Гаспадыня восеньскага дому / Тацяна Сапач ; укладаньне і камэнтары Сяргей Дубавец. – Прага : Вясна , 2022. 336 с. Цвёрдая вокладка.
Дзівосныя вершы Тацяны Сапач уяўляюць сабой дасканалую музыку слоў і завяршаюць залатое ХХ стагодзьдзе беларускай паэзіі. У кнігу ўвайшлі ўсе вядомыя паэтычныя творы, а таксама пераклады сучаснай літоўскай і польскай паэзіі, эсэ, інтэрвію, фрагмэнты электроннай перапіскі.
ISBN 978-80-907359-9-6
Ад укладальніка Паглядзець
Паэтка Тацяна Сапач за сваё жыцьцё пабачыла выдадзенымі два зборнікі ўласных вершаў: асноўны „Восень“ (1991) і беларуска-ангельскі „Няхай не пакіне нас восень / Do not aban don us, Autumn“ (2008) з амаль такім самым зьместам. З аднаго боку, лічылася, што ўсе вершы Тацяны надрукаваныя. Зь іншага — было незразумела, адкуль у вясковай дзяўчыны зь мястэчка Маркава, якая адразу пасьля школы скончыла журналістыку ў БДУ, такая высокая паэзія, такая дасканаласьць верша, такая музыка словаў — адразу, „без разгону“.
Абедзьве таямніцы раскрыліся, калі ў хаце Таніных бацькоў адшукаўся рукапісны зборнік „Раньніх вершаў“ (назва ўкладальніка) — ад зусім юных, школьных і традыцыйных да тых, у якіх пазнаецца аўтарка „Восені“. (Некаторыя з гэтых твораў і друкаваліся ўжо ў маладачанскай раёнцы задоўга да першага зборніка.)
У цэлым жа „Раньнія вершы“ складаюць заўважны кантраст зборніку „Восень“ — эстэцкаму, поўнаму філязофіі і маркотных настрояў. Гэты — амаль цалкам пазытыўны, просты, „народны“. Тут — спрадвечная беларуская чалавечая праграма — этычная і эстэтычная. Гэта як глеба, на якой вырасьце Тацяніна высокае мастацтва чыстай красы.
Трэба сказаць, што ніхто й не здагадваўся пра існаваньне „Раньніх вершаў“. Магчыма, пра рукапісны зборнік можна было б і не ўспамінаць, калі б вершы працягвалі пісацца, і эстэтычная карціна мела шанец на іншае завяршэньне. Але так ня здарылася. І мы атрымалі завершанасьць карціны не з працягу, а ад пачатку.
Тут няма яшчэ жорсткае моўнае дысцыпліны. Некалькі вершаў напісаныя па-расейску. Няма тут ні грамадзянскіх кантэкстаў, амаль няма гарадзкіх матываў. Большасьць вершаў напісаныя ў школьныя гады, апошнія — на самым пачатку студэнцтва. Гэтыя вершы — разьвітаньне зь дзяцінствам, зь вёскай, з блізкай прыродай. І ў разьвітаньні гэтым шмат радасьці і прадчуваньняў новага жыцьця.
