Пераклад зь беларускай Джозэфа П. Мозура, Ігара Казака. — Львів: ВолЯ, 2007. — 196 с. Цьвёрдая вокладка.
ISBN 966-8499-43-4
Прыпавесьці клясыка беларускай літаратуры Васіля Быкава (1924 2003) упершыню выдаюцца ў перакладзе на ангельскую мову.Паглядзець апісаньне цалкам
ЗЬМЕСТ
Joseph P. Mozur. The universal Vasil Bykau
Джозэф П. Мозур. Унівэрсальны Васіль Быкаў
The Whistle
Сьвіст
Three Words of the Mutes
Тры словы нямых
The Kitten and the Little Mouse
Кошка і мышка
The Death of the Hare
Пагібель зайца
The Rhinos Are Coming
Насарогі ідуць
The Tower
Вежа
The Little Red Flower
Маленькая чырвоная кветачка
The Wanderers
Пахаджане
The Ants
Мурашкі
The Wall
Сьцяна
The Universal Vasil Bykau
The literary works of Vasil Bykau (1924-2003) represent a running chronicle of the 20th century Belarusian experience. No major event impacting the lives of average Belarusians escaped his pen. Those events are depicted in stark realistic prose through the prism of a small number of individual fates. The tragedies of Sotnikau (Sotnikau), Sciepanida and Piatrok (Znak Biady), Vasilevich (Miortvym nie balic), Rouba (Ablava), to mention only a few, continue to haunt the readers long after they have closed the book. In all of these works a small number of individuals come to stand for the national experience. The 20th century was far from kind to Belarusians, indeed their homeland was hounded by tragedy, and in all the works cited above there is little joy or happiness. Yet the reader is left with a sense of awe at the courage of simple Belarusians - peasants, teachers, writers, and soldiers. Bykau knew his people well, with all their virtues and shortcomings. And he shared in the woes of his nation, experiencing first hand the tragedy of collectivization, the war, Stalinism, the economic turmoil in the wake of the disintegration of the Soviet Union, and the subsequent events in Belarus.
Bykau often emphasized his sympathies for Western European existentialism, noting that Albert Camus' Plague had strongly influenced his work. One of the stories included in this bilingual volume, "Sciana", makes a direct allusion to Jean-Paul Sartre's similarly named existential story, "The Wall", written in 1938. In the last six years of his life, Bykau would turn to one of the existentialists' favorite genres to portray the human condition - the parable. Perhaps Bykau's failing health and the instability inherent in his living abroad for short periods of time in Sweden, Finland, Germany, and the Czech Republic, made it increasingly difficult for him to write a major novel, prompting him instead to reconcile himself to writing short stories and parables. While seemingly innocuous, Bykau's parables reveal much about the author's Weltanschauung and philosophy and testify to a willingness to experiment with a different literary genre late in his life. And although the themes of the parables are similar to those in his novels, which depict the courage of the individual, the hypocrisy of the powerful, the absurdity of violence, the inability of man to learn from his mistakes, and the concern for the national heritage, the parables also reveal the author's healthy sense of humor. That very humor, albeit at times subdued, is found in a number of the parables in this volume, such as in the "Wanderers", the "Tower", the "Whistle", and the "Death of the Hare". Yet Bykau's moral lessons remain the same, although in his parables the consequences of miscalculation, enmity, and arrogance are portrayed as affecting people collectively, be it as whole clans, tribes, nations, or even homo sapiens as a species ("The Ants"). Indeed, in the genre of the parable Bykau's narrator at times seems to throw up his hands in total amazement or fall abruptly silent in aloof frustration at the senseless actions of his fellow man. While Belarusian readers will find in the parables countless allusions to life in Belarus, the stories also have universal appeal, and readers everywhere will easily recognize situations reminiscent of those in their own countries and societies.
