Нарысы і эсэ. — Смаленск : Інбелкульт, 2016. — 272 с. — (
Бібліятэка Саюза беларускіх пісьменнікаў “Кнігарня пісьменніка” ; выпуск 85).
Тэксты з кнігі часткова друкаваліся ў газетах “Народная Воля” і “Наша Ніва” пад рубрыкай “Камертон”. Гэта нарысы і эсэ пра розныя падзеі, часам нават як бы нязначныя. Агульнае, што яднае іх, — гэта Памяць. Мне заўсёды здавалася, што зразумець сучаснасць і зазірнуць у будучыню немагчыма без памяці пра мінулае, без адчування няспыннай плыні жыцця. Свайго жыцця, сваёй сям’і, грамадства, краіны (Аўтар).
ISBN 978-5-00076-038-3.
Уладзімір Някляеў пра кнігу “Мосцік над вечнасцю”“З аўтарам мы сябруем амаль паўстагоддзя, з таго часу, як пазнаёміліся ў рэдакцыі газеты “Знамя юности”. Раю прачытаць “Мосцік над вечнасцю”, дзе пра пражыты час і пра сябе ў часе ён сам усё сказаў. Ну, ці амаль усё… А ў дадатак — прысвечаны сябру верш, народжаны пасля таго, як прачытаў ягоную кнігу.
СВЕТСяргею ВаганавуКалі глядзець на свет прыветна,Не распаляць у сэрцы злосць –Свет не такі ўжо беспрасветны,Святло таксама ў свеце ёсць.І людзі ёсць, і ёсць не людзі,І ўсё, што тут стварыў Гасподзь…І ёсць сам-Свет, Ёсць цуд, І ў цудзеЁсць мы — на міг адзіны хоць…ЗМЕСТ Паглядзець
Да чытача
І. Па кім маўчыць звон
Пераходны перыяд
Апошні салют
Чорны пакет
Але ж хусткі ё
Антыфашыст Мірановіч
Апошняя кропка
Барыкады Хеопса
Вайна пад дахамі, альбо Кампот з восеньскіх дзічак
Голас крыві, альбо Істэрычная справядлівасць
Чорны колер, чырвоны аловак
Грош цана
Дзіцячыя гульні дарослых
Ехаў конік... альбо Умоўная Беларусь
Забаронцы Айчыны
Рукі дзеда
Камяні спатыкнення
Іван, калодзеж і анёл
Серп і голад
Людзі і рэчы
Музей-шоу, альбо Куды падзеўся штык-нож
Месца ў гісторыі
Нешта па-беларуску, альбо Цвік у корані
Нямая Яма, альбо Пра гета ў прайм-тайм
Па кім маўчыць звон
Плюс-мінус Беларусь
Пачварная з’ява
Пра мастацтва і кацяня
Прабач, любімы горад
Самагубства прывіду
Страшнае слова
Танкавая атака
Парадны разлік
Час “чы-ы-ы-ыз”
Чэсны Валька
Школьны дыктат
Шпацыр у Курапаты
Эксгумацыя болю
ІІ. Пульт асобы
Кроў лялькі
Дразды праўлення
ЖЭСТачайшыя
Калгасная праўда
Наменклатурнае паліто
Пульт асобы
Тапаміміка
Фальшызацыя краіны
III. Праз межы часу
Бацькоўская лодка
Аднойчы ў Вільні
Карункі з начосам
Асечка, альбо Ноч на 23 лістапада
Ахвяры часу
Вяртанне да Суціна, альбо Кола жыцця
Дом на плошчы Успамінаў
Зніклы Янэк
След у гісторыі
Зэкс кіндэр, альбо Бацькава перамога
Кара
Малітва
Міма Танка, альбо Непрачытаны верш
На крушнях памяці
Першы Воін
Плач белай крыві
Праз межы
Імя Мельцэрзона
СталініЯДа, альбо Д’яблава кола
Тры грузіны
IV. Мосцік над вечнасцю
Голас з нябёсаў
Памяць Сусвету
Ці ёсць жыццё на Зямлі
А 7-й вечара пасля вайны
Бывай, Петручыа
Вяртанне Белага Каня
Горад ценяў, альбо Тут быў…
Добрая навіна сярод ночы
Мосцік над вечнасцю
Непрыгожае прозвішча, альбо Ужо быў забіты Міхоэлс
Пытанне на белай тканіне
Сляза Бога
Чорная дзіра
V. Постаці
Вайна і мір Віктара Казько
Дрэва над сховішчам
Працяг размовы з Вячаславам Дубінкам
Майстэрня Вячаслава Дубінкі
Прывітанне ад Булата
Загадка Рабцэвіча
У пошуках крыжа
Усмешка Бога
Жменька попелу
Капліца на крыніцах
Маўчанне Быкава, альбо Жывым не баліць
Паміж Паэтам і Турмой
VI. Развітанне з будучыняй
Святло з-пад зямлі
1. Далёкія
Цвік рэвалюцыі
Парваны ланцуг
Рэха здалёк
Жанна, гаспадыня сядзібы
2. Далёкія — Опса
“Коска! Я сказала — коска!”