ЗЬМЕСТ Паглядзець
РАНЬНІЯ ВЕРШЫ
Аб шчасьці (Шчасьлівы той, хто ўпершыню ў жыцьці)
***Я зьбіраю ў пярэсты букет
Адлёт птушак (Гуляе ў пажаўцелым лісьці вецер)
Успамін (На бязьмежных прасторах любімай зямлі)
*** Может, я тебя просто придумала
*** Мы пакідаем свой бацькоўскі дом
Прыйдзе час… (Як кожны дзень у школу, да парога)
Верасы (Верасы... Прыгадалі мне лета)
Мне прысьнілася лета (За вакном у белым плацьці сьцюжа)
Крылья (Я Человека сравниваю с птицей)
Лета (Імчыцца істужкай-сьцяжынкай)
*** Вятры бярозам расплятаюць косы
*** Как много еще в этом мире зла
*** Поверь и ты в счастливую звезду
Сяброўцы (Табе сягоньня стукнула шаснаццаць)
*** Надо просто сдерживать желанья
*** А скоро осень холодом задышит
*** Нет, я не плачу — мне давно понятно
*** Наш цягнік аддаляе імкліва
*** Нясьмела восень стукаецца ў дзьверы
*** Я не пойму, как всё произошло
Просьба (Дай мне, лёсе, дарогу бясконцую)
*** Блакітныя вочы дзявочыя
*** Прыслухайся, аб чым сьпявае дождж
*** Нам у дзяцінстве мроіцца дарослае
*** Дарога, выгнуўшы сьпіну
*** Так хочацца, каб ты мяне пачуў
*** Даруй мне слабасьць. Нітачка бязважкая
*** Едзем да дзядзькі, які з-за мяжы
*** Прадбачыла: забудуцца трывогі
*** Баб’е лета спавівае сонца
*** Дзесьці мама чакае, пэўна, вочы прагледзела
*** А на душы — калі ня ноч, дык прыцемак
*** Я сыходжу ў туман. Ахінаюся ім, нібы вэлюмам
*** Восеньскае сонца нясьмелае
В. Дзядковай (На будзённасьць, дакучлівасьць, шэрую дробязнасьць)
Прысьвячэньне (Назойлівыя, як сьляпень у поўдзень)
*** Стамлюся чакаць. І пагасьне сьвятло
*** Паверу ў неймавернасьць. Адракуся
*** Хачу туды, дзе сонца неспавітае
*** У сьнегападзе і ў лістабоі
*** Мне вочы сьвідравала злая зорка
*** Часам незагоеныя ростані
*** Скрозь жарству незразумеласьці
*** Апошняй зьнічкай ападае ноч
*** Жорны жыцьця перамелюць журбу
*** Зьлітуйся, мама! Не гавары
*** Не на канечным прыпынку
*** Яшчэ не расьцьвітала рута-мята
*** Сьвятла! І ветру! — і вясна зрывае
*** Пралескавымі пялёсткамі асыпаліся вёсны
*** У правалах вачэй, як у часу правалах
*** Калі бясьсільны, сілы не стае
*** Дайце мне цішыні! Не спыняйце гадзіньнік
*** Пахіснулася цяжка зямля
*** ... О сударь! Сие послание пишу Вам
*** Когда уроки в школе начинаются
*** О сударь! Вы неотразимы
*** О сударь! Я к Вам пишу — чего же боле
*** У комсомольцев на собрании
*** О.Д. Ещё немного, ещё чуть-чуть
*** Не верю, что бывают злые люди
ВОСЕНЬ
*** О, час пераможных шэсьцяў
Савелію (Пойдзем, Савелій, туды, дзе ні сьцежак, ні сьцен)
*** Ані ценю, ні гуку, ні шолаху… тут
*** Як сацьмянее лісьцяў глянец
Зімовы верш пра любоў (Калі залямантуе завіруха)
Савелію (Вядома, мілы дружа, я жыву)
Сястра (Даўно за поўнач. Самая пара)
*** Надыдзе сьнежань, і аднойчы ранкам
Адзінота (О, гэта ноч!.. Стамляюцца зьмяняцца)
Вясна (На бязладнай, парэпанай коламі вуліцы)
*** Мы — дзеці чорнага горада
Арлянятам (Ляціце да сонца, ляціце да мора)
*** — Паслухай, стары, нам учора абвешчана воля
*** Так, невыносна жыць на гэтай зямлі, калі без
*** Зьлева — могілкі. Справа — завод
*** Часам мілосьці, калі ўжо аціх лістападавы шал
Савелію (Аднойчы, ідучы звычайным шляхам)
Вясна (Хто цябе намалюе, бяссоньне вясновай начы?)
*** Заміж сьценаў і столі тут — вецер і сьнег
*** У празрыстай цемрадзі
*** Дзень добры, мой самотны новы дом
*** Сьвята ніяк ня месьціцца ў сьценах таго пакоя
*** Зьмяшаньне забытых фарбаў
*** Усё гэта добра. Але згадайце
Савелію (Прыходзьце, калі сьцямнее)