The translators of this modest volume have the deepest respect for Vasil Bykau and have worked hard to render this short selection of his parables into good idiomatic English, while at the same time striving to preserve the flavor of the Belarusian originals. Their task was not made any easier by the lack of a published authoritative Belarusian-English dictionary, a deficiency that continues today to isolate Belarusian letters from a larger readership in the world. It is hoped that the bilingual format of this volume will thus be of some benefit - both to Belarusian students of English and English-speaking students of Belarusian. Throughout his life Bykau was very adamant about preserving and developing his native language (listed in the UNESCO Red Book on Endangered Languages), and his fear that as an endangered language it might fall silent in the symphony of world languages is a recurrent theme in his fiction, appearing in this volume prominently in the "Three Words of the Mutes" and "The Tower". Bykau knew very well that one does not have to look far to find extinct languages, for example, in eastern Germany where Polabian no longer exist. Bykau was convinced that literary works in his native language are the best guarantee that a similar fate will not befall such a culturally rich language as Belarusian, and it is to his credit that he continued to cultivate Belarusian even when ill and abroad in the final years of his life. In a poem, "На ускрайку вечнасцi", dedicated to Bykau after the author's death, prominent contemporary Belarusian poet Ryhor Baradulin acknowledges Bykau's talent and his unwavering loyalty to his heritage and people:
The permission to be born as kryvichans
was given by the Skies,
but not to all of us...
(Translation by A. Tabolich)
The translators would like to thank the Department of Foreign Languages and the School of Arts and Sciences at the University of South Alabama for their generous support in making this project possible.
Joseph P. Mozur
University of South Alabama
Унівэрсальны Васіль Быкаў
Творчасьць Васіля Быкава (1924―2003) ― хроніка беларускага жыцьця ХХ стагодзьдзя. Не было якой-небудзь значнай падзеі, якая б паўплывала на беларускае быцьцё і ў той жа час не была закранутая ў ягоных творах. Падзеі гэтыя ў быкаўскай суровай рэалістычнай прозе выяўленыя празь лёсы нявялікай колькасьці людзей. Трагедыі Сотнікава ("Сотнікаў"), Сьцепаніды ды Петрака ("Знак бяды"), Васілевіча ("Мёртвым не баліць"), Роўбы ("Аблава") ― прыгадаем толькі некалькі пэрсанажаў ― не даюць спакою чытачу і пасьля прачытаньня тэксту. Можна сказаць, што трагічныя лёсы названых і неназваных быкаўскіх герояў зьяўляюцца парадыгмай нацыянальнага жыцьця беларусаў. Як вядома, жорны гісторыі ў ХХ стагодзьдзі не пашкадавалі беларускі народ, які неаднойчы апынаўся на мяжы фізычнага зьнішчэньня. І ў быкаўскіх творах надзвычай мала момантаў радасьці або шчасьця. Аднак чытач застаецца з пачуцьцём глыбокай пашаны да простага беларуса – да селяніна, настаўніка, пісьменьніка, жаўнера. Быкаў добра ведаў свой народ з усімі ягонымі вартасьцямі і хібамі, асабіста бачыў трагедыю калектывізацыі, вайну, сталінізм, эканамічнае бязладзьдзе, мітусьню пасьля развалу Савецкага Саюзу, быў сьведкам самых розных падзеяў у незалежнай Беларусі.
Васіль Быкаў нярэдка выказваў сымпатыі да заходнеэўрапейскага экзыстэнцыялізму, адзначаючы, што Альбэр Камю сваім раманам "Чума" істотна паўплываў на ягоны сьветапогляд. Быкаўскае апавяданьне "Сьцяна" ― адкрытая алюзія на аднайменны твор Жана-Поля Сартра, напісаная ў 1938 годзе. Цягам апошніх гадоў жыцьця Быкаў упадабаў жанр прыпавесьці, гэтак шанаваны экзыстэнцыялістамі. Мабыць, змушанае жыцьцё за мяжой: у Фінляндыі, Нямеччыне ды Чэхіі, ― а таксама падупалае здароўе стымулявалі пісьменьніка да кароткіх формаў. На першы погляд, быкаўскія прыпавесьці здаюцца простымі і бяскрыўднымі, але насамрэч у іх напоўніцу знаходзіць выяўленьне аўтарскі сьветапогляд (Weltanschauung).
