сівое шчэцце твару — не разабраць, дзе рот, дзе нос і ці ёсць яны нават. Але, пэўна ж, былі, бо Дамавік пасміхаўся, толькі хаваў гэту сваю ўсмешку пад насунутым да рота капялюшыкам…
Сцісла пра аўтараВіктар Казько. Нарадзіўся ў 1940 г. у Калінкавічах на Гомельшчыне. Празаік, публіцыст, кінасцэнарыст. Працаваў у газетах «Чырвоная змена», «Советская Белоруссия», часопісе «Нёман», сакратар Саюза пісьменнікаў БССР у 1981–1985 гг. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Беларусі (1982), прэміі «Гліняны Вялес» (2009), прэміі «Залаты апостраф» часопіса «Дзеяслоў» (2013), Літаратурнай прэміі імя Ежы Гедройца (2014). Аўтар кніг прозы «Добры дзень і бывай», «Суд у Слабадзе», «Высакосны год», «Цвіце на Палессі груша», «Выратуй і памілуй нас, чорны бусел», «Неруш», «Дзікае паляванне ліхалецця», «Бунт незапатрабаванага праху», «Час збіраць косці».