*** Адкуль — з-пад белага неба?
Паэзія (О, бераг блізкі, непадступны бераг)
Адам Глёбус (Кароткае лета нарэшце завершыцца слотай)
*** Я стомлены цень
Вецер (Нізкае неба ведае нешта чорнае)
Ашмянка (Мы доўга плылі на чаўне)
Лета (Раскалолася сонца на тысячу белых сонцаў)
Савелію (Таму што патрэбнае слова — нішто)
*** Ня намі закладзены гэты маркотны парадак
Цягнік (І я таксама, калі пераліць у возера возера)
*** Няўжо няма інакшага шчасьця
*** Божа, калі ты ўбароніш мяне ад самоты
Сьвята (Зьбяру на стол пітва і страў — Каляды)
*** Калі павернецца час, і на бруку вулак
У Вільні (Блукаю па вузкіх вулках старога роднага места)
НЯХАЙ НЕ ПАКІНЕ НАС ВОСЕНЬ
*** Як вольна хвалюецца мора ўрачыстых сьцягоў
*** Калі ўдача цябе пакіне
ВЕРШЫ ЗЬ ІНШЫХ ВЫДАНЬНЯЎ
*** І сьмерць, і голад, і вайна
Каралеўна (Калі б была бяздомным я сабакам)
*** Праз дні і ночы нас пільнуе страх
*** Мы крочым праз вострыя брамы
Салдатка (Я так моцна любіла яго, што ня плакала)
*** Вымеў злы лістапад аж да звону сад
*** На высокім пагорку — высокі дом
*** Тое, што потым хавае найменьне сваё
Праўдзівая казка пра героя (І першае сказана слова)
*** Не ад’яжджай у мілы край, дзе наша права
*** Мы з ірляндцам рудым
*** Прабач, Адэля
Малітва да Вільні
ВЕРШЫ РОЗНЫХ ГАДОЎ
Песьня Асоль (Вось і растала пунсовае мроіва)
*** Зрэдку ў гняздоўе тваё прылятаю залётнай бусьліхай
*** Недзе ля самага сіняга мора
*** Хто здалее апошнімі з роду назвацца
Ліст з дарогі (Недзе на нашым позьнім прыпынку)
*** Асьлеплі лужыны. Жалезам ці агнём
*** Адпусьці — не ўпусьці ў бяздоньне
*** Пакутнае, горкае выпала слова
*** Час застыў, як пад лёдам рака
*** Я помню, я дрэвам была — бяз назвы
Пра каханьне (Калі ты з пустэльні)
*** Вось і ўсё. Але прыйдзе вечар
*** Гэта сьмяротна — абраная
*** Апошні зь ненароджаных сыноў
*** Студзень белы і чорны
*** Наўкола ціша, нехаць, пыл і стома
*** Дзе карэньні глыбока-глыбока
*** Бязгучна маўклівы вечар
*** Які быў сьцюдзёны вечар
*** Ноч. Над шалёным местам
Сакавік (Яшчэ не было пачатку)
Моцарт і Сальеры (Мне здаецца, што я безнадзейна хварэю)
*** Калі гусьцее морак па-над местам
*** Дзіўна, што мы дагэтуль
Для Сярожкі-картошкі (Той бераг, ці Brzeg, ці krantas)
*** Brzeg не ракі ці мора. Сам па сабе. Krantas
*** Цокатам, грукатам, крыкам нянаскім хрыпатым
*** Травень. Нэрвова. Дарожна. Задушна. Рабоча
ПЕРАКЛАДЫ
Інэза Буйткувене (зь літоўскай)
Эго
*** Гедыміну ня сумна на Катэдральнай плошчы
*** На Мясьніцкай ня пахне вяндлінаю
Redenda est terra terrae
*** Вось Панявеж вось чыгунка станцыя
Эўгеніюш Кужава (з польскай)
я займаюся тым, што затрымліваю час
*** ня варта прызвычайвацца
Творчасьць
Чаканьне
*** добра калі маеш
Ніёле Сімона Пукінскайтэ (зь літоўскай)
*** Паводле сьведчаньня на магільным камені
*** У самотным схове
*** Пра тое, што трансфармацыя душаў
*** Усялякая зьява
*** Сонца падымаецца зь вечнага краю
Рычардас Шылейка (зь літоўскай)
напярэдадні
*** на вакзале зь лісьцем сухім
ЭСЭ. ІНТЭРВІЮ. ПЕРАПІСКА
Прыватны дзёньнік
Словы пра Веру
„Сабака, котка, ластаўка“. Гутарка Галіны Дубянецкай з Тацянай Сапач
„Пісаў індус…“ З электроннай перапіскі
Сяргей Дубавец. Каралева, якая стала анёлам
Біяграфічная нататка
Літаратура
Паказьнік вершаў у альфабэтным парадку