Прыпавесьці сьведчаць пра гатовасьць позьняга Быкава да экспэрымэнту. Тэматычна яны блізкія да аповесьцяў, дзе паказаныя асабістая адвага і крывадушнасьць герояў, бязглузьдзіца гвалту, няздольнасьць людзей вучыцца на сваіх памылках, клопат пра родную спадчыну. Але ў прыпавесьцях нечакана выявілася здаровае пачуцьцё гумару аўтара. Гэты, часам даволі тонкі, гумар можна знайсьці ў такіх творах, як "Пахаджане", "Вежа", "Сьвіст", "Пагібель зайца". Аднак жа быкаўская мараль і ў малых жанрах застаецца ранейшай, хіба ў прыпавесьцях выпрабаваньні чакаюць не асобных герояў, а цэлыя кланы, плямёны, нацыі ці нават homo sapiens, як гэта ёсьць у "Мурашках". Часам здаецца, што аўтар ускідвае свае рукі ў поўным зьдзіўленьні, або раптам заціхае ў абыякавым расчараваньні ад неразумных учынкаў чалавецтва. Хоць беларускі чытач знойдзе шмат алюзіяў што да жыцьця ў сучаснай Беларусі, быкаўскія прыпавесьці ўсё ж маюць унівэрсальнае значэньне. Чытач у любой кропцы плянэты зь лёгкасьцю зможа адшукаць у іх нешта сваё, што нагадае яму падзеі ў яго роднай краіне.
Перакладчыкі гэтай кнігі, з глыбокай пашанай ставячыся да асобы Васіля Быкава, прыклалі ўсе намаганьні, каб перадаць па-ангельску ўсю ідыяматыку быкаўскай мовы і захаваць адметна-беларускую іронію арыгінальнага тэксту. Нашу няпростую задачу абцяжарвала адсутнасьць добрага беларуска-ангельскага слоўніка. На жаль, дэфіцыт падобнага слоўніка існуе і ў наш час, а гэта, вядома ж, аддзяляе беларускую літаратуру ад замежнага чытача. Невыпадкова гэтая кніга дзьвюхмоўная. Перакладчыкі спадзяюцца, што яна будзе карыснай як для тых, хто ў Беларусі вывучае ангельскую мову, так і для ангельскамоўных прыхільнікаў Беларусі і беларускае мовы.
Усё сваё жыцьцё Быкаў непахісна змагаўся за сваю родную мову (прыгаданую ў Чырвонай кнізе моваў UNESCO). Ягоная засьцярога, што беларуская мова можа змоўкнуць у сымфоніі сусьветных моваў, выявілася і ў гэтым зборніку ("Тры словы нямых", "Вежа"). Быкаў добра ведаў прыклады зьніклых моваў ― скажам, ва ўсходняй Нямеччыне сёньня ўжо не існуе палабская мова. Пісьменьнік быў упэўнены, што добрыя літаратурныя творы на беларускай мове ― гэта найлепшая гарантыя яе трываласьці і далейшага існаваньня.
Трэба аддаць належнае пісьменьніку: ён і ў сталым веку дасканаліў сваю мову, да апошніх дзён застаўся верным дэмакратычным каштоўнасьцям і свайму народу. У сваім вершы "На ўскрайку вечнасьці", прысьвечаным памяці Быкава, выдатны беларускі паэт Рыгор Барадулін напісаў:
На гэты сьвет зьявіцца крывічамі
Нябёсы дазвалялі,
А ня ўсім...
Перакладчыкі выказваюць падзяку супрацоўнікам катэдры замежных моваў факультэту гуманітарных навук Унівэрсытэту Паўднёвай Алабамы (ЗША) за дапамогу ў выданьні гэтай кнігі.
Джозэф П. Мозур
Унівэрсытэт Паўднёвай Алабамы
