Ідзі адзін, альбо Студзень жыцця / Барыс Пятровіч. – Мінск : Кнігазбор, 2019. – 96 с. Цвёрдая вокладка.
ISBN 978-985-7207-59-6.
Гэтая незвычайная кніга складаецца з запісаў, зробленых у далёкім студзені 1993 года, калі аўтар раптам вырашыў весці дзённік, а таксама штодзень пісаць кароткую прозу ў прыдуманых ім «жанрах». У выніку атрымаўся адзін месяц жыцця, асветлены з розных бакоў, – асабістага, грамадскага, творчага... Другой «дзейнай асобай» гэтай кнігі з’яўляецца маладая дзяржава Беларусь, якой яна была ў студзені 1993 года. Такім чынам, чытачам прапануецца ўсяго адзін месяц з жыцця чалавека і краіны, якіх ужо няма. Бо час змяніў іх незваротна.
ПРА КНІГУ
Быць, каб застацца (Леанід Галубовіч, Новы Час)ЗМЕСТ Паглядзець
Адзін месяц жыцця 1993 года. Замест прадмовы
1 студзеня
2 студзеня
3 студзеня
4 студзеня
5 студзеня
6 студзеня
7 студзеня
8 студзеня
9 студзеня
10 студзеня
11 студзеня
12 студзеня
13 студзеня
14 студзеня
15 студзеня
16 студзеня
17 студзеня
18 студзеня
19 студзеня
20 студзеня
21 студзеня
22 студзеня
23 студзеня
24 студзеня
25 студзеня
26 студзеня
27 студзеня
28 студзеня
29 студзеня
30 студзеня
31 студзеня
Адзін месяц жыцця 1993 года. Замест прадмовы Паглядзець
…Так, гэта быў 1993 год. Мне 33 гады. Узрост, калі хочаш не хочаш, а падумаеш: вось і ўсё... Жыццё пражыта. Вучэнне не створана. Вучняў няма.
Адчай несусветны.
Хтосьці да такіх гадоў увогуле не дажыў. Засіліўся. Застрэліўся. Загінуў, словам... Але яны пакінулі напамін пра сябе. Метку. Спадчыну… Здалелі. Засталіся… І мы памятаем пра іх, ведаем, а то і вывучаем. У школе. Ва ўніверсітэце. А значыць – не дарэмна… А тут – беспрасветнасць. Поўная. І ўсе мары ідуць у пясок. У тупую, абрыдлую, бясплённую працу, дзеля таго самага кавалка хлеба штодзённага… І толькі.
Як жыць далей? Як?!
А жыць трэба. Калі не дзеля сябе, дык дзеля таго, каго (так бяздумна, неабачліва!) на
свет гэты пусціў.
Трэба жыць. Сам загнаў сябе ў кут. Але хочацца, каб таксама не марна. Бо была ж яшчэ мара… Жыць, каб выканаць тую місію, дзеля якой (магчыма, дужа няпэўна, сумнеўна бясконца, але ўсё ж – магчыма) і ты з’явіўся на гэтым свеце і пакінуты тут… пасля ўсіх хваробаў і вяртанняў адтуль, адкуль звычайна не вяртаюцца.
Менавіта тады, у бальнічным ложку, я і зразумеў, што адзін на гэтым свеце і мне няма
на каго спадзявацца, апроч самога сябе. Тады і з’явіўся той жыццёвы дэвіз: “Ідзі адзін!” Без
сумненняў і надзей – так будзе лягчэй…
На жаль, на доўгі час я пра яго “забыўся”.
“Ідзі адзін!” Ні на каго не азірайся. Бо ніхто за цябе прызначанае табе не зробіць… Значыць, каб не губляць час, трэба, нягледзячы ні на што, кожны дзень працаваць. Над сабой. Над сваім. Над тым, што, магчыма, застанецца. Нават калі яно не застанецца. А проста будзе.
Значыць – ні дня без радка, як запаветавалі класікі. Пісаць насуперак усяму. Найперш самому сабе. Іншага не дадзена. І новае жыццё пачаць з Новага года. Калі ж яшчэ пачынаць, як не з новых першых дзён?..
Так нарадзілася ідэя гэтых запісаў, так з’явіліся яны. Было тое цэлую вечнасць таму – роўна 25 гадоў назад.
А былі то гады не дужа спрыяльныя для ўласна пісання. Час і мазгі з’ядала праца. У газеце. Каб набраць разгон, надумаў я кожны дзень рабіць запіс у дзённіку (роўна адну старонку). А таксама пісаць нешта для сябе з тых кароткіх “жанраў”, якія ўжо акрэсліліся: “мроі” (тут – “версіі”), “піліпікі” і “апофрыкі”.