Удар. Яшчэ ўдар
3. Опса
Вакол шара
Цяпло на зямлі
Святло з-пад зямлі
4. Браслаў
Аптымізацыя катастрофы
ФРАГМЕНТ З КНІГІ Паглядзець
СЕРП І ГОЛАД
Днямі, калі Украіна ізноў стагнала ад незагоенай і праз 80 гадоў раны Галадамору, а Беларусь намаганнямі сумленных даследчыкаў і для сябе адкрывала дзесяцігоддзямі затоены жах, нейкая маскоўская дама з навамоднай пароды так званых “незалежных палітолагаў” так выказалася аб трагедыі: “...Галадамор? Гістарычны тэрмін”.
Чамусьці ўзгадалася адно мінскае застолле напрыканцы 70-х гадоў мінулага стагоддзя. Пад апладысменты падалі бутэрброды з ікрой, якой, дзякуючы блізкаму знаёмству з адным з распарадчыкаў дэфіцыту, расстаралася гаспадыня. “А вы памятаеце, — спытаў сусед па застоллі, выціраючы рот сурвэткай, — як у пяцідзясятых гадах прадавалі ікру проста з бочак?”
Вядома, я памятаў. Я нават памятаў, дзе прадавалі — у гастраноме насупраць Дома ўрада, што месціўся на першым з пяці паверхаў будынка ў стылі ампір. I не толькі ікру — кансервы “Снатка” з сапраўдных крабаў, вяндліну і кілбасы, ад якіх ішоў галавакружны пах, і селядцы, таксама з бочак, з дзівоснай назвай івасі...
Яшчэ ў тым жа часе я памятаў цётку Полю. Бразгаючы ўраніцы бітонамі, у галёшах на босую нагу, разносіла яна па начальніках і блізкай да ўлады інтэлігенцыі малако, зрэдку — цяляціну, пералічваючы пасля кожнага продажу пакамечаныя дарэформенныя траякі ды рублі. Ці каштавала сама?
Памятаў я і Мацея з нарачанскай вёскі Купа, куды ў згаданыя часы ікорна-кілбаснага росквіту пачалі наязджаць з Мінска першыя савецкія дачнікі. Неверагодна худы, да чарнаты высахлы на ветры і сонцы, гарбаціўся — у яго і сапраўды ўжо тады, у трыццаць гадоў нарос горб — ад золку да золку, раз на дні харчуючыся заціркай і поснай бульбай. Рыбу, якой у Нарачы было тады зашмат, прадаваў за капейку, сам амаль што не еў…
I Тафілю, жонку Мацея, адразу і канчаткова аглухлую і знямелую ад ягонага п’янага кулака, запомніў на ўсё жыццё. Нешта мыкаючы, яна аднойчы павяла мяне ў поле, уручыла серп і пачала вучыць, як трэба жаць жытнія каласы і вязаць снапы. Праз паўгадзіны я выдыхнуўся ад гэтай працы і схаваўся ў цень, пад куст на ўскрайку поля. Расплюшчыў вочы бліжэй да вечара — Тафіля ўсё яшчэ вязала снапы…
I Веранічку памятаю, іхнюю трохгадовую дачушку. Сунуўшы за мурзатую шчочку цукерку — чарговы дачны гасцінец, — выводзіла з недзіцячай сур’ёзнасцю: “Добра ў горадзе жывуць — па радыё пяюць і цукеркі ядуць…”
Ужо тады, падлетак з адносна багатай гарадской сям’і, я намагаўся знайсці і не знаходзіў адказу на пытанне, чаму людзі, якія вырошчваюць і жнуць жыта, самі жывуць надгаладзь. I не жывуць нават, а, як пра тое стала вядома пазней, мільёнамі паміраюць.
