Запіскі афіцэра Чырвонай Арміі (ад 17 верасня 1939 г.) / Сяргей Пясецкі ; пераклад з польскай Алеся Астраўцова. — Мінск : Медысонт, 2019. — 256 с.
ISBN 978-985-7228-18-8
«Запіскі...» з’яўляюцца адным з найбольш паслядоўных, знішчальных, бескампрамісных, але ў той жа час таленавітых і па-сапраўднаму смешных (гумар, што праўда, «чорны») прыкладаў сатырычнага адлюстравання антычалавечай сутнасці таталітарнай савецкай сістэмы.
Пераклад з польскай мовы Алеся Астраўцова зроблены паводле першага афіцыйнага выдання «Запісак афіцэра Чырвонай Арміі» у Польшчы:
Sergiusz PiaseckiZapiski oficera Armii Czerwonej (od 17 września 1939 r.)2000, Warszawa, Wydawnictwo LTW.Ад перакладчыка Паглядзець
Сяргей Пясецкі, пазашлюбны сын шляхціча Міхала Пясецкага, нарадзіўся 1 чэрвеня 1901 года ў Ляхавічах. З 1918 года прымаў удзел у вайне супраць бальшавікоў, у атрадзе атамана Дзеркача (партыя «Зялёны дуб»). Быў паранены пры ўзяцці Менска польскім войскам. З 1919-га — у беларускім аддзеле Войска Польскага. Пасля дэмабілізацыі ў 1921-м апынуўся ў Заходняй Беларусі, дзе быў завербаваны польскай вайсковай разведкай. Займаўся дыверсійнай дзейнасцю і дастаўкай кантрабанды праз савецкую мяжу ў раёне Ракава. Гэты досвед быў пакладзены ім у сюжэт першага выдадзенага ім рамана «Каханак Вялікай
Мядзведзіцы».
З-за няўрымслівага авантурнага характару, п’янства, ужывання наркотыкаў і пастаяннага ўдзелу ў бойках адседзеў тры гады ў турмах па абодва бакі мяжы. За гэта быў звольнены з разведкі. Апынуўшыся без грошай, без працы, знаходзячыся пад уздзеяннем какаіну, учыніў узброенае рабаўніцтва з забойствам. За гэтае злачынства ў 1926 годзе быў асуджаны да
расстрэлу. Аднак за заслугі перад вайсковай разведкай суд змяніў пакаранне смерцю на 15 гадоў зняволення. За арганізацыю трох бунтаў зняволеных у турмах у Лідзе, Равічы і Коранаве апынуўся ў знакамітай польскай вязніцы з найбольш жорсткім рэжымам утрымання «Святы Крыж», у якой 20 адсоткаў зняволеных не дажывалі да заканчэння тэрміну. Седзячы за кратамі, пачаў вывучаць польскую мову і пісаць аповесці і раманы.
Пасля публікацыі рамана «Каханак Вялікай Мядзведзіцы», які стаў надзвычай папулярным, у прэсе была распачата кампанія па датэрміновым вызваленні пісьменніка. У 1937 годзе хворы на сухоты Пясецкі апынуўся на волі. У 1938-м ягоная кандыдатура ўсур’ёз разглядалася на прадмет атрымання Нобелеўскай прэміі. У верасні 1939-га добраахвотна пайшоў у войска, быў намеснікам камандзіра роты ў памежных войсках.
Падчас вайны Пясецкі ўдзельнічае у фармаваннях Арміі Краёвай на Віленшчыне, зноў супрацоўнічае з вайсковай разведкай.
Аднойчы проста сярод дня зарганізаваў у Вільні дзёрзкія ўцёкі з вязніцы гестапа Язэпа Мацкевіча, які стаў пасля вайны найбольш знакамітым пісьменнікам польскае эміграцыі. Пасля вайны эміграваў спачатку ў Італію (1946), а затым у Англію, дзе памёр у 1964 годзе. Аўтар больш чым тузіна папулярных раманаў, перакладзеных на дзясяткі моваў свету.
«Запіскі афіцэра Чырвонай Арміі» — магчыма, найбольш вядомы раман Сяргея Пясецкага. Яго найчасцей з усяе творчае спадчыны пісьменніка выдавалі незалежныя выдавецтвы свету. Афіцыйна быў забаронены ў Польшчы практычна да пачатку XXI стагоддзя. Ідэя напісання рамана нарадзілася ў 1940-м, пасля некалькіх сустрэчаў пісьменніка з малодшымі савецкімі афіцэрамі — істотамі са змеханізаванымі мазгамі, празамбаванымі сталінскай прапагандай, няздатнымі думаць самастойна, бязмежна прымітыўнымі, з выключна плябейскім стаўленнем да жыцця і людзей, аднак упэўненымі ва ўласнае выключнасці і правамернасці сваёй місіі «ашчаслівіць» усе народы свету. Але напісаць раман Пясецкі здолеў толькі ў
1948 годзе, ужо ў Англіі. У «Запісках...» аўтар спрабуе пераўвасобіцца ў савецкага афіцэра, разважаць ягонымі катэгорыямі, ягонай прымітыўнай мовай. «Запіскі...» з’яўляюцца адным з найбольш паслядоўных, знішчальных, бескампрамісных, але ў той жа час таленавітых і па-сапраўднаму смешных (гумар, што праўда, «чорны») прыкладаў сатырычнага адлюстравання антычалавечай сутнасці таталітарнай савецкае сістэмы.