Пісаць кожны вечар. У любым стане. Але прынцыпова – кожны-кожненькі. Рабіць мінімум па адным запісе ва ўсіх “жанрах”. Абавязкова. А калі атрымаецца, то і больш. Заўважце, пісаць тым правапісам, які праз нейкі час атрымае назоў “дзеясловіца”…
Пратрымаўся крыху больш за месяц. Далей не змог. Прымус – не лепшы стымул для
“творчасці”. Але напісанае засталося. Рукапісы не гараць, як пісаў іншы класік. І не тонуць,
дадаў некалі ў працяг яму я сам…
Напісанае засталося (не згарэла і не патанула) і… праляжала ў тэчцы больш за два дзясяткі гадоў. Сёе-тое выцягвалася і друкавалася. “Мроі” (даволі шмат). “Піліпікі” (таксама). І зусім не чапаліся “апофрыкі”.
Бо – да апошняга сумняваўся (сумняваюся і цяпер), ці варта іх публікаваць увогуле? У сэнсе – паказваць людзям. Кажу пра “апофрыкі” (зразумела, тут проста былі перакінутыя літары ў вядомым слоўцы: апокрыфы – апофрыкі). Бо шмат для каго выглядала б гэта ў тыя часы (ды, пэўна ж, выглядае і цяпер) не менш як блюзнерствам. Здзекам з гіпервядомых і суперпаважаных асобаў. Вялікіх беларусаў.
Смех лечыць. Чалавецтва са смехам развітваецца са сваім мінулым – падказваюць класікі гэтыя ды іншыя апраўданні. Але я разумею: няма мне апраўдання…
Чаму раптам тады, у далёкім 1993-м, я ўзяўся пісаць гэтыя дзіўныя “апофрыкі”? Дужа мне спадабаліся “анегдоты” Хармса пра расейскіх пісьменнікаў ХІХ стагоддзя – Пушкіна, Гогаля, Талстога, Тургенева... І захацелася нейкім чынам перанесці “анегдоты” на беларускую
глебу. Хоць бы такім чынам.
Тады так і не адважыўся. Паказаць. Друкаваць. А цяпер вось, бачыце, рашыўся. Чаму? Бо мяне таго, трыццацітрохгадовага, даўно няма. Ад яго (у сэнсе мяне) засталіся (бачыце – засталіся) толькі тыя паасобныя аркушыкі з літаркамі.
Зрэшты, запярэчу сабе: ідэя надрукаваць некалі ўсё так, як пісалася, акрэслілася яшчэ 23 студзеня таго, 1993-га, года (пра што ёсць адпаведны запіс у дзённіку). Але – то ідэя. Наіўная, няшкодная. І, здавалася, невыканальная. Бо “страшно далеки они от народа”, – сказаў некалі Ленін пра мае “мроі” (запіс ад 28 студзеня).
Па праўдзе сказаць, я забыў пра тыя запісы. Але колькі гадоў таму, пераязджаючы на іншую кватэру, натыкнуўся на іх. З лёгкім сумам перабраў-перагледзеў, і з таго часу не
даюць яны мне спакою.
Не адпускае думка: а чаму б і сапраўды не надрукаваць іх так, як пісалася некалі? Без правак, без зменаў. Атрымаецца роўна адзін месяц 1993 года з майго жыцця, асветлены з усіх бакоў: асабістага, творчага… грамадскага.
Бо, варта сказаць, у той час я працаваў у “ЛіМе” і штотыдзень вёў прыдуманую сабе, каб мазгі канчаткова не засохлі, рубрыку “Кола Дзён”, у якой згадваліся самыя значныя падзеі, што адбываліся ў нашай зусім маладой яшчэ краіне. Чаму б і іх не дадаць?
І вось той студзень жыцця перад вамі. Парадак такі: спачатку ідуць дзённікавыя запісы. Пасля іх – “Коладзёнаўскія”. Далей – “мроі” (“версіі”), “піліпікі” і “апофрыкі”. У такім парадку, як некалі пісалася.
Я не паправіў тут ні слова. Хоць, прызнаюся, дужа карцела гэта зрабіць. Пакінуў усё так, як пісалася тады. Для мяне тыя тэксты і запісы, зробленыя 25 гадоў таму, ужо дакумент, які не стане ні лепшым, ні горшым. Не зважаючы на тое, што я, цяперашні, шмат з чым не пагаджаюся, бачу, дзе і ў кім памыляўся, а дзе быў празмерна шчырым… Але няхай яны застаюцца такімі, якімі былі, і я ў іх такім, якім быў.