Да адказу, падаецца, бліжэй за ўсіх падступілася Украіна, вызначаючы трагедыю страшным словам — генацыд.
У розных краінах і часах, аж да сённяшніх, голад касіў і косіць цэлыя плямёны і народы па розных прычынах, сацыяльных у тым ліку, — сухмень, паводкі, войны.
Але толькі бальшавіцкі эксперымент утварыў Галадамор свядома, у выглядзе сацыяльна-палітычнага праекта, які займеў у савецкіх падручніках назву “ліквідацыя кулацтва як класа”. Пад знакам, зразумела, сярпа і молата…
Некалькі гадоў таму, калі Украіна ці не ўпершыню на ўвесь свет аплаквала ахвяр той “ліквідацыі”, расійскі істэблішмент з прыцягненнем тэлегледачоў высвятляў, хто з найбольш крывавых гістарычных асобаў заслугоўвае атаясамлення з Імем Расіі…
Якое ўжо тут прызнанне генацыду?! Ці хаця б прызнанне права Украіны лічыць генацыдам ліквідацыю голадам і ГУЛАГам спачатку сялянства, а за ім і мільёнаў гарадскога насельніцтва.
I такога ж права беларусаў, казахаў ды саміх расейцаў…
Толькі праз гэта сённяшнія пакаленні могуць зразумець, чаму трагедыя камунізму сталася агульным лёсам усіх народаў СССР.
Але замест такога прызнання — халодная вайна тэрмінаў вакол памінання бязвінных ахвяр.
Усяму гэтаму можна, мусібыць, адшукаць мноства тлумачэнняў. Але адно, на мой погляд, навідавоку. Расія, абвясціўшы сябе па зразумелай гістарычнай логіцы юрыдычнай правапераемніцай СССР, катэгарычна цураецца маральнай адказнасці за свайго папярэдніка, за ягоныя неверагодныя злачынствы. Мабыць, таму, што прызнанне такой адказнасці вымагае Пакаяння, Ачышчэння і Выракання ад бальшавізму.
Але, відаць, генетычна моцная сувязь.
Што ж да афіцыйнага Мінска, то ягоная маўклівая безуважнасць ганебная.
I сапраўды: каму “чарка і скварка”, каму — “каласы пад сярпом…”
ДА ЧЫТАЧА
Шаноўны чытач! Кніга, якую ты чытаеш, часткова друкавалася ў газетах “Народная Воля” і “Наша Ніва” пад рубрыкай “Камертон”. Гэта нарысы і эсэ пра розныя падзеі, часам нават як бы нязначныя. Агульнае, што яднае іх, — гэта Памяць. Мне заўсёды здавалася, што зразумець сучаснасць і зазірнуць у будучыню немагчыма без памяці пра мінулае, без адчування няспыннай плыні жыцця. Свайго жыцця, сваёй сям’і, грамадства, краіны.
Толькі праз такое адчуванне памяць уплеценая ў кожнае цяперашняе імгненне.
Толькі праз такое адчуванне жыццё падаецца бясконцым.
ПРА АЎТАРА Паглядзець
Сяргей Ваганаў нарадзіўся 6 кастрычніка 1941 года ў Казані, куды яго матуля здолела дабрацца з Мінска, які пешшу пакінула за два дні да акупацыі Дамоў вярнуліся пасля вызвалення ў 1944 годзе.
У 1963 годзе, пасля заканчэння гістарычнага факультэта БДУ, працаваў настаўнікам у вёсцы Далёкія на Браслаўшчыне. Пачаў супрацоўнічаць з газетамі яшчэ студэнтам.
Працаваў у “Чырвонай змене”, “Сельской газете”, “Знамя юности”. 3 1976 па 2008 год быў уласным карэспандэнтам газеты “Труд” па БССР, галоўным рэдактарам газеты “Труд” в Беларуси”. 3 пачатку 1990-х гадоў актыўна супрацоўнічаў з “Народнай газетай”, з газетай “Народная Воля”. У апошняй з 2008 па 2011 год вёў аўтарскую калонку “Камертон” з 2011 па 2015 год вёў згаданую калонку ў газеце “Наша Ніва”, з якой супрацоўнічае па сёння.
Адзін з заснавальнікаў Беларускай асацыяцыі журналістаў, выбіраўся віцэ-прэзідэнтам БАЖ, старшынёй Камісіі па этыцы, цяпер сябра гэтай камісіі. Сябра беларускага ПЭН-цэнтра.
