Раман / Сяргій Жадан ; пераклад з украінскай Наталкі Бабінай. — Мінск : А. М. Янушкевіч, 2019. — 300 с. Цвёрдая вокладка.
ISBN 978-985-7165-95-7.
Узнагароды: Найлепшая кніга 24-га Форуму Выдаўцоў у Львове ў намінацыі “Сучасная украінская проза” (2017).
Студзень 2015-га. Данбас. Паша, настаўнік адной са школ, назірае, як лінія фронту няўхільна набліжаецца да яго дому. Так сталася, што ён вымушаны перасекчы гэтую лінію. Каб потым вярнуцца назад. І для гэтага яму трэба па меншай меры вызначыцца, на якім баку знаходзіцца ягоны дом...
Пераклад з украінскай Наталкі Бабінай паводле выдання: Жадан С. Інтернат. Чернівці: Меридіан Черновіц, 2017.
Яны нават не сварыліся. Калі ёй нешта не падабалася, яна проста змаўкала. А калі яго нешта не задавальняла, ён проста выходзіў з дому. Потым вяртаўся. Сядзелі на кухні, быццам нічога не было. Паша падкрэслена павольна правяраў хатнія заданні, Марына пісала кароткія паведамленні, быццам праходзіла нейкі бясконцы тэст. Спаць клаліся па чарзе. Спачатку яна, потым – вытрымаўшы паўзу, каб яна паспела заснуць, – ён. Клаўся асцярожна, каб не абудзіць яе. Яна, вядома, ня спала. Ён, вядома, пра гэта ведаў.
Два гады таму, пасля доўгіх-доўгіх месяцаў знаёмства і размоў, пасля паўпаўзаў у зносінах і дзіўных наплываў узаемнай пяшчоты, Паша зрабіў ёй прапанову. Марына абразілася. Але засталася жыць у яго. Так яны і жылі далей – з гэтай схаванай і незразумелай абразай. Выходзіць замуж Марына за яго не хацела, а выганяць яе Паша неяк не адважваўся: сам жа запрасіў. Што цяпер выганяць. Вось і спалі ў адным ложку. Горш за ўсё, што Паша больш нічога не мог ад яе схаваць, яна глядзела на яго зблізку, яна ўсё вельмі добра бачыла. Бачыла раніцай яго цела, яго твар, яго скуру, якая губляла пругкасць, цямнела, выгарала, як газетная папера на сонцы. Бачыла, як ён ставіцца да старога, як не можа дамовіцца з ім аб самых простых рэчах. Бачыла, як ён баіцца сястры. Бачыла, як ён хаваецца ад пляменніка. Як ціха ненавідзіць сваю дырэктарку, як ігнаруе сваіх вучняў. Бачыла, што ён проста не ведае, як быць з ёй, як з ёй размаўляць, як з ёй спаць. Жыў так, быццам здзяйсняў цяжкае злачынства непасрэдна на вачах патэнцыйнага сведкі, які будзе сведчыць потым бязлітасна і халаднакроўна, не забыўшыся ніводнай дэталі, не прапусціўшы ніводнага эпізоду. Як сама сабе загнаў у пастку, думаў часам Паша адчайна, і яе вось з сабой прыхапіў для чагосьці, глядзеў ён уважліва на Марыну. Мінулай зімой стала наогул дрэнна. Нешта змянілася ў паветры, яно нібыта наэлектрызавалася, усе як звар’яцелі: гаварылі толькі пра палітыку, глядзелі навіны, дзяліліся імі. Паша не глядзеў, але таксама гаварыў. Проста гаварыў пераканаўча. Ад чаго Марына шалела і лютавала. Нешта зламалася ў мове, трэснула, як лёд на сакавіцкім вадасховішчы, і вось-вось павінна было распасціся на мноства цяжкіх калючых абломкаў. Паша нават не спрабаваў нешта паправіць: як можна паправіць лёд, што разломваецца і тоне ў халоднай вадзе? Шкада, вядома, думаў ён, але што зробіш. Ён і надалей клаўся спаць разам з ёй. Проста вытрымліваў усё большую паўзу, даючы ёй магчымасць заснуць. І спаў у спартыўнай вопратцы, каб не адчуваць яе цяпла.
Раніцай прачынаўся і доўга ляжаў, не варушачыся. Каб яна ніў якім разе не зразумела, што ён ужо прачнуўся, каб ні ў якім разе не паспрабавала пра нешта ў яго спытаць, каб выпадкова не кранула яго, каб ён, у сваю чаргу, ніў якім разе не крануў яе. Ён наогул прывык прачынацца і доўга ляжаць, не рухаючыся, вырываючы такім чынам у жыцця дадатковыя хвіліны спакою, калі ні з кім не трэба гаварыць, калі нікога не трэба слухаць. Вось як цяпер. Дастае тэлефон, глядзіць колькі часу, пакуль не згас экран – разглядае бетонную падлогу. Чаравікі стаяць побач са спальнікам – цяжкія і вялікія, як гіры. Сёмая раніцы, экран згасае, зноў робіцца цёмна., у цемры волка пахне яго зімовая куртка – дымам і ўчарашнім дажджом. За ноч не высахла, напаўняе прастору духам дажджу і прастуды. Паша ловіць пах мокрае адзежы, вылоўлівае ў яго вільгаці дух вапны і бітай цэглы, мерзлага друзу і густой травы, я якой прыйшлося выбірацца, і ўвесь учарашні дзень з яго пахамі, успышкамі і галасамі навальваецца на яго, трасе яго, нібы начны трамвай апошняга пасажыра, аж Паша падымаецца на локці, услухоўваецца ў цемру, трэ твар знямелай рукой.