«Запіскі афіцэра Чырвонай Арміі» — гэта, па вялікім рахунку, зборнік показак пра чырвонаармейцаў, якія расказвалі па ўсёй Еўропе падчас Другой сусветнай вайны. Яны напісаныя ад імя такога чырвонаармейца, таму Сяргей Пясецкі прыклаў максімум намаганняў, каб мова рамана была як мага больш грубай і прымітыўнай. Паколькі менавіта з мэтай агрублення і прымітывізацыі беларускай мовы была праведзена так званая рэформа 34-га года, я цвёрда перакананы, што дадзены твор можа быць перакладзены на беларускую мову толькі ў варыянце «наркамаўскага» правапісу.
З той жа мэтай падчас перакладу я карыстаўся выключна слоўнікам Крапівы, а таму ў тэксце выкарыстоўваюцца не «валіза», але «чамадан» і г. д. (фатэль — крэсла, крэсла — стул, зэдлік — табурэт, ровар — веласіпед...)
Раман у арыгінале мае вельмі дзіўную аўтарскую пунктуацыю і нават незразумелую змену імя аднаго персанажа — спачатку жанчына напісаная як Марыя Аляксандраўна, пасля — Марыя Іванаўна.
Алесь Астраўцоў
ФРАГМЕНТ З КНІГІ Паглядзець
Запіскі афіцэра Чырвонай Арміі (ад 17 верасня 1939 г.)
Таварышу І. В. Сталіну
22 верасня 1939 года.
Вільнюс.
Ноч была чорнай, як сумленне фашыста, як намеры польскага пана, як палітыка англійскага міністра. Але няма на свеце сілы, якая стрымала б салдатаў непераможнай Чырвонай Арміі, што радасна і з гонарам ідуць вызваляць з буржуазнага ярма сваіх братоў — сялянаў і рабочых усяго свету.
Вораг быў заспеты цалкам знянацку. Я ішоў першым з пісталетам напагатове. За мною байцы. На мяжы мы не спаткалі нікога. Падышлі да польскай заставы. Акружылі яе ўзорна і ўваходзім усярэдзіну. Дарогу нам заступіў нейкі азвярэлы фашысцкі салдат. Наставіў я яму пісталет у грудзі, а байцы штыхі.
— Рукі ўгору, паслугач!
Абяззброілі яго і шыбуем усярэдзіну. Амаль усе там спалі. Ніхто не ўчыніў адпору. Забралі мы зброю з пірамідаў і адрубілі тэлефон. Спытаўся я ў аднаго з салдатаў:
— Дзе ваш камандзір?
— Гэты, — указаў той пальцам.
Гляджу — зусім худы пан. Можа, нават з рабочых выкараскаўся, прадаючы сваіх братоў. Такія найгоршыя. Пытаюся я ў яго:
— Ты тут камандзір?
— Я, — адказвае ён. — У чым справа?
Злосць мяне разабрала, але не меў я часу як след з ім расправіцца. Растлумачыў толькі:
— Скончылася тваё панаванне і канец вашай панскай Польшчы! Досыць папілі чалавечай
крыві! Настаў час і сваёй захлынуцца!
Належала б па справядлівасці і яго, і тых усіх адурманеных капіталістычных паслугачоў расстраляць, хаця і шкада куляў на гэтых буржуйскіх сцерваў. Але мы мелі дакладны загад: «Палонных адсылаць у тыл». Таму пакінулі ахову і пайшлі далей. Там з імі нашы арлы з НКВД расправяцца. А нам часу шкада. Мы павінны выканаць важнае баявое заданне.
Далей пайшлі прама дарогай. У кірунку на Маладзечна. Ціха... Нідзе ані святла, ані чалавека. Гэта мяне нават здзівіла. Столькі чытаў аб хітрасці польскіх паноў. А тым часам мы ж іх і перахітрылі. Як снег на галаву ім упалі.
Эх, каб толькі мая Дуня пабачыла, як з гонарам і смела крочыў я на чале ўсёй Чырвонай Арміі як абаронца пралетарыяту і ягоны збаўца! Але яна, пэўна, спала і не снілася ёй нават, што
я, Мішка Зубаў, стаў той ноччу героем Савецкага Саюза…
(канец фрагмента)