…А чытаць можна як дзень за днём, так і паасобку. Спачатку дзённік: увесь ад 1 да 31 студзеня. Потым толькі “Кола Дзён” дзень за днём. Затым усе “мроі” (“версіі”) адну за адной. Далей “піліпікі”. І, нарэшце, “апофрыкі”…
Ці наадварот: спачатку “апофрыкі”, потым “піліпікі”…
Ці ўвогуле адвольна, уроскід, пачынаючы з любой старонкі.
А можна і не чытаць зусім: вольным – воля.
31 студзеня 2018 года.
ПІЛІПІКІ (з кнігі) Паглядзець
На аўтобусным прыпынку купіў Піліп банан і зьеў. Спадабалася. Аўтобуса не было відаць. Піліп купіў яшчэ банан. Зьеў, нічога. Падышоў аўтобус, але не Піліпаў. Чарга ад бананаў
адхлынула, і Піліп купіў яшчэ банан. Абчысьціў, зьеў, падумаў: смачна ці нясмачна, карысна ці не карысна? Дай яшчэ зьем. Цап-цап па кішэнях, а ўжо і грошай няма. Усю палучку ўчарашнюю, падзеленую з жонкаю, праеў. А цыгарэту выпаліць захацелася якраз… невыносна. Ды купіць няма за што: грошы на бананах праеў. Вось тады і пакляўся Піліп нічога незнаёмага ня есьці. Хай яно хоць тройчы прыгожае і вабнае.
* * * * *
У цягнік Піліп купіў “Вожыка”. Пагартаў-пагартаў яго, сумна пазяхнуў і лёг спаць. Прачнуўся. “Вожыка” няма. Уцёк, зараза.
* * * * *
Піліп ніколі ня крыўдзіўся, калі яго недзе за межамі Беларусі, а то і ў межах, называлі
бульбашом. А што тут такога, што крыўднага: бульбаш, ён і ў Афрыцы бульбаш, і, пэўна, думаў Піліп, гэтак сама, як ёсьць габрэі-грузіны, габрэі-мурыны, ёсьць недзе бульбашы-японцы, ёсць бульбашы-кітайцы, а ёсць эскімосы... не, эскімосаў, мусіць, няма: бульба ў іх прывазная, а бульбаш – той, хто сваю есьць...
АПОФРЫКІ (з кнігі) Паглядзець
Займеў Міндоўг, бедалага, ката. Не ката – коціка. Маленькі такі, пушысьценькі. Ходзіць па пакоях, мурлыча. Добра гэтак. І на душы становіцца спакойна. Асабліва калі ляжыць ён на каленях у Міндоўга і сьпіць падчас соймаў і соймікаў. Жыў коцік у Міндоўга, бедалагі, доўга – дзён дваццаць, аж покуль зайздросьнікі не атруцілі яго. Вядома, Міндоўга.
* * * * *
Скарына, як сапраўдны беларус, вельмі любіў дранікі. У Празе, у каралеўскім садзе, добрую граду адвёў ён пад бульбу, якую мала хто яшчэ ведаў, а тым болей каштаваў на смак. Але сапраўдным адкрыцьцём ягоным стала тое, што з бульбы, аказваецца, можна яшчэ і добрую самагонку рабіць. Чэскія паны, аматары піва, убачыўшы садоўніка і выдаўца вясёлым з самага ранку, ужо не зьдзіўляліся таму, што менавіта ён стаў першым усходнеславянскім друкаром,
а толькі пыталіся: “А піва з бульбы можна варыць?” – “Няма нічога немагчымага…” – загадкава адказваў Скарына.
* * * * *
Ваяру і будаўніку Даўмонту не сядзелася дома. Хацелася яму дзе-небудзь паваяваць, што-небудзь пабудаваць. Пайшоў ён да крывічоў у Плескаў. Адбудаваў кром. Адбіўся ад крыжакоў. Баяцца яго ўсе. Ня лезуць. Няма чаго больш будаваць, няма з кім біцца. Сумна стала Даўмонту – ваяру і будаўніку. А тут варагі ў грэкі ідуць. Шлях гандлёвы пракладаюць. Пайшлі, кажуць, з намі, кожны дзень будзе табе і будоўля, і бітва. Сьлед у гісторыі пакінеш. Паверыў, пайшоў... І згубіўся ягоны сьлед недзе ў гісторыі. Гадаюць цяперака: ці быў ён увогуле, той Даўмонт, ці то Міндоўг, бедалага, кром у Плескаве пабудаваў?