– Колькі спаць можна? – чуе ў цемры.
Зноў дастае тэлефон, уключае ліхтарык, азіраецца. Малы сядзіць на коўдрах, як Буда, спакойны і трохі асалавелы ад адзіноты. Швэдар з высокім горлам, нацягнутым да носа, трэніровачныя штаны, вязаныя жаночыя шкарпэткі. Смяротнік у адзіночнай камеры.
– А ты што не спіш? – Паша вылазіць са спальніка і адчувае, як па целе адразу ж пачынае падымацца холад. У сне тэмпература зусім не адчуваецца., але варта вылезці – і робіцца холадна, так, нібы ўначы падыходзіш да нябачнай вады.
– З табой паспіш, – спакойна кажа малы. Ты ж сам з сабой гаварыў. Ясна, чаму ад цябе Марына пайшла.
– Ад мяне ніхто не пайшоў, – можа быць, занадта рэзка адказвае на гэта Паша, рыецца ў спальніку, знаходзіць акуляры, саджае іх на твар, папраўляе мёртвымі пальцамі. – Мы не былі ў шлюбе, – дадае на ўсялякі выпадак.
– Ну ясна, – кажа малы, але гаворыць гэта з такой грэблівай інтанацыяй, што Пашу аж перасмыквае ўсяго.
– Холадна як, – кажа Паша, знаходзіць джынсы, спрабуе нацягнуць, блытаецца ў іх нагамі, балансуе. – Што хоць гаварыў? – пытаецца асцярожна, так, каб, і выпытаць, але і каб малы не падумаў, што яму гэта настолькі цікава.
– Нешта аб сходах, – кажа малы.
– Якіх сходах? – не разумее Паша.
– Бацькоўскіх, – дадае малы, – Ды ладна, – не вытрымлівае, Анну ты нейкую клікаў. Хто такая Анна? – пытаецца.
– Афіцыянтка.
– Хе-хе, – смяецца малы. – Значыць ты клікаў афіцыянтку. Ты калі еў у апошні раз?
“Калі я еў?” – пытаецца Паша сам сябе. Нават застывае на адной назе, як журавель, стаіць, думае. Тады моўчкі нацягвае джынсы, швэдар, падымае цяжкую і мокрую, як непрасохлая рыбалоўная сетка, куртку, таксама апранае. “Калі я еў?” – паўтарае сам сабе.
– Пайшлі, – кажа малы.
Устае, знаходзіць дарослыя гумовыя боты, з аднаго дастае нож, з другога – ліхтарык, накідвае на плечы зялёную куртку, першым уваходзіць у калідор. Паша доўга шнуруе чаравікі, хутка згортвае спальнік, выбягае за малым. Той стаіць у канцы калідора, глядзіць на Пашу з дакорам.
– Чаравікі, – тлумачыць Паша.
– Угу, – кажа на гэта малы. – Смярдзяць, я ведаю.
Паша хоча нешта адказаць, але малы ўжо ідзе наперадзе, паварочвае за рог, і Паша вырашае проста не працягваць гэтую дзіўную гутарку.
Падымаюцца на першы паверх. Малы абарочваецца.
– Хочаш, сапёра пакажу? – пытаецца.
– Якога сапёра? – не разумее Паша.
– Мёртвага, – коратка тлумачыць малы і ідзе наперад…
«Паліяна» – адна з самых вядомых дзіцячых кніг у свеце. Гэта гісторыя пра маленькую дзяўчынку, якая ўмее знаходзіць, чаму парадавацца ў любых абставінах. Пасля смерці бацькоў адзінаццацігадовую Паліяну з пачуцця абавязку бярэ да сябе яе цётка. Паліяна вучыць усіх навокал «гуляць у радасць».
Аднаму з герояў рамана Пятру Махавікову падарылі на Новы год нататнік-штодзённік, ён даў сабе слова штодня рабіць занатоўкі, бо год 2000 незвычайны. Слова Пятро стрымаў, у выніку нарадзіўся адмысловы дзённікавы раман з 12 раздзелаў, які стаўся стрыжнем кнігі, вакол яго, нібы вінаградная лаза, абвіваюцца астатнія 16 раздзелаў твора.
«Попаль-Вух» – найважнейшая кніга, напісаная старажытнымі майя, якія перажылі іспанскае заваяванне. Адзін з найбольш значных літаратурных твораў у свеце, у якім вядзецца пра стварэнне свету, дзе багоў і герояў у пачатку часоў перад першым світаннем і гісторыю саміх горных народаў майя. У дадатак да таго, што гэта каштоўны рэсурс для навукоўцаў, гэта яшчэ і ўзвышаны літаратурны твор, які можна параўнаць з іншымі вялікімі эпасамі старажытнага свету – такімі як грэцкія «Іліяда» і «Адысея», а таксама індыйскія «Рамаяна» і «Махабхарата